GS TRẦN VĂN GIÀU

GS TRẦN VĂN GIÀU

GỒM TẤT CẢ 3 MỤC :
1 -  GIỖ ĐẦU GS TRẦN VĂN GIÀU 5/12/2011
     A -  Ở DƯỚI QUÊ LONG AN ,HÌNH ẢNH VÀ VIDEO
     B -  Ở LÝ THƯỜNG KIỆT Q.11 TPHCM ,HÌNH ẢNH VÀ VIDEO
2 -  NHÂN QUYỀN 2003 (báo cáo tình hình thực hiện nhân quyền 2002 VN )
3 -  VŨ TRỤ QUAN  ( Trần Văn Giàu xuất bản lần thứ 2 năm 1955 )

1 -    GIỖ ĐẦU GS TRẦN VĂN GIÀU 5/12/2011
                             A -  Ở DƯỚI QUÊ LONG AN, HÌNH ẢNH VÀ VIDEO

các bạn xem toàn bộ ảnh tất cả 160 ảnh hãy mở 3 hộp ảnh dướI .Mở hộp ảnh
các bạn nhấn chuột vào hàng chữ lớn,muốn ảnh lớn nhấn chuột vào ảnh

HỘP ẢNH SỐ 1A dướI quê Long An

GS Trần văn Giàu giỗ đầu,số 1A dưới quê Long An 5/12/2011 VIEW SLIDE SHOW DOWNLOAD ALL

HỘP ẢNH SỐ 1B dướI quê Long An

GS Tran van Giau gio dau so1B,dưới quê Long An VIEW SLIDE SHOW DOWNLOAD ALL

HỘP ẢNH SỐ 1C dướI quê Long An

GS Tranvan Giau gio dau so 1C dưới quê Long An VIEW SLIDE SHOW DOWNLOAD ALL

  VIDEO GIỖ ĐẦU GS TRẦN VĂN GIÀU Ở QUÊ LONG AN , tổng cộng 10 video

B – Ở LÝ THƯỜNG KIỆT Q.11 TPHCM

mở hộp ảnh để xem nhiều ảnh hơn , các bạn nhấn chuột vào hàng chữ lớn ở
dưới hộp ảnh

HỘP ẢNH GIỖ ĐẦU GS TRẦN VĂN GIÀU Ở LÝ THƯỜNG KIỆT Q.11 TPHCM
            tất cả 2 hộp ảnh

GS Tran van Giau gio dau tai tu gia Ly thuong Kiet Q 11 TPHCM so 1 D VIEW SLIDE SHOW DOWNLOAD ALL

GS Tran van Giau gio dau o tu gia Ly Thuong Kiet Q 11 TPHCM so1E VIEW SLIDE SHOW DOWNLOAD ALL

   VIDEO GIỖ ĐẦU GS TRẦN VĂN GIÀU Ở
                         LÝ THƯỜNG KIỆT Q.11 TPHCM

 

2 -  NHÂN QUYỀN 2003

Nếu máy của bạn không đọc tiếng việt được các ban phải cài font  VNI-BOOK  vào máy

BAÙO CAÙO TÌNH HÌNH THÖC HIEÄN NHAÂN QUYEÀN -2002- VIEÄT NAM

Vaên phoøng Daân chuû, Nhaân quyeàn vaø Lao ñoäng,

BOÄ NGOAÏI GIAO MYÕ

Coâng boá ngaøy 31 Thaùng Ba 2003

Vieät Nam laø moät quoác gia ñoäc ñaûng, do Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam hieán ñònh cai trò, thoâng qua caùc chöùc vò chuû choát trong chính quyeàn ñeàu do ñaûng vieân naém. Maáy naêm gaàn ñaây, ñaûng coù nôùi chuùt ñænh ñeå chính quyeàn coù theâm chuùt quyeàn haønh phaùp. Rieâng Quoác hoäi thì vaãn naèm trong ñònh loái ñaûng ñeà ra, ña soá öùng vieân ñeàu do ñaûng pheâ duyeät (gaàn 90%), tuy vaäy [ñònh cheá] vaãn ngaøy caøng coù vai troø theâm ñoäc laäp, laøm dieãn ñaøn trình baøy caùc thaéc maéc, chæ trích cuûa ñòa phöông vaø tænh, cuøng laø leân tieáng pheâ phaùn caûnh tham oâ, nhuõng laïm taïi ñòa phöông vaø treân caû nöôùc; Quoác hoäi 498 ñaïi bieåu raát tích cöïc trong vieäc xem xeùt laïi caùc luaät leä, pheâ phaùn caùc coâng boäc, thaåm tra caùc boä tröôûng vaø caùc vuï vieäc boå nhieäm cao caáp. Coøn ngaønh tö phaùp thì vaãn coøn noâ dòch cho Ñaûng Coäng saûn, cho caùc aùp löïc ngoaøi ngaønh cuõng nhö theá löïc cuûa chính quyeàn.

Luïc löôïng quaân söï, goàm caû löïc löôïng bieân phoøng, chòu traùch nhieäm phoøng veä choáng caùc moái ñe doïa ngoaïi lai. Luïc löôïng quaân söï thì coù vai troø keùm noåi troäi hôn so vôùi vai troø vai troø cô baûn laø ngöôøi baûo veä an ninh noäi chính, chính laø traùch vuï cuûa Boä Coâng an. Tuy nhieân, taïi nhöõng nôi heûo laùnh, luïc löôïng quaân söï laø cô quan chính quyeàn haøng ñaàu, thöïc hieän moïi chöùc naêng giöõ gìn baûo an coâng coäng vaø haï taàng cô sôû, goàm caû vieäc duy trì an ninh traät töï trong tröôøng hôïp coù baïo ñoäng daân söï. Keå töø 2001, luïc löôïng quaân söï ñaõ ñoùng vai troø roäng raõi taïi Taây Nguyeân baèng caùch aùp ñaët nhöõng haïn cheá trong tuï taäp, giam giöõ ngöôøi, vaø cöôõng eùp haïn cheá söï ñi laïi. BoÄ Coâng an thì kieåm soaùt [löïc löôïng] coâng an, töùc cô quan ñaëc bieät chuyeân ñieàu tra an ninh quoác gia, vaø nhieàu cô quan khaùc chuyeân traùch an ninh noäi chính. BoÄ Coâng an aùp duïng nhöõng luaät leä vaø quy ñònh coù tính chaát haïn cheá moät caùch roõ reät moïi quyeàn töï do caù nhaân vaø vi phaïm nhöõng quyeàn khaùc cuûa con ngöôøi. BoÄ Coâng an cuõng thöïc thi moät cheá ñoä ñaêng kyù hoä khaåu vaø aùp duïng heä thoáng daân phoøng khu vöïc ñeå theo doõi daân chuùng, taäp trung vaøo soá nhöõng ngöoøi bò nghi ngôø coù tham gia,hoaëc coù veû nhö coù khaû naêng coù tham gia vaøo nhöõng hoaït ñoäng chính trò khoâng ñöôïc cho pheùp. Tuy vaäy, heä thoáng naøy vöøa khoù nhìn thaáy vöøa toûa roäng khaép trong theá xaâm nhaäp cuûa noù vaøo ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa caùc coâng daân. Thaønh vieân cuûa caùc löôïng coâng an ñaõ phaïm raát nhieàu toäi laïm duïng nhaân quyeàn.

Quoác gia gaàn 80 trieäu daân naøy ñang quaù ñoä töø neàn kinh teá chæ huy taäp trung sang “neàn kinh teá thò tröoøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa”. GDP naêm 2001 taêng 4,8%. Laïm phaùt taêng trong naêm 2001 chæ yeáu laø do taêng giaù löông thöïc, xaáp xæ 2,9%. Noâng nghieäp, ngheà röøng, ngheà caù söû duïng 62,5 % löïc löôïng lao doäng, vaø chieám 23,6% toång saûn löôïng. Kyõ ngheä vaø xaây döïng goùp 37,8%, dòch vuï chieám 38,6%. Trong naêm, ODA treân 1,5 tyû USD, gaàn 5% GDP. Noùi chung, tình traïng ngheøo ñaõ giaûm ñaùng keå, gaàn 37% soáng döôùi ngöôõng ngheøo duø chæ coù 15% soáng döôùi ngöôõng ngheøo löông thöïc. Ñaëc bieät laø taïi TPHCM vaø Haø Noäi, nhôø caûi caùch kinh teá,möùc soáng ñaõ taêng vaø giaûm ñöôïc söï kieåm soaùt cuûa ñaûng vaø chính quyeàn, vaø caû söï xaâm phaïm, vaøo ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa coâng daân. Tuy nhieân, nhieàu coâng daân taïi nhöõng khu vöïc noâng thoân heûo laùnh, nhaát laø khu vöïc daân toäc thieåu soá ôû cao nguyeân mieàn baéc, Taây nguyeân, vaø ôû vuøng duyeân haûi mieàn trung vaãn phaûi tieáp tuïc soáng trong caûnh cöïc ngheøo. Hieän ñang coù söï gia taêng daàn caùch bieät thu nhaäp/phaùt trieån giöõa ñoâ thò vaø noâng thoân. Cô hoäi vieäc laøm bò thieáu; 25 trieäu ngöôøi bò thieáu vieäc laøm hoaëc chæ laøm vieäc caàm hôi.

Thaønh tích nhaân quyeàn cuûa chính quyeàn raát teä vaø hoï tieáp tuïc phaïm nhieàu laïm duïng nghieâm troïng. Nhieàu khi coâng an ñaùnh ñaäp caùc nghi can khi baét giöõ,toáng giam vaø tra hoûi. Nhieàu nguoàn tin coøn baùo raèng, trong naêm qua, coâng an ñaõ baét bôù, ñaùnh ñaäp vaø laøm maát tích nhieàu ngöôøi. Chuyeän baét giam coâng daân moät caùch ñoäc ñoaùn, trong ñoù coù vieäc toáng giam vì leõ ñaõ baøy toû moät caùch oân hoøa quan ñieåm chính trò vaø toân giaùo, tieáp dieãn. Ñieàu kieän tuø traïi vaãn aùc nghieät nhö xöa, nhaát laø ôû nhöõng tænh heûo laùnh, vaø moät soá ngöoøi ñaõ phaûi cheát vì caûnh ngöôïc ñaõi luùc giam caàm. Nghe noùi nhaø tuø buoäc tuø nhaân phaûi laøm vieäc song thuø lao chaúng bao nhieâu hoaëc chaúng coù thuø lao gì caû. Heä thoáng xeùt xöû thì khoâng ñöôïc ñoäc laäp, vaø Chính quyeàn thì khoâng cho moät soá coâng daân ñöôïc höôûng quyeàn coù nhöõng phieân toøa xeùt xöû coâng baèng vaø mau choùng. Chính quyeàn tieáp tuïc giam giöõ moät soá ñoâng tuø chính trò. Duø raèng Chính quyeàn ñaõ phoùng thích treân 9.500 tuø nhaân trong naêm nay, theá nhöng chaúng hieåu vì sao tuø chính trò vaø tuø toân giaùo laïi khoâng ñöoïc naèm trong soá ñoù. Chính quyeàn haïn cheá caùc quyeàn tö höõu cuûa coâng daân duø raèng thöïc teá ñang tieáp dieãn xu theá tieán ñeán söï giaûm bôùt söï can döï cuûa chính quyeàn vaøo cuoäc soáng haèng ngaøy cuûa ña soá caùc coâng daân. Chính quyeàn haïn cheá moät caùch ñaùng keå quyeàn töï do ngoân luaän, quyeàn töï do baùo chí, quyeàn töï do hoäi hoïp vaø quyeàn töï do laäp hoäi. Chính quyeàn tieáp tuïc chính saùch laâu nay cuûa hoï laø khoâng dung thöù cho söï baát bình coâng chuùng döôùi nhieàu daïng thöùc vaø ñaåy maïnh vieäc kieåm soaùt tình hình baát maõn chính trò treân Internet. Löïc löôïng coâng an tieáp tuïc aùp duïng nhöõng haïn cheá nghieâm ngaët khaùc thöôøng ñoái vôùi vieäc tuï taäp quaàn chuùng vaø ñi laïi taïi moät soá nôi trong nöôùc. Nhöõng o eùp khaùc thöôøng ñoái vôùi vieäc tuï taäp quaàn chuùng vaø ñi laïi ñöôïc öu tieân aùp duïng taïi Taây nguyeân vaø cao nguyeân mieàn baéc.

Chính quyeàn cho pheùp caùc quan chöùc ñöôïc baàu vaø caùc thöôøng daân moät chuùt quyeàn coù hôi töï do hôn trong ngoân luaän cuõng nhö hoäi hoïp taïi nhöõng dieãn ñaøn ñaõ ñöôïc cho pheùp ñaëng noùi leân nhöõng phaøn naøn keâu ca cuûa hoï. Chính quyeàn caám chæ moïi toå chöùc chính trò, xaõ hoäi, thôï thuyeàn ñoäc laäp; nhöõng toå chöùc loaïi ñoù chæ toàn taïi döôùi quyeàn kieåm soaùt cuûa chính quyeàn. Chính quyeàn haïn cheá töï do toân giaùo vaø giôùi haïn hoaït ñoäng caùc toå chöùc toân giaùo trong khuoân khoå caùc toå chöùc toân giaùo do Chính quyeàn chuaån pheâ. Ñaëc bieät laø, moät soá Phaät töû, tín ñoà Hoøa Haûo, Tin Laønh hay bò quaáy nhieãu bôûi caùc nhaø chöùc traùch. Chính quyeàn aán ñònh moät soá haïn cheá töï do ñi laïi ñoái vôùi caùc caù nhaân ñaëc bieät maø hoï cho raèng ñang ñe doïa ñeán quyeàn cai trò cuûa hoï. Vieäc tieáp caän Taây nguyeân daønh cho caùc quan saùt vieân ngoaïi quoác ñaõ ñöôïc caûi thieän töø 2001, song vieäc ñi ñeán ñaáy vaø ñi laïi trong vuøng vaãn coøn bò o eùp nhieàu hôn so vôùi nhöõng nôi khaùc trong nöôùc. Chính quyeàn tieáp tuïc haïn cheá moät caùch ñaùng keå caùc quyeàn töï do coâng daân vieän leõ vì an ninh quoác gia vaø oån ñònh xaõ hoäi. Duø raèng Ñaûng Coäng saûn vaãn tieáp tuïc noã löïc cuûng coá coâ cheá taïo ñieàu kieän cho coâng daân kieán nghò leân Chính quyeàn, nhaø chöùc traùch vaãn tieáp tuïc khoâng cho coâng daân höôûng caùi quyeàn thay ñoåi chính phuû cuûa hoï. Chính quyeàn khoâng cho pheùp caùc toå chöùc nhaân quyeàn hình thaønh vaø hoaït ñoäng. Baïo haønh vaø kyø thò xaõ hoäi ñoái vôùi phuï nöõ vaãn coøn laø moät vaán ñeà. Naïn ñieám treû con laø moät vaán ñeà. Söï kyø thò xaõ hoäi ñoái vôùi moät soá saéc toäc thieåu soá tieáp tuïc laø moät vaán ñeà. Chính quyeàn haïn cheá moät soá quyeàn then choát cuûa thôï thuyeàn, chaúng haïn nhö quyeàn töï do laäp hoäi, duø Chính quyeàn ñaõ hôïp taùc vôùi Toå chöùc Lao ñoäng Quoác teá (ILO) vaø caùc nhaø taøi trôï quoác teá ñeå caûi tieán Boä Luaät Lao ñoäng hieän haønh. Ñaõ coù baùo caùo noùi raèng treû em laøm vieäc trong hoaøn caûnh bò boùc loät. Chính quyeàn coù thöøa nhaän raèng lao ñoäng treû em laø moät vaán ñeà vaø ñaõ coù yù ñònh giaûi quyeát noù. Naïn buoân laäu phuï nöõ vaø treû em ñeå laøm ñieám, trong nöôùc vaø ra haûi ngoaïi, tieáp tuïc laø nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng, vaø ñaõ coù baùo caùo noùi veà naïn buoân laäu phuï nöõ sang Trung Quoác vaø Ñaøi Loan cho nhöõng chuyeán haøng hoân nhaân mua baùn hoaëc hoân nhaân cöôõng böùc.

VAÁN ÑEÀ TOÂN TROÏNG NHAÂN QUYEÀN

PHAÀN 1, TOÂN TROÏNG TÍNH TOAØN VEÏN CUÛA CAÙ NHAÂN, TRONG ÑOÙ ÑÖÔÏC TÖÏ DO KHOÛI:

a. Bò Töôùc Ñi Cuoäc Soáng Moät Caùch Tuøy Tieän vaø Phi Phaùp

Trong naêm nay, coù baùo caùo noùi veà nhöõng vuï caùc nhaø chöùc traùch gieát ngföôøi. Vaøo thaùng gieâng, baùo chí ñòa phöông ñöa tin Khuong Van Thoi, nghi can duøng löïu ñaïn taán coâng nhaø moät tröôûng coâng an xaõ, ñaõ bò tra taán ñeán cheát khi bò giam taïi coâng an tænh Vónh Phuùc. Hai coâng an bò caùo trong vuï caùi` cheát cuûa Thoi vaø ñang chôø ra toøa vaøo cuoái naêm nay. Vaøo ngaøy 10/9, moät tuø nhaân ôû tænh Haûi Döông,Pham Van Dung, cheát treân ñöôøng ñeán cô sôû y teá sau khi bò hai coäng an gaùt tuø duøng dao ñaâm vaø troùi y laïi trong hai tieáng ñoàng hoà. Ñeán cuoái naêm, nhöõng ngöôøi gaùt tuø naøy nghe noùi ñaõ bò ñình chæ coâng taùc vaø ñang bò ñieàu tra (xem Ñoaïn 1.c)

b. Maát tích

Trong naêm, coù caùc baùo caùo ñaùng tin caäy noùi veà nhöõng ngöôøi hoaëc bò baét hoaëc bò giam vaø roài coù theå ñaõ ñöôïc phoùng thíc h; tuy nhieân nghe noùi nhöõng ngöôøi naøy khoâng thaáy trôû veà vôùi gia ñình hoï (xem Ñoaïn 1.b)

Vaøo thaùng 7, moät nhaø sö thuoäc Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoâng Nhaát (UBCV), Thích Tri Luc, troán sang Campuchia, nghe noùi sau ñoù bò buoäc phaûi trôû veà nöôùc. Hieän nay oâng ta ñang ôû ñaâu vaãn coøn laø ñieàu khoâng ai roõ.

Vaøo ngaøy 28/8, theo moät baùo caùo ñaùng tin caäy, taïi huyeän M’Drak, tænh Dak Lak, coâng an xung ñoät vôùi 120 daân laøng khoâng cho baét giöõ moät muïc sö Tin Laønh ngöôøi daân toäc thieåu soá,Y Su Nie, cuøng hai con trai cuûa oâng. Sau moät traän aåu ñaõ hoån loaïn qua ñoù coâng an baén moät daân laøng vaøo chaân, coâng an ñaõ baét heát 120 ngöôøi. Phaàn ñoâng soá ngöôøi bò baét ñaõ ñöôïc thaû heát sau ñoù vaøi ngaøy, theá nhöng coù töø 20-30 ngöôøi khoâng thaáy trôû veà laøng cuûa hoï. Nghe noùi coâng an khoâng thöøa nhaän coù giam giöõ hoï. Vaøo ngaøy 28/8, 3 ngöôøi maø coâng an ñònh baét giam nghe noùi ñaõ troán maát. Ñeán cuoái naêm, tung tích cuûa hoï vaãn chöa roõ, duø nghe noùi coâng an coù giam giöõ Y Su Nie vaø moät ngöôøi khaùc vaoø ngaøy 24/10 (xem Ñoaïn 1.d)

Cuõng vaøo cuoái thaùng 8 taïi Dak Lak,coù baùo caùo noùi raèng coâng an giam giöõ 240 ngöôøi ñeán döï cuoäc hoäi leã nhaø thôø. Ña soá nhöõng ngöôøi bò giam ñaõ ñöôïc phoùng thích sau ñoù vaøi ngaøy, song nghe noùi coù 47 ngöôøi khoâng thaáy trôû veà vôùi gia ñình hoï.Coâng an khoâng thöøa nhaän coù giam caàm hoï.

c. Tra taán vaø nhöõng caùch xöû söï hay tröøng trò taøn baïo, baát nhaân, hoaëc ñeâ heøn khaùc.

Luaät phaùp caám haønh phaït theå xaùc; tuy nhieân, coâng an nhieàu khi vaãn hay ñaùnh nghi can luùc ñang trong quaù trình baét göõ hoaëc hoï ñang bò giam caàm.

Vaøo ngaøy 26/8, theo tin baùo chí, moät tuø nhaân trong nhaø tuø tænh Haûi Döông bò hai gaùt tuø ñaùnh ñaäp roài sau ñoù ñöôïc ñöa ñeán cô sôû y teá tænh ñeå chöõa trò nhöõng veát thöông treân ngöôøi.

Naêm 2001, trong quaù trình ñaøn aùp cuoäc naùo ñoäng cuûa daân toäc thieåu soá taïi Taây Nguyeân, caùc nhaân vieân an ninh nghe noùi ñeå deïp tan ñaùm bieåu tình baïo ñoäng ñaõ phaûn öùng laïi baèng ñaùnh ñaäp, hôi cay, voøi roàng vaø gaäy ñieän (xem Ñoaïn 2.b)

Ñieàu kieän tuø giam raát khaéc nghieät, song noùi chung khoâng ñeán ñoãi laøm nguy ñeán maïng soáng ngöôøi tuø. Tuy nhieân, vaøo thaùngg gieâng, baùo tieát loä raèng coù moät tuø nhaân bò ñaùnh ñeán cheát trong moät cuoäc thaåm vaán taïi tænh VÓnh Phuùc. Hoài thaùng gieâng, Chính quyeàn ñeàu tra hai coâng an bò nghi laø ñaõ tra taán tuø nhaân ñeán cheát. Vaøo ngaøy 10/9, moät tuø nhaân cheát sau khi hai gaùt tuø duøng dao ñaâm y nhieàu nhaùt, troùi y laïi, vaø cho phôi naéng 2 tieáng trong nhieät ñoä 100oF (xem Ñaoïn 1.a) Moät quan chöùc thuoäc Vieän Kieåm saùt Nhaân daân toái cao, trong bình luaän tröôùc nhaø baùo, thuù nhaän coù caûnh ñaùnh ñaäp coù heä thoáng vaø laøm vieäc quaù söùc taïi nhaø tuø Hoang Tien, voán laø nhaø tuø tröôùc ñoù naèm trong soá ñöôøng khen nhaát, thuoäc quyeàn quaûn lyù cuûa Boä Coâng An.

Trong tuø, nam nöõ bò giam rieâng. Vò thaønh nieân ñöôïc giam rieâng so vôùi soá tröôûng thaønh. Quaù chaät choäi, aên uoáng quaù thieáu thoán, vaø tình hình veä sinh toài taøn vaãn laø vaán ñeà nghieâm troïng taïi moät soá, vaø chaéc coù leõ laø ña soá, caùc nhaø tuø.

Moät soá tuø nhaân bò tröøng phaït baèng caùch bieät giam, bò nhoát khoùa trong moät chuoàng nhoû khoâng cöûa soå suoát nhieàu ngaøy hoaëc thaäm chí suoát nhieàu tuaàn leã lieàn. Boïn hoï chæ ñöôïc phaùt cho moät cheùn côm nhoû buoåi tröa vaø chieàu vaø moät xoâ nöôùc moãi ngaøy. Coù moät soá hình thöùc bieät giam khaùc keùm phaàn aùc nghieät hôn.

Ñieàu kieän giam giöõ tröôùc ngaøy xöû aùn nghe noùi laø raát nghieät ngaõ, vaø coù baùo caùo ñaùng tin caäy cho bieát raèng caùc nhaø chöùc traùch nhieàu khi khoâng cho tuø nhaân thaáy aùnh saùng maët trôøi, khoâng cho vaän ñoäng vaø ñoïc taøi lieäu. Cheá ñoä giam caàm tieàn xöû aùn chæ cho pheùp coù moät vaøi quyeàn haïn ít oi. Tuø nhaân chôø xöû aùn vaø naèm döôùi cheá ñoä “thaåm vaán” nhieàu khi phaûi chòu nhöõng caûnh raát cay nghieät hôn nhieàu so vôùi phaïm nhaân ñaõ bò keát aùn hoaëc ñaõ coù aùn. Ña soá caùc tuø nhaân ñeàu ñeán ñöôïc vôùi nhöõng chaêm soùc y teá cô baûn. Moät soá tuø chính trò vaø tuø nhaân loaïi khaùc thì bò töø khöôùc quyeàn ñöôïc thaêm vieáng. Tuø nhaân noùi chung bò yeâu caàu phaûi laøm vieäc, song chaúng ñöôïc nhaän doàng löông naøo (xem Ñoaïn 6.c). Tuø nhaân bò aùn khoå sai than phieàn raèng khaåu phaàn cuûa hoï vaø möùc ñoä chaêm soùc y teá daønh cho hoï laø khoâng ñuû ñeå giöõ cho söùc khoûe toát, nhaát laø ôû nhöõng vuøng heûo laùnh xa xoâi nhieàu dòch beänh. Duø raèng tuø chính trò vaø tuø toân giaùo thöôøng bò giam giöõ trong nhöõng ñieàu kieän aùc nghieät, vôùi ñieàu kieän chaêm soùc y teá coù giôùi haïn taïi nhöõng nhaø tuø xa xoâi, chaúng haïn nhö Z30a ôû Xuaân Loäc, moät khu bieät laäp cuûa tænh Ñoàng Nai, chaúng thaáy coù daáu hieäu gì chöùng toû ñieàu kieän cuûa hoï coù gì khaùc bieät ñaùng keå so vôùi ñieàu kieän thöôøng phaïm.

Trong ít nhaát hai dòp naêm nay, Chính quyeàn cho pheùp caùc quan saùt vieân ngoaïi giao coù choïn loïc ñöôïc ñeán thaêm hai trong soá caùc nhaø tuø cuûa hoï. Hoï cuõng cho pheùp caùc quan chöùc nöôùc ngoaøi ñeán thanh saùt ñieàu kieän laøm vieäc trong nhaø tuø. Chính quyeàn khoâng cho pheùp ICRC ñeán thaêm tuø nhaân.

d. Tuøy tieän Baét giöõ, Giam caàm, hoaëc Löu ñaøy

Chính quyeàn tieáp tuïc baét giöõ vaø giam caàm coâng daân moät caùch tuøy tieän, trong ñoù coù baét giöõ vaø giam caàm vì ñaõ leân tieáng moät caùch oân hoøa nhaõn quan chính trò vaø toân giaùo cuûa mình .Theâm nöõa, trong naêm, ñaõ coù nhieàu baùo caùo veà nhieàu ngöôøi hoaëc laø ñaõ bò baét giöõ vaø giam caàm vaø roài coù theå ñaõ ñöôïc phoùng thích; tuy nhieân, nghe noùi nhöõng ngöôøi naøy khoâng trôû veà vôùi gia ñình hoï (xem Ñoaïn 1.b). Luaät Toá tuïng Hình söï quy ñònh nhieàu quyeàn haïn daønh cho ngöôøi bò giam giöõ, trong ñoù bò caùo coù quyeàn coù moät luaät sö ñaïi dieän trong thôøi gian thaåm vaán, tuy nhieân treân thöïc teá, nhaø chöùc traùch nhieàu khi ñaõ phôùt lôø nhöõng coâng cuï tö phaùp baûo veä con ngöôøi naøy. Hôn nöõa, moät chæ thò veà bieän phaùp haønh chaùnh trong thôøi gian quaûn cheá trao cho coâng an nhieàu quyeàn haïn roäng raõi neáu nhö hoï nghó raèng nghi can ñoù laø moái ñe doïa ñoái vôùi “an ninh quoác gia”.

Luaät Toá tuïng Hình söï aán ñònh giôùi haïn thôøi gian laø 12 thaùng cho vieäc giam giöõ ñieàu tra. Luaät cuõng giôùi haïn thôøi gian daønh cho Ban Hoäi thaåm (Ban goâm toái thieåu moät quan toøa vaø moät hoäi thaåm) phaûi xöû moät vuï aùn (xem Ñoaïn 1.e) Tröôùc khi bò keát aùn chính thöùc, nghi can bò taïm giam ñöoïc luaät phaùp cho pheùp coù quyeàn thoâng baùo cho thaân nhaân. Tuy nhieân, trong ña soá caùc tröôøng hôïp coâng an thoâng baùo cho gia ñình veà nôi choán cuûa nghi can taïm giam. Tröôùc khi bò keát aùn chính thöùc, nghi can bò taïm giam ñöoïc gaëp luaät sö neáu ñöôïc pheùp cuûa ngöôøi tröôûng cô quan thaåm vaán. Theo thuû tuïc toá tuïng chính thöùc, nghi can bò taïm giam ñöoïc luaät phaùp cho pheùp coù quyeàn tieáp xuùc moät luaät sö ñaïi dieän tröôùc toøa, duø chaúng roõ laø quyeàn naøy coù ñuùng laø ñöôïc toân troïng treân thöïc teá hay khoâng.

Vieän Kieåm saùt (töùc cô quan ñieàu tra vaø coâng toá) phaùt traùt baét giam, thöôøng thöôøng laø chieáu theo yeâu caàu cuûa coâng an. Tuy nhieân, coâng an coù theå ra leänh baét maø chaúng caàn ñeán traùt, vieän cô sôû moät ñôn kieän bôûi baát kyø beân naøo ñaâm ñôn toá moät toäi aùc naøo ñoù. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö theá, beân Vieän Kieåm saùt phaûi ban haønh nhöõng traùt baét coù hieäu löïc hoài toá. Tröø phi coù pheùp ñaëc bieät cuûa moät nhaø ñieàu tra, Boä Coâng An thöôøng caám chæ tieáp xuùc giöõa nghi can bò taïmgiam vôùi luaät sö cuûa y chuøng naøo vaên phoøng kieåm saùt vaãn coøn trong voøng ñieàu tra, chuyeän coù theå keùo daøi caû naêm daøi vaø coù theå seõ chaúng daãn ñeán söï keát luaän coù toäi naøo. Cuõng vaäy, gia ñình nghi can coù theå thaêm vieáng chæ vôùi suï cho pheùp cuûa beân ñieàu tra. Noùi chung, thôøi gian keùo daøi cuûa giai ñoaïn giam tieàn xöû aùn ñöôïc tính vaøo thôøi gian thuï aùn vaø töø ngaøy keát aùn.

Toøa aùn coù theå tuyeân aùn phaïm nhaân quaûn cheá haønh chaùnh ñeán 5 naêm sau khi ñöôïc thaû khoûi tuø. Nhöõng ñieàu naøy ñöôïc aùp duïng moät caùch thaát thöôøng. Boä Coâng An thöôøng duøng söï quaûn cheá haønh chaùnh ñeå giam taïi nhaø moät ngöôøi maø khoâng caàn ñöa ra xeùt xöû ñeán 2 naêm tröôøng (xem Ñoaïn 2.d) .

Nhöõng ngöôøi bò baét vì phaùt ngoân moät caùch hoøa bình quan ñieåm ñoái laäp veà chính trò vaø toân giaùo thì bò truy toá chieáu theo baát kyø ñieàu khoaûn naøo trong nhieàu ñieàu cuûa Boä Luaät Hình söï voán ñöa ra ngoaøi voøng phaùp luaät nhöõng haønh vi choáng ñoái Nhaø nöôùc. Trong naêm nay, coù ít nhaát hai ngöoài –Pham Hong Son vaø Nguyen Vu Binh- ñaõ phaùt ngoân moät caùch hoøa bình quan ñieåm ñoái laäp veà chính trò, ñaõ bò toáng giam vaø ñang bò tieáp tuïc ñieàu tra ñeán cuoái naêm (xem Ñoaïn 2.a vaø 2.b) Ít nhaát hai ngöôøi khaùc –Le Chi Quang vaø Nguyen Khac Toan- ñaõ bò baét vaø bò keát aùn trong naêm nay. Vaøo thaùng 8, nhieàu daân laøng Taây Nguyeân ñaõ bò giam vaø /hoaëc bò baét (xem Ñoaïn 1.b) Vaøo 25 thaùng 9, coâng an baét giöõ cöïu nhaø baùo kieâm nhaø vaên Nguyen Vu Binh. Nguyen vieát baøi keâu goïi caûi toå chính trò vaø chæ trích chính saùch cuûa chính phuû. Oâng hieän ñang ôû ñaâu, vaø ñang bò toäi gì, vaãn laø ñieàu coøn chöa ai bieát tính ñeán cuoái naêm nay. Vaøo ngaøy 8/11,Le Chi Quang bò keát toäi phaùt taùn tin töùc choáng-nhaø nöôùc vaø bò keát aùn 4 naêmtuø giam vaø 3 naêm quaûn cheá. Vaøo ngaøy 28 vaø 29/12, coâng an baét giöõ hai nhaø hoaït ñoäng chính trò khaùc, Pham Que Duong vaø Tran Van Khue, vì lyù do gì chaúng bieát (xem Ñoaïn 2.a). Theâm nöõa, coù ñeán 19 laõnh tuï Tin laønh ngöôøi H’mong vaãn coøn bò giam giöõ, trong ñoù coù: Vang Sua Giang, Mua A Ho, Cu Van Long, vaø Sua Song Vu. Theâm nöõa, vaãn chöa bieát coøn nhieàu ngöôøi nöõa ñeán bao giôø môùi ñöôïc ñöa ra xuû, trong ñoù coù: Vo Tan Sau, Phan Thi Tiem, Tran Thi Duyen, Le Huu Hoa, Ma Van Chinh vaø Lu Seo Dieu.

Hieán phaùp khoâng noùi ñeán vieäc cöôõng böùc löu ñaøy vaø Chính quyeàn cuõng khoâng duøng ñeán bieän phaùp cöôõng böùc löu ñaøy.

e. Khoâng Cho Xöû Aùn Coâng Khai Coâng Baèng

Hieán phaùp quy ñònh quyeàn ñoäc laäp cuûa caùc quan toøa vaø caùc hoäi thaåm; tuy nhieân, treân thöïc teá, Ñaûng kieåm soaùt toaø aùn chaët cheõ ôû moïi caáp, tuyeån choïn vaø cöû ra caùc thaåm phaùn naøo maø hoï tin caäy veà maët chính trò. Nhöõng bieän phaùp an toaøn cuûa Hieán phaùp bò thieáu moät caùch ñaùng keå. Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam coù aûnh höôûng maïnh ñeán nhöõng vuï aùn coù nhaân vaät noåi coäm vaø nhöõng vuï aùn trong ñoù coù ngöôøi bò toäi thaùch thöùc hoaëc gaây phöông haïi ñeán Ñaûng Coäng saûn hoaëc Nhaø nöôùc Vieät Nam. Trong naêm nay, Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam vaø quan chöùc chính quyeàn coù leõ ñaõ thöïc thi aûnh höôûng cuûa hoï ñoái vôùi quyeát ñònh cuûa toøa aùn baèng caùch noùi roõ yù ñònh cuûa hoï tröôùc caùc hoäi thaåm vaø caùc thaåm phaùn ngoài xöû nhöõng aùn naøy. Quoác hoäi boû phieáu thoâng qua danh saùch caùc ñeà cöû vieân thaåm phaùn do Chuû tòch Nöôùc göûi qua ñeå boá trí vaøo Toøa aùn Nhaân daân Toái cao vaø Vieän Kieám saùt Nhaân daân Toái cao. Quoác hoäi cuõng kieåm soaùt ngaân saùch ngaønh toøa aùn, trong ñoù goàm löông thaåm phaùn, cuõng nhö kieåm soaùt ngaân saùch vaø löông boång toaøn boä caùc cô quan chính phuû. Chính quyeàn tænh vaø chính quyeàn huyeän chi löông cho caùc thaåm phaùn caáp mình, gioáng nhö hoï phaùt löông cho caùc quan chöùc ñòa phöông khaùc vaäy. Chuû tòch Nöôùc boå nhieäm toaøn boä caùc thaåm phaùn khaùc ngoaøi vò Chuû tòch Toøa aùn Nhaân daân Toái cao. Quyeàn löïc naøy ñöôïc giao trong Hieán phaùp. Vaøo ngaøy 30/9, Chính quyeàn chuyeån caùc toøa aùn ñòa phöông töø Boä Tö phaùp sang cho Toøa aùn Nhaân daân Toái cao, trong noã löïc taêng cöôøng tö theá ñoäc laäp cuûa cô quan tö phaùp.

Heä thoáng boå nhieäm quan toøa vaø hoäi thaåm cuõng phaûn aùnh söï thieáu tính chaát ñoäc laäp cuûa ngaønh tö phaùp. Caùc ban xöû aùn ôû moïi caâp goàm caùc thaåm phaùn vaø hoäi thaåm. Caùc hoäi ñoàng nhaân daân boå nhieäm caùc hoäi thaåm ôû caáp huyeän vaø tænh. HOÄi thaåm vieân phaûi coù tieâu chuaån ñaïo ñöùc cao, song khoâng nhaát thieát phaûi qua ñaøo taïo tö phaùp. Caùc hoäi ñoàng nhaân daân caáp huyeän vaø tænh boå nhieäm ban hoäi thaåm caùp thaáp. Uyû ban Thöôøng vuï Quoác hoäi boå nhieäm vaø baõi mieãn hoäi thaåm cuûa Toøa aùn Nhaân daân Toái cao. Maët traän Toå quoác Vieät Nam, toå chöùc trung öông cuûa caùc toå chöùc quaàn chuùng trong nöôùc, phaûi pheâ nhaän caùc öùng vieân chæ ñònh laøm hoäi thaåm cho Toøa aùn Nhaân daân Toái cao. Chuû tòch boå nhieäm thaåm phaùn cho Toaø aùn Nhaân daân Tænh vaø Toøa aùn Nhaân daân Huyeän nhieäm kyø 5 naêm. Chuû tòch cuõng boå nhieäm thaåm phaùn Toøa aùn Nhaân daân Toái cao töø soá öùng vieân ñöôïc duyeät laáy töø ban tuyeån traïch tö phaùp döôùi söï chæ ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam. Aûnh höôûng cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñoái vôùi caùc toøa aùn ñöôïc môû roäng nhôø ôû hai choã, caùc hoäi ñoàng nhaân daân boå nhieäm hoäi thaåm, vaø caùc thaåm phaùn coù nhieäm kyø nhaát ñònh vaø phaûi ñöôïc cöû laïi.

Boä maùy tö phaùp goàm Toøa aùn Nhaân daân Toái cao, caùc toøa aùn nhaân daân ñòa phöông, caùc toøa aùn quaân söï, vaø nhieàu toøa aùn khaùc ñöôïc thieát laäp bôûi luaät phaùp. MOÃi huyeän treân caû nöôùc coù moät toøa aùn nhaân daân caáp huyeän, duøng laøm toøa sô thaåm ñoái vôùi ña soá caùc vuï aùn hình söï, daân söï trong nöôùc. MOÃi tænh coù moät Toøa aùn Nhaân daân caáp tænh, ñöôïc duøng laøm dieãn ñaøn khaùng aùn cho toøa caáp huyeän, cuõng nhö laøm toøa sô thaåm cho caùc tröôøng hôïp khaùc. Toøa aùn Nhaân daân Toái cao laø toøa aùn khaùng aùn vaø phuùc thaåm caáp cao nhaát.Boä Tö phaùp quaûn trò ña phaàn caùc toøa aùn huyeän vaø tænh cho ñeán ngaøy 30/9, sau ñoù chuùng môùi bò chuyeån giao cho Toøa aùn Nhaân daân Toái cao. Toøa aùn Nhaân daân Toái cao baùo caùo cho Quoác hoäi. Ngaøy 15/11, moät luaät môùi ban haønh, trao cho toøa aùn binh, quyeàn xöû moïi tröôøng hôïp coù dính líu ñeán quaân ñoäi, trong ñoù ù coù caùc doanh nghieäp do quaân ñoäi sôû höõu. Quaân ñoäi tuøy nghi choïn löïa hoaëc duøng toøa aùn haønh chaùnh, kinh teá, lao ñoäng cho töøng tröôøng hôïp cuï theå.

Boä maùy tö phaùp cuõng goàm caû caùc toøa aùn quaân söï, toøa aùn kinh teá vaø toøa aùn haønh chaùnh phuï traùch giaûi quyeát nhöõng aùn phaïm chuyeân ngaønh. Toøa aùn haønh chaùnh giaûi quyeát caùc ñôn do coâng daân kieän quan chöùc laïm duïng quyeàn theá vaø tham oâ. Toøa aùn binh hoaït ñoäng cuõng theo caùc luaät chi phoái caùc toøa aùn khaùc, song ngaân saùch thì do BoÄ Quoác phoøng traû. Thaåm phaùn vaø hoäi thaåm ñeàu laø quaân nhaân, ñeàu do BoÄ Quoác phoøng vaø Toøa aùn Nhaân daân Toái cao cuøng chæ ñònh, vaø Toøa aùn Nhaân daân Toái cao coù traùch nhieäm giaùm saùt chöùc naêng. BoÄ Quoác phoøng ñöôïc ñaïi dieän treân ban xöû aùn ñöôïc tuyeån ra, vaø ngöôøiñöùng ñaàu heä thoáng toøa aùn binh laø phoù chaùnh aùn Toøa aùn Nhaân daân Toái cao. MaëT Traän Toå Quoác Vieät Nam khoâng coù tö phaùp phaùp lyù ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà tö phaùp. Theâm nöõa, Ñaûng Coäng saûn vaø Chính quyeàn Vieät Nam coù thaønh laäp nhieàu tieåu ban chuyeân bieät ñeå giuùp giaûi quyeát nhöõng tranh chaáp ñòa phöông.

Vieän Kieám saùt Nhaân daân Toái cao ñöa ra nhöõng luaän cöù toá caùo ngöôøi bò toäi vaø ñöôïc duøng nhö vieän coâng toá trong caùc phieân xöû. Moät hoäi ñoàng phaùn xöû, goàm moät thaåm phaùn vaø moät hay nhieàu hoäi thaåm, quyeát ñònh coù toäi hay voâ toäi vaø thoâng qua baûn aùn. HOÄi ñoàng nhaân daân töông öùng boå nhieäm hoäi thaåm, nhöõng ngöôøi naøy phaûi laø ngöôøi coù ñaïo ñöùc toát song khoâng nhaát thieát phaûi qua tröôøng lôùp ñaøo taïo tö phaùp. Khuoân khoå ñònh cheá tö phaùp vaø vaên hoùa tö phaùp, voán hay thieân vò ñoái vôùi Vieän Kieåm saùt so vôùi boä maùy quan toøa, vaø giöõ moät ñònh kieán veà söï coù toäi trong caùc tröôøng hôïp hình söï, taïo ra moät trôû löïc lôùn lao cho caùc phieân xöû coâng baèng vaø töï do. Duø raèng Hieán phaùp vaãn khaúng ñònh coâng daân coøn voâ toäi cho ñeán khi chöùng minh ñöôïc y coù toäi, moät chuyeân gia tö phaùp nöôùc ngoaøi khi phaân tích heä thoáng toøa aùn naêm 2000 ñaõ thaáy raèng coù hôn 95% soá ngöôøi bò caùo coù toäi ñaõ bò keát aùn coù toäi. Caùc luaät sö nöôùc naøy cuõng than phieàn raèng caùc quan toøa noùi chung ñeàu phaùn quyeát laø coù toäi taát.

BoÄ Luaät Hình suï ñeà ra hai ñeán ba möùc aùn cho ña soá caùc loaïi toäi, tuøy theo möùc ñoä nghieâm troïng vaø tình huoáng. Luaät cuõng ñeà ra “khung tröøng phaït” (moät loaït möùc phaït vaï hoaêïc aùn tuø) cho moät loaït caùc loaïi toäi. Khung tröøng phaït laø nhaèm ñeå raên ñe caûnh laïm duïng chöùc quyeàn cuûa quan chöùc thi haønh luaät phaùp, cho pheùp toøa aùn ra quyeát ñònh vaø tröøng phaït ñích ñaùng hôn ñoái vôùi töøng loaïi toäi phaïm, haïn cheá söï keát aùn tuøy tieän bôûi ban xöû aùn, vaø cho pheùp toäi aùc bò tröøng phaït moät caùch ñoàng daïng hôn.

Caùc toøa aùn huyeän coù theå xeùt xöû 346 loaïi toäi trong soá 672 toäi lieät keâ quy cheá tö phaùp nöôùc naøy. 326 toäi kia (thöôøng laø nghieâm troïng hôn) thì ñöôïc xöû ôû toøa caáp tænh. Vaøo thaùng 6 2001, Quoác Hoäi baùc moät döï luaät ñònh cho pheùp toøa caáp quaän coù thaåm quyeàn xöû theâm moät soá toäi nöõa bôûi caùc nhaø laäp phaùp nghe noùi ñaõ lo raèng söï thay ñoåi ñoù coù theå daãn ñeán caûnh sai soùt trong xeùt xöû vaø laøm gia taêng soá löôïng tuø nhaân ôû caáp huyeän. (xem Ñoaïn 3).

Coù moät söï thieáu huït luaät sö vaø thaåm phaùn ñöôïc ñaøo taïo vaø chaúng coù hieäp hoäi luaät sö ñoaøn ñoäc laäp naøo. Taïi Toøa aùn Nhaân daân Toái cao, hieän ñang thieáu 20% thaåm phaùn coù chaát löôïng. Theo moät quan chöùc LHQ, ôû caáp tình thì möùc thieáu huït aáy leân ñeán 30-40%. Löông thaáp ñaõ laøm haïn cheá söï phaùt trieån cuûa coã maùy tö phaùp coù ñaøo taïo. Moät ít thaåm phaùn ñöôïc ñaøo taïo chính quy thì thöôøng xuaát thaân töø truyeàn thoáng tö phaùp xaõ hoäi chuû nghóa. Caùc thaåm phaùn treû coù hoïc vaán thöôøng keùm theá löïc trong heä thoáng naøy.

Chính quyeàn tieán haønh caùc chöông trình ñaøo taïo ñeå giaûi quyeát tình traïng thieáu huït thaåm phaùn vaø caùc loaïi vieân chöùc tö phaùp khaùc. Nhieàu chính phuû nöôùc ngoaøi vaø UNDP ñaõ hoã trôï ñeå cuûng coá theå phaùp trò vaø phaùt trieån cho hieäu quaû hôn nöõa boä maùy tö phaùp. Tuy nhieân, söï thieáu vaéng tính coâng khai trong tieán trình xöû aùn vaø söï thieáu ñoäc laäp tieáp dieãn cuûa boä maùy tö phaùp ñaõ laøm hoûng nhöõng noã löïc treân.

Duø Hieán phaùp coù daønh ngöôøi bò toá caùo laø phaïm toäi quyeàn coù moät nhoùm luaät sö bieän hoä, thì tình caûnh hieám hoi luaät sö khieán ñieàu khoaûn naøy khoù loøng thöïc thi noåi. Tröôùc caûnh chæ coù moät ít luaät sö coù chaân taøi uyû quyeàn tröôùc toøa, thì ngöoøi kieåm saùt tröôûng thöôøng ñaûm nhieäm caû vai coâng toá vaø vai bieän hoä, keát quaû laø nhoùm luaät sö tö phaùp naøy chaúng giuùp ích gì ñöôïc cho beân bò. Kieân trì vôùi heä thoáng chính trò Maùc-xít-Leâ-nin-nít, Chính quyeàn yeâu caàu raèng Luaät sö ñoaøn phaûi laø thaønh vieân cuûa Maët Traän Toå Quoác Vieät Nam. Ôû caáp tænh, Luaät sö ñoaøn laø cô quan thuoäc caáp cuûa caùc ñaïi dieän chính quyeàn trung öông, Maët Traän Toå Quoác Vieät Nam, HoÄi ñoàng Nhaân daân tænh vaø Uyû ban Nhaân daân.

Caùc phieân toøa thöôøng thöôøng ñöôïc môû coâng khai tröôùc coâng chuùng, tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp nhaïy caûm, caùc nhaø chöùc traùch tö phaùp cho xöû kín hoaëc cho giôùi haïn nghieâm ngaët soá ngöôøi döï thính. Bò ñôn coù quyeàn hieän dieän taïi phieân toøa vaø ñöôïc quyeàn coù moät luaät sö. Bò ñôn hoaëc luaät sö bieän hoä coù quyeàn tham khaûo-cheùo caùc nhaân chöùng. Tuy nhieân, ñaõ coù nhöõng baoù caùo ñaùng tin caäy noùi raèng bò ñôn khoâng ñöôïc pheùp tieáp caän baèng chöùng cuûa chính quyeàn töø tröôùc khi ra toøa, khoâng ñöôïc quyeàn tham khaûo cheùo caùc nhaân chöùng, hoaëc th1ch thöùc caùc tuyeân boá.Noùi sö keå raèng hoï thöôøng chæ coù ít thôøi giôø tröôùc khi ra toøa ñeå xem xeùt baèng chöùng ngöôøi ta ñöa ra choáng laïi khaùch haøng cuûa hoï. Nhöõng ngöôøi bò keát aùn thì coù quyeàn khaùng aùn. Caùc phieân toøa khoâng coâng boá bieân baûn.

Chính quyeàn tieáp tuïc giam haõm nhöõng ngöôøi phaùt ngoân moät caùch hoøa bình quan ñieåm baát maõn veà chính trò vaø toân giaùo. Khoâng coù ñöôïc söï öôùc löôïng ñaùng tin caäy veà soá tuø chính trò, bôûi thoâng thöôøng Chính quyeàn khoâng coâng boá nhöõng vuï baét bôù ñoù vaø thöôøng tieán haønh xöû vaø keát aùn kín cöûa. Caùc nguoàn thaïo tin öôùc chöøng coù ñeán 150 tuø chính trò. Tuy nhieân, nhieàu teân tuoåi trong danh saùch naøy raát khoù loøng kieåm tra laïi ñöôïc. Soá löôïng tuø chính trò ñaõ xaùc nhaän laø thaáp hôn con soá 150 ngöôøi. Trong soá nhöõng ngöôøi bò giam caàm vì ñaõ hoaït ñoäng chính trò vaø toân giaùo moät caùch oân hoøa coù nhaø hoaït ñoäng chính trò Nguyen Dinh Huy, ngöôøi nghe noùi ñang bò beänh Parkinson, Le Chi Quang,, vaø Nguyen Khac Toan, nhaø baùo Pham Thai; vaø nhaân vaät toân giaùo Truong Van Duc, Nguyen Chau Lan, Le Van Nhuom, Vo Van Buu, Ha Hai, Nguyen Duy Tam, Le Van Tinh, Lke Van Son, Nguyen Van Dau, Thich Nhu Dat,Thich Hai Tang, Thich Phuc Vien, Thich Thien Minh, Thich Tien Tan, Thich Thanh Tinh,Thich Tri Tuu,PhamMinh Tri, Nguyen Thien Phung, Nguyen Minh Bao, Nguyen Van Ly, vaø Ly A Chu.

Chính quyeàn noùi raèng hoï chaúng heà giam giöõ tuø chính trò hoaëc toân giaùo naøo caû vaø raèng nhöõng ngöôøi ñöôïc moâ taû laø tuø chính trò aáy ñaõ phaïm toäi vi phaïm luaät baûo an quoác gia. Ngaøy 2/9, Chính quyeàn aân xaù 6.110 tuø nhaân vaø vaøo ngaøy 17/10, Chính quyeàn aân xaù 3.069 tuø nhaân nöõa. Chaúng roõ coù ai trong soátuø chính trò vaø tuø toân giaùo aáy coù teân ñöôïc aân xaù khoâng. Vaøo cuoái thaùng 4, caùc nhaø chöùc traùch ñòa phöông aân xaù ít nhaát 419 tuø nhaân. Tôø baùo “Tin Nhan”[1], trong caùi coù veû nhö moät xuaát phaùt cuûa chính saùch chính quyeàn, töôøng thuaät raèng 5 tuø nhaân thuoäc dieän “chính trò” naèm trong soá ñöôïc aân xaù ñôït thaùng 4, tuy nhieân, baùo khoâng neâu danh taùnh (xem Ñoaïn 1.c).

Chính quyeàn khoâng cho pheùp caùc toå chöùc nhaân quyeàn tieáp caän tuø chính trò. (xem Ñoaïn 1.c).

f. Can thieäp Tuøy tieän vaøo [cuoäc soáng] Rieâng tö, Gia ñình, Nhaø cöûa, hoaëc Thö töø

Hieán phaùp quy ñònh quyeàn rieâng tö ñoái vôùi nhaø cöûa vaø thö töø, tuy nhieân, Chính quyeàn haïn cheá quyeàn naøy moät caùch ñaùng keå.

Toøa Thöôïng thaåm Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam

 

 

 

3 – VŨ TRỤ QUAN   ( Trần văn Giàu xuất bản lần thứ 2 1955 )

TÖÏA

Nghe ñeán trieát hoïc noùi chung, thôøi thöôøng thöôøng trong oùc moät soá ngöôøi, naåy nôû ra ít nhieàu thaønh kieán. Ngöôøi ta töôûng töôïng trieát hoïc laø moät moân gì oaùi oaêm, ñaày nhöõng loái bieän luaän cao sieâu, maø ngöôøi “phaøm tuïc” khoâng sao hieåu thaáu. Söï vaät xung quanh laém luùc caøng laøm cho böùc maøn thaàn maät phuû kín treân moân trieát hoïc. Ngoaøi voâ soá laø “chuû nghóa”, laø “luaän”, laø “ñaïo”, ngöôøi ta coøn ñaët ra cho hieän töôïng naøy hieän töôïng kia nhöõng danh töø kyø quaëc, sau khi ngöôøi ta ñaõ trích no neâ haøng traøng nhöõng lôøi cuûa thaùnh hieàn baèng chöõ Haùn, neáu nhaø trieát hoïc laø oâng ñoà Nho, baèng chöõ La tinh, Hy laïp, neáu laø oâng ñoà Taây, baèng chöõ Xaêng-xít-côø-ri, baèng chöõ Pa-li neáu laø oâng ñoà AÁn. Luùc coøn ôû baäc tieåu hoïc, dôû caùc quyeån saùch Taây, thöôøng thaáy chaân dung cuûa moät vaøi danh nhaân, giaùng ñieäu coù khaùc ngöôøi baèng boä raâu xoàm, maùi toùc daøi, caëp kính traéng, thôøi coù ngöôøi baûo ñoù laø nhöõng ngaøi “quaân töû”. Theâm vaøo ñoù, thænh thoaûng nghe loûm caùc cuï ñaøm luaän veà luaân thöôøng ñaïo lyù, ñoâi khi cuõng ñöôïc kinh hoàn thaát vía bôûi nhöõng caâu sau naøy veà ñaïo Khoång : “Ñaïo cuûa Ngaøi thaâm thuùy cao xa laém, chaû maáy ai hieåu thaáu !”

Nghe ñeán trieát hoïc môùi noùi rieâng, thôøi thöôøng thöôøng ta nhaän thaáy thaùi ñoä cuûa ba haïng ngöôøi nhö sau naøy: moät haïng thì cho trieát hoïc môùi laø moät vaät gì quaùi laï ôû moät theá giôùi naøo xa laéc xa lô ñöa tôùi, khoâng dính daáp gì ñeán ñôøi soáng cuûa ta caû. Moät haïng ngöôøi nöõa cho raèng trieát hoïc môùi chæ laø moät thöù duïng cuï ñeå tuyeân truyeàn cho nhöõng muïc ñích chính trò cuûa nhoùm theo chuû nghóa Maùc. Sau heát, moät haïng ngöôøi nöõa vì tính hieáu kyø maø cuõng muoán bieát, cuõng ñeå yù nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà thuoäc veà trieát hoïc môùi, song söï ñeå yù cuûa hoï khoâng ra ngoaøi muïc ñích bieát chæ ñeå bieát .

Boä saùch “Nghieân cöùu trieát hoïc” (quyeån thöù nhaát) cuûa oâng Traàn Vaên Giaàu vieát cho lôùp Höôùng daãn Ñaïi hoïc, laø moät caâu traû lôøi taïm ñuû cho nhöõng thaønh kieán noùi treân, maëc daàu muïc ñích chính vaø tröïc tieáp cuûa taùc giaû khoâng phaûi ôû choã ñoù.

Coá nhieân, khoâng ai baûo raèng trieát hoïc laø moät moùn deã daøng nhö aên côm, maëc aùo quaàn, hay ñi xem haùt. Noù caàn phaûi coù trí oùc, phaûi suy nghó ít nhieàu. Nhöng khoù khoâng phaûi nghóa laø noù chæ ñeå daønh rieâng cho moät soá ít ngöôøi taøi caû trí cao, tai thaùnh maét hieàn. Neáu ngöôøi ta cöù theo thoùi cuõ maø taùch tö töôûng ra khoûi ñôøi soáng thöïc taïi, khoûi haønh ñoäng thöïc teá vaø ñaáu tranh cuûa daân toäc vaø nhaân daân, thôøi noù môùi thaät laø khoù. Song neáu vaäy thì trieát hoïc thaät laø voâ duïng vaø voâ nghóa. Noù chæ giuùp cho nhöõng cuoäc baøn caõi suoâng cuûa moät soá ngöôøi “daøi löng toán vaûi, aên no laïi naèm”. Moät daân toäc nhoû yeáu nhö ta ñaùnh nhau vôùi moät cöôøng quoác theá giôùi nhö Phaùp, thieát töôûng coâng vieäc ñoù coøn khoù gaáp traêm nghìn laàn vieäc ngoài baøn veà chuû nghóa naøy, hoïc thuyeát kia. Theá maø khi Hoà chuû tòch vaø nhöõng nhaø caùch maïng ta chuû tröông raèng ta coù theå ñaùnh Phaùp vaø seõ ñaùnh quïy Phaùp, mieãn laø ta laáy daân laøm goác, troâng caäy tröôùc heát vaøo thöïc löïc cuûa daân ta, thôøi söï thöïc baáy laâu nay ñaõ chöùng nhaän raèng coâng vieäc khoù khaên ñoù, coù phaûi ta khoâng theå laøm noåi ñaâu?

Thöù trieát hoïc maø oâng Traàn vaên Giaàu ñaõ duïng coâng trình baày trong quyeån saùch naøy, laø moät thöù trieát hoïc lieân quan maät thieát ñeán haønh ñoäng, vaø giuùp cho haønh ñoäng. Cho neân veà noäi dung, trieát hoïc ñaõ trôû neân deã hieåu maø loái trình baøy cuõng roõ raøng, maëc daàu taùc giaû thöôøng phaûi ñi saâu vaøo lyù thuyeát khi phaân tích hay bình luaän quan nieäm cuûa caùc phaùi trieát hoïc.

Baûo raèng trieát hoïc môùi laø moät moân gì quaùi laï, ôû moät theá giôùi naøo ñöa tôùi, khoâng dính daáp gì vôùi ta, thì laø laàm to. Vì raèng trong thôøi Phaùp thuoäc thöïc daân giöõ ñoäc quyeàn ôû nöôùc ta veà moïi maët, caû veà maët tö töôûng, cho neân ngoaøi nhöõng caùi maø chuùng cho ta bieát vaø coù lôïi cho chuùng, thôøi ta khoâng ñöôïc bieát caùi gì khaùc nöõa. Coù phaûi vì baây giôø ta môùi nghe noùi trong xaõ hoäi tö baûn, coâng nhaân bò tö baûn boùc loät maø baây giôø môùi naåy nôû ra caùi hieän töôïng tö baûn boùc loät coâng nhaân ñaâu ? Coù phaûi baây giôø ta môùi nghe noùi theá giôùi laø do nhöõng quy luaät töï nhieân cuûa vaät chaát bieán hoùa khoâng ngöøng chi phoái, chöù khoâng phaûi do moät söùc sieâu töï nhieân naøo ñieàu khieån caû, maø theá giôùi môùi laø nhö theá ñaâu. Maø chính ngay baây giôø, trong thöïc teá, ta vaãn haønh ñoäng theo nhöõng quy luaät cuûa duy vaät bieän chöùng: ta tranh ñaáu ñeå ñaùnh ñoå thöïc daân, laø vì ta bieát raèng cheá ñoä thuoäc ñòa khoâng phaûi laø moät söùc gì thaàn thaùnh, baát khaû xaâm phaïm. Ta thöïc hieän cheá ñoä daân chuû môùi trong chính trò kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa, laø bieát raèng cheá ñoä ngöôøi aùp böùc ngöôøi, ngöôøi boùc loät ngöôøi khoâng theå toàn taïi maõi ñöôïc. Khi ta baûo: muoán ñaùnh ñoå thöïc daân moät caùch chaéc chaén, thì phaûi coù toaøn daân tham gia khaùng chieán, maø muoán toaøn daân tham gia khaùng chieán thì phaûi thöïc hieän cheá ñoä daân chuû roäng raõi, nghóa laø cuûa nhaân daân, nhö vaäy nghóa laø ta suy xeùt vaø haønh ñoäng theo luaät bieän chöùng. Boïn phaûn ñoäng quoác teá, ñaëc bieät laø phaùi taøi phieät Myõ (coøn luõ thöïc daân Phaùp chæ laø boïn laâu la, theo huøa vôùi taøi phieät Myõ), khi thaáy ngöôøi ta suy nghó hay haønh doäng khoâng theo yù muoán cuûa chuùng, thôøi chuùng baûo laø quaùi gôû, laø chòu aûnh höôûng cuûa nöôùc ngoaøi, v.v…Hình nhö chæ nhöõng caùi gì chính chuùng noù nheùt vaøo ñaàu oùc ngöôøi ta chính chuùng noù ñöùng sau löng giaät giaây thôøi môùi laø chính coâng, môùi coù quyeàn löu haønh trong nöôùc. Laï gì loái chieâu haøng cuûa xaõ hoäi con buoân: bao giôø cuõng cho haøng mình laø toát, laø quùy, chæ coù loái daân chuû theo kieåu Taây AÂu vaø Myõ, môùi thaät laø daân chuû! Ta thöôøng thaáy treân nhaõn hieäu cuûa caùc bao thuoác laù hay ñoà hoäp, loái rao haøng moät caùch kheùo leùo cuûa haõng saûn xuaát nhö sau: “Xin quùy khaùch ñaëc bieät chuù yù bao naøo, hoäp naøo khoâng coù chöõ kyù nhö sau cuûa baûn hieäu, thì toaøn laø ñoà giaû”!

Coù nhöõng ngöôøi cho raèng trieát hoïc môùi laø coâng cuï tuyeân truyeàn cho muïc ñích chính trò cuûa nhöõng ngöôøi theo chuû nghóa Maùc, thôøi laïi töï cho mình laø “trí thöùc chính thoáng”, giöõ vöõng loái suy ñoaùn “ñoäc laäp”, khoâng deã ñeå cho ngöôøi ta nhoài soï ñöôïc mình!

Nhöõng ngöôøi aáy töï hoï khoâng troâng thaáy raèng caùi thaùi ñoä maø hoï cho laø thanh cao ñoù, chính laø caùi keát quaû cuûa moät thôøi kyø nhoài soï laâu naêm trong hoài Phaùp thuoäc. Hoï töï haøo ñaõ ñöôïc reøn luyeän theo tinh thaàn nghi ngôø cuûa Descartes, maø ñi ñaâu hoï cuõng töï voã ngöïc laø hoïc troø!

Neáu caùi nghi ngôø cuûa Descartes ba traêm naêm veà tröôùc laø tieán boä, cao quyù vaø khoa hoïc bao nhieâu, thôøi caùi nghi ngôø cuûa maáy chuù loaét choaét ngaøy nay laïi caøng thoaùi hoùa, thoái oøm vaø phaûn khoa hoïc baáy nhieâu. Caùi nghi ngôø cuûa Descartes laø caùi nghi ngôø cuûa moät nhaø khoa hoïc chaân chính, khoâng suøng baùi, khoâng oâm chaân nhöõng caùi huû baïi, ñaõ quaù muøa, nhöõng “chaân lyù” nhoài soï cuûa phaûn ñoäng phong kieán vaø Nhaø thôø. Coøn nhöõng haïng hoïc troø vöøa doát vöøa öông gaøn baây giôø, tröôùc kia ñaõ bò nhoài soï laâu naêm trong tröôøng hoïc thöïc daân Phaùp, laïi giaùm töï phuï giöõ thaùi ñoä nghi ngôø “theo tinh thaàn Descartes” tröôùc nhöõng chaân lyù maø chính nhöõng oâng thaày tam töù ñaïi cuûa hoï, nhöõng tinh tuù trong giôùi tö töôûng, khoa hoïc, ngheä thuaät treân theá giôùi, laø nhöõng tín ñoà trung thaønh vaø nhieät lieät hôn heát! Toaøn daân noåi leân choáng giaëc ngoaøi, caùc oâng coù theå cöù ngoài maø nghi ngôø nöõa khoâng? Moät luõ giaëc qua laøng caùc oâng, ñoát phaù, haõm hieáp, taøn saùt gia thuoäc caùc oâng, caùc oâng coøn ngoài yeân maø nghi ngôø nöõa khoâng?

Coù ngöôøi ñöa tôùi cho mình nhöõng chaân lyù môùi, ñieàu ñoù laø heát söùc ñaùng quyù roài. Vì chæ coù baây giôø, khi ta ñaõ ñöôïc töï do, thì ta môùi khoûi muø vaø khoûi ñieác. Theá maø ta cöù muoán giöõ taät ñui chöùng ñieác maõi, cho ñoù môùi thaät laø caùi thaùi ñoä ñoäc laäp cao caû cuûa ngöôøi trí thöùc! Nhö vaäy coù gì quaùi gôû hôn? ÖØ, thì haõy cho raèng ngöôøi ta muoán tuyeân truyeàn mình ñi nöõa! Nhöng ñaõ laøm sao ñaâu? Neáu tuyeân truyeàn maø coù ích cho coâng vieäc giaûi phoùng daân toäc vaø loaøi ngöôøi, thôøi tuyeân truyeàn laø moät vieäc voâ cuøng cao quùy! Taïi sao laïi khoâng tuyeân truyeàn? Taïi sao moãi ngöôøi coâng daân laïi khoâng trôû thaønh moät tuyeân truyeàn vieân cho khaùng chieán? Laøm coâng vieäc tuyeân truyeàn ñoù laïi khoâng cao thöôïng hôn vieäc ñi tuyeân truyeàn hoä cho ñoà hoäp vaø phoù-maùt Myõ hay sao? Noùi cho cuøng, trong baát cöù coâng vieäc gì, theá naøo cho khoûi coù tính caùch tuyeân truyeàn neáu coâng vieäc aáy coù moät soá ñoâng ngöôøi tham döï hay chöùng kieán? Khi nhaø ngheä só veõ neân böùc tranh caûnh thaûm thieát uû doät cuûa moät gia ñình taûn cö, ñoù khoâng phaûi laø ñaõ laøm moät coâng vieäc tuyeân truyeàn hay sao, tuyeân truyeàn loái tieâu cöïc uûy mò chæ ñem ra nhöõng caùi khoù khaên, vaát vaû maø khoâng thaáy maët vó ñaïi, oanh lieät, quaät khôûi? Khi nhaø giaùo baûo raèng giaùo duïc phaûi trung laäp, ñoù khoâng phaûi laø tuyeân truyeàn cho moät giaùo duïc huû baïi, nhoài soï hay sao? Khi nhaø luaät hoïc baûo tö phaùp phaûi bieät laäp hay ñoäc laäp gì ñoù, ñoù chaû phaûi laø tuyeân truyeàn cho moät quan nieäm tö phaùp loãi thôøi hay sao? Ai laø keû chaân thaønh muoán ñi tìm chaân lyù laïi khoâng hoan ngheânh khi thaáy nhôø nöôùc nhaø ñöôïc ñoäc laäp maø nhöõng tö töôûng môùi, tieán boä ñöôïc löu haønh, khoâng coøn bò kieåm duyeät, maät thaùm vaø nhaø lao goâng cuøm vaø boùp cheát nöõa? Theá maø coù ngöôøi laïi toan caám chæ baèng loái giaùn tieáp, baèng caùch giöõ moät thaùi ñoä tieâu cöïc, phæ baùng ñoái vôùi nhöõng tö töôûng môùi. Nhö vaäy laø caùi thaùi ñoä maø hoï töï phuï laø raát khoa hoïc, khaùch quan, laïi laø quaù laïc haäu, quaù chuû quan. Töôûng nhö vaäy laø mình suy xeùt moät caùch ñoäc laäp. Kyø thöïc laø, veà tö töôûng, mình vaãn coøn bò noâ leä.

Noùi ñeán haïng ngöôøi thöù ba, nhöõng ngöôøi muoán hieåu bieát tö töôûng môùi, nhöng chæ ñeå bieát, coát thoûa maõn tính hieáu dò. Cuõng laøm ra veû khaùch quan, nhöõng ngöôøi ñoù noùi: trieát hoïc môùi chaéc laø cuõng coù caùi hay cuûa noù. Thì ta haõy nghieân cöùu ñeå cho bieát. Vôùi nhöõng ngöôøi aáy, xin thaønh thöïc baûo tröôùc: trieát hoïc môùi laø moät trieát hoïc haønh ñoäng (philosophie d’action), moät trieát hoïc chieán ñaáu (philosophie militante). Noù khoâng phaûi laø moät pho giaùo ñieàu cheát, moät vaät ñeå trang hoaøng trong xa-loâng. Neáu töï ñaët cho mình caùi muïc ñích heïp hoøi, laø hoïc chæ ñeå bieát, ñeå theo ñuùng “moát”, ñeå cho ngöôøi khaùc thaáy raèng mình cuõng am hieåu nhöõng tö töôûng môùi nhö ai, thôøi loái hoïc nhö vaäy laø phaûn vôùi tinh thaàn cuûa trieát hoïc môùi. Nhöõng ngöôøi hoïc chæ ñeå bieát seõ khoâng bieát gì heát, vì caû ñôøi cöù phaûi oâm laáy nhöõng caùi ñaõ cuõ rích, nhö moät nhaø haøng chuyeân baùn quaàn aùo cuõ. Quaàn aùo cuõ coøn coù ngöôøi mua. Tö töôûng cuõ ñem ra baùn khoâng ai mua. Bieát theo kieåu ñoù laø bieát töôïng tröng, khaùc naøo anh ñoà kieát noï trong truyeän tieáu laâm ñi ñaâu cuõng mang theo trong khaên goùi con caù goã. Hay laø nhö chuù tröôûng giaû nhaø queâ laøm sang, xaùch tieàn ñi mua caùi aùo gaám cuõ cuûa moät vò quan veà höu ñeå dieän, trong luùc xung quanh mình thieân haï ñaõ ñoåi caùch aên maëc maáy laàn roài! Tö töôûng luoân luoân tieán hoùa, maø söï tieán hoùa cuûa tö töôûng phaûI ñi ñoâi vôùI tieán hoùa cuûa thöïc teá. Nhöõng ai muoán hoïc cho nhieàu ñeå bieát, coát ñeå oâm chaët laáy nhöõng nguyeân lyù baát di baát dòch, thôøi nhöõng keû ñoù, ôû ñôøi, vaø chính ngay trong khu vöïc tö töôûng, khoâng khoûi bò sa vaøo tình caûnh oâng ñoà vôùi con caù goã, hay anh tröôûng giaû laøm sang vôùi chieác aùo gaám nhôït.

Quyeån saùch naøy, maø taùc giaû vieát cho caùc anh chò em sinh vieân cuûa lôùp Höôùng daãn ñaïi hoïc, coù theå duøng cho caùc anh chò em thanh nieân trong caùc cô quan, boä ñoäi vaø ñoaøn theå, cho nhöõng nhoùm töï hoïc vaø caùc anh em trí thöùc, giaùo giôùi nöõa.

Caùc anh chò em ñoïc quyeån saùch naøy, seõ coù moät quan nieäm toång quaùt veà trieát hoïc noùi chung vaø trieát hoïc môùi noùi rieâng. Ñoù laø ñieåm thöù nhaát.

Ñieåm thöù nhì, laø trong khi pheâ bình caùc heä thoáng trieát hoïc, taùc giaû ñöùng veà phöông dieän lòch söû, caàn nhaéc ñeán hoaøn caûnh vaø nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi maø pheâ bình vaø vaïch ra nhöõng nguyeân nhaân caáu taïo neân nhöõng heä thoáng tö töôûng aáy. Choã naøo ñuùng choã naøo sai, taïi sao maø ñuùng, taïi sao maø sai, nghóa laø moãi tö töôûng, moãi chaân lyù laø coù giaù trò töông ñoái, giaù trò lòch söû cuûa noù.

Ñieåm thöù ba, laø taùc giaû nhaán maïnh vaøo giai caáp tính cuûa trieát hoïc, vaø ñieåm naøy coù töông quan maät thieát vôùi ñieåm thöù nhì. Tö töôûng, hoïc thuaät laø saûm phaåm cuûa thôøi ñaïi, cuûa xaõ hoäi. Töø cheá ñoä noâ leä ñeán cheá ñoä tö baûn, söï toå chöùc xaõ hoäi laø döïa treân nhöõng moái quan heä tö höõu taøi saûn vaø chia thaønh giai caáp maø giai caáp ñaáu tranh laø söùc ñaåy lòch söû tieán tôùi. Vì vaäy maø trieát hoïc, cuõng nhö baát cöù moät phaïm vi naøo khaùc trong neàn tö töôûng hoïc thuaät cuûa xaõ hoäi giai caáp, laø vaãn ñeo theo noù giai caáp tính vaø laø thuoäc veà moät trong ba lónh vöïc cuûa giai caáp ñaáu tranh: lónh vöïc tö töôûng ñaáu tranh.

Ñieåm thö tö laø taùc giaû lieân laïc maät thieát lòch söû phaùt trieån cuûa trieát hoïc vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa caùc khoa hoïc töï nhieân. Duy vaät bieän chöùng vuõ truï quan khoa hoïc cuûa giai caáp voâ saûn vaø loaøi ngöôøi tieán boä, chæ coù theå ra ñôøi vaø phaùt trieån treân cô sôû cuûa nhöõng phaùt minh toái taân cuûa khoa hoïc ñaõ ñaït ñeán moät trình ñoä phaùt trieån khaù cao nhö hoài theá kyû 19. Cuoäc chieán thaéng cuûa duy vaät bieän chöùng ñoái vôùi duy taâm luaän vaø duy vaät luaän cô giôùi, laø tieáp theo cuoäc chieán thaéng cuûa khoa hoïc ñoái vôùi nhöõng meâ tín dò ñoan vaø luùc maø söï tìm toøi cuûa khoa hoïc ñaõ vöôït ra ngoaøi bieân cöông cuûa theá giôùi voâ cô theå.

Ñieåm thöù naêm laø caàn phaûi hieåu trieát hoïc môùi nhö laø moät thöù trieát hoïc phaán ñaáu, laø moät lôïi khí ñeå caûi taïo vuõ truï, caûi taïo xaõ hoäi, caûi taïo con ngöôøi. Cho neân noù khoâng theå taùch ra ngoaøi haønh ñoäng thöïc teá. Taùc giaû ñaëc bieät chuù troïng ñeán thöïc teá xung quanh, ôû ngay trong nöôùc, trong thöïc teá khaùng chieán hieän giôø cuûa ta. Taùc giaû ñaõ hieåu giaù trò cuûa nhöõng chæ giaùo trong quyeån “Söûa ñoåi loái laøm vieäc” cuûa oâng X.Y.Z, laø nhöõng tyû duï ñieån hình cuûa söï lieân laïc vaø thoáng nhaát giöõa lyù luaän vaø thöïc haønh. Nhöõng chæ giaùo cuûa oâng X.Y.Z thaät laø nhöõng nguyeân lyù baát huû cuûa moät trieát hoïc haønh ñoäng.

*

Ta raát keùm veà caùc maët, veà khoa hoïc töï nhieân cuõng nhö veà khoa hoïc xaõ hoäi. Nhöng daàu coù keùm, loãi ñoù cuõng khoâng phaûi taïi ta. Trong gaàn moät theá kyû noâ thuoäc, cheá ñoä thöïc daân ñaõ boùp cheát sinh löïc cuûa ta, ñaõ dìm tinh thaàn saùng taïo cuûa daân toäc ta

Ngaøy nay, nhöõng vò thanh nieân tuaán tuù Vieät Nam noåi danh treân vuõ ñaøi khoa hoïc quoác teá laø moät baèng chöùng thieát thöïc raèng daân toäc ta cuõng coù naêng löïc nhö caùc daân toäc taân tieán. Nhöõng böôùc tieán maø maáy naêm khaùng chieán ñaõ ñöa laïi cho ta veà caùc maët laø nhöõng baèng chöùng raèng moät khi ñaõ ñöôïc giaûi phoùng, vaø phaûi luoân luoân ñaáu tranh vaø coù tinh thaàn chieán thaéng, thì daân toäc ta coù nhöõng nguoàn goác saùng taïo voâ taän. Nhö vaäy thôøi ta khoâng lo raèng veà maët khoa hoïc, tö töôûng vaø ngheä thuaät moät ngaøy sau, ta seõ khoâng coù nhieàu saùng taùc vaø nhieàu ñaïi dieän xöùng ñaùng treân vuõ ñaøi theá giôùi. Song, nhö trong quyeån saùch naøy, taùc giaû luoân luoân nhaán maïnh tö töôûng phaûi laø tö töôûng haønh ñoäng, phaán ñaáu. Trong ñôøi soáng thöïc teá, ta coù gaây ra ñöôïc nhìeàu thaønh tích, nhieàu coâng trình thieát thöïc coù ích cho ñôøi soáng cuûa nhaân daân, thôøi tö töôûng cuûa ta môùi coù theå phaùt trieån leân moät möùc cao hôn.

Bôûi theá cho neân, trong luùc ta nghieân cöùu trieát hoïc môùi, ta phaûi coi noù nhö laø kim chæ nam, nhö laø söï höôùng daãn cho haønh ñoäng, moät phöông phaùp tö töôûng maø ta coù theå vaø phaûi aùp duïng vaøo caùc ngaønh hoaït ñoäng, caùc phaïm vi cuûa coâng vieäc thöïc teá, voâ luaän ta laøm vieäc ôû trong cô quan chính quyeàn hay chuyeân moân, trong boä ñoäi, hay trong ñoaøn theå. Nhö vaäy laø ta giuùp cho ñôøi soáng thöïc teá tieán maõi, maø ñôøi soáng thöïc teá caøng tieán tôùi, thôøi tö töôûng lyù luaän caøng coù moät noäi dung phong phuù.

Muoán trieát hoïc ñöôïc phaùt trieån tôùi moät möïc cao, thôøi tröôùc heát phaûi ñaïi chuùng hoùa trieát hoïc. Ñaïi chuùng hoùa trieát hoïc töùc laø phoå bieán vaø aùp duïng nhöõng phöông phaùp tö töôûng vaø haønh ñoäng cuûa trieát hoïc môùi vaøo taát caû caùc khu vöïc hoaït ñoäng xaõ hoäi cuûa ta. Veà phöông dieän ñoù, ta phaûi hoïc phöông phaùp cuûa OÂ. X.Y.Z. Hoïc coá nhieân laø ñeå bieát. Nhöng chæ ñeå bieát chöa phaûi laø muïc ñích cuûa söï hoïc. Bíeát laø coát ñeå söûa ñoåi töï nhieân, söûa ñoåi xaõ hoäi, söûa ñoåi mình. Ñoù môùi laø hoïc vaø haønh theo ñuùng laäp tröôøng duy vaät vaø theo ñuùng phöông phaùp bieän chöùng cuûa duy vaät bieän chöùng.

Ngaøy 15 thaùng 7 naêm 1949

NGUYEÃN KHAÙNH TOAØN

LÔØI NOÙI ÑAÀU

Quyeån saùch naøy voán laø nhöõng baøi chuùng toâi giaûng ôû Ñaïi hoïc Phaùp lyù, nay toùm taét laïi, cho xuaát baûn ñeå laøm taøi lieäu hoïc taäp.

Khi giaûng thì noùi ñeán chi tieát, caét nghóa caën keõ. Khi vieát thöôøng thieát töôûng khoûi caàn phaûi laøm maát thôøi giôø cuûa ñoïc giaû baèng nhöõng lôøi giaûi thích daøi.

Chuùng toâi chæ coá yù giuùp sinh vieân vaø caùn boä nhöõng yù kieán chaùnh, nhöõng giaûng baøi môùi, ñeå töï mình nghieân cöùu theâm. Trong luùc giaûng baøi, chuùng ñaù ñoäng raát nhieàu tôùi trieát hoïc Taøu vaø AÁn. Nhöng khi vieát chuùng toâi ít khi nhaéc ñeán, vì muoán ñeå rieâng ñaàu ñeà trieát hoïc Ñoâng phöông cho moät taäp saùch.

Thôøi khaùng chieán khoù tìm ra moät toái thieåu saùch vôû ñeå tham khaûo; maø caùc tröôøng chaúng coù saùch veà trieát hoïc, coù chaêng laø trieát hoïc cuûa ñeá quoác daïy chuùng ta laâu nay. Sinh vieân, caùn boä ñeàu ñoøi hoûi moät soá saùch trieát hoïc môùi. Vì theá maø chuùng toâi khoâng ngaàn ngaïi cho quyeån saùch con vieát voäi vaõ naøy ra ñôøi. Noù chæ laø, chæ coù theå laø moät vieân gaïch loùt ñöôøng cho chuùng ta tieán tôùi treân maët tö töôûng trieát hoïc.

*

Quyeån saùch naøy laø phaàn thöù nhaát cuûa moät boä saùch goàm naêm quyeån chaùnh:

a) Vuõ truï quan

b) Nhaän thöùc luaän

c) Xaõ hoäi quan

d) Luaän lyù hoïc

e) Lòch söû cuûa trieát hoïc

vaø nhöõng quyeån phuï thuoäc vaøo ñoù nöõa, ví duï nhö “Duy vaät luaän nöôùc Phaùp”, “Tieán hoùa luaän”, “Khoa hoïc vaø toân giaùo” v.v…

Chuùng toâi seõ tieáp tuïc cho xuaát baûn heát noäi trong nieân hoïc 1949-1950.

Ngoaøi ra, coøn nhöõng quyeån saùch nhoû hôn ñeå giuùp chuùng ta hieåu töøng vaán ñeà, töøng boä phaän cuûa moät vaán ñeà.

Chuùng toâi khoâng chuyeân moân veà maët trieát hoïc, chæ hieåu nhöõng neùt lôùn cuûa trieát hoïc; neân raát mong ñoàng baøo cuøng tham gia yù kieán, thaûo luaän baèng baùo chí, baèng thö töø, chuùng ta goùp söùc, goùp yù, goùp taøi lieäu ñeå cho ngöôøi khaùc vieát moät boä saùch giaùo khoa veà trieát hoïc.

Vieät baéc thaùng 6 naêm 1949

TRAÀN VAÊN GIAØU

PHAÀN THÖÙ NHAÁT

------

ÑOÁI TÖÔÏNG TÍNH CHAÁT VAØ

TAÙC DUÏNG CUÛA TRIEÁT HOÏC

I

ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA TRIEÁT HOÏC

Trieát hoïc laø gì? Trieát hoïc nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà gì? Ñoù laø hai caâu hoûi ñaàu tieân maø chuùng ta phaûi traû lôøi tröôùc khi ñi saâu vaøo trieát hoïc. Moät ñieàu caàn bieát: ñoái töôïng cuûa trieát hoïc ngaøy nay khaùc ñoái töôïng cuûa trieát hoïc hoài hai ngaøn naêm veà tröôùc; trieát hoïc, cuõng nhö taát caû lòch söû chính trò, kinh teá, hoïc thuaät cuûa ngöôøi, luoân luoân bieán ñoåi, bieán ñoåi trong hình thöùc cuõng nhö trong noäi dung, theo thôøi ñaïi.

1/ Trieát hoïc trong thöôïng coå

Chöõ trieát hoïc ngaøy xöa ôû Hy-laïp (ñaïi ñeå cuõng nhö ôû Taøu, AÁn) nghóa laø “thöông hieàn”.”Thöông” ñaây laø yeâu, chuoäng, thích; “hieàn”, chaúng nhöõng laø tính tình moâ phaïm, maø cuõng laø bieát hieåu saâu roäng. Trieát hoïc goàm taát caû nhöõng hieåu bieát cuûa con ngöôøi thôøi aáy; nhaø trieát hoïc laø nhöõng ai thu taäp ñöôïc nhöõng hieåu bieát aáy, hoï laø coá vaán cuûa nhaø ñöông cuoäc luùc baáy giôø (ví duï 7 oâng hieàn Hy-laïp).

Cöù theo lôøi cuûa Ciceùron thì oâng Pythagore ñaõ noùi:

“Taát caû ngöôøi ta ñeàu noâ leä, noâ leä cho hö danh, noâ leä cho tieàn taøi. Duy chæ coù moät soá ít ngöôøi khoâng maøng tieàn taøi vaø hö danh, chæ chuù yù nghieân cöùu töï nhieân; nhöõng ngöôøi aáy töï cho caùi teân laø “thöông hieàn” ”.

Tuy nhieân chuùng toâi khoâng ñoàng yù vôùi nhöõng hoïc giaû tö baûn taây phöông khi hoï noùi raèng trieát hoïc ngaøy xöa giöõ ñöôïc myõ yù nghieân cöùu ñeå nghieân cöùu bieát ñeå bieát, hoïc khoâng vuï lôïi. Vaãn hay trieát gia Hy Laïp, cuõng nhö nhieàu trieát gia baây giôø nghieân cöùu trieát hoïc khoâng phaûi tröôùc heát vì lôïi quyeàn rieâng cuûa hoï, khoâng vì hö danh; nhöng caùc oâng nghieân cöùu toaùn hoïc, thieân vaên, y hoïc, laø lôïi ích ngay cho thuû coâng, myõ thuaät, thöông maïi luùc aáy raát thònh haønh ôû mieàn ñoâng Ñòa Trung Haûi, maø chính nhöõng nhu caàu thieát thöïc veà kinh teá xaõ hoäi kia nhö ñaõ kích thích hoïc thuaät phaùt trieån leân, vaø nhaân ñoù, trieát hoïc laïi sinh nôû tieán boä.

Xöa cuõng nhö nay, trieát hoïc khoâng ñöùng xa lôïi ích töøng boä phaän hay lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi. Noù khoâng ñöùng rieâng reõ treân maây. Noù gaàn guïi vôùi cuoäc ñôøi, trong cuoäc ñôøi, lôïi hay haïi cho ñôøi, tuøy yù cuûa ngöôøi truyeàn baù noù, tuøy haïng ngöôøi nghe theo noù.

Cöù theo Ciceùron thì chính Socrate ñaõ toû yù quyeát “ñem trieát hoïc töø treân trôøi xuoáng döôùi ñaát”. Neáu chuùng ta khoâng laàm, “ñem trieát hoïc töø treân trôøi xuoáng döôùi ñaát” nghóa laø noái lieàn suy luaän cuûa nhaø tö töôûng vôùi lôïi ích thieát thöïc cuûa xaõ hoäi, nhaân quaàn.

2/ Khoa hoïc taùch daàn ra khoûi trieát hoïc

Töø thöôïng coå, nhöõng nhaø trieát hoïc laø nhöõng nhaø baùc hoïc, nhöõng nhaø khoa hoïc; hoài ñoù, khoa hoïc vôùi trieát hoïc chöa phaân bieät nhau roõ reät. Thaleøs, Pythagore laø nhöõng nhaø toaùn hoïc, lyù hoïc; Platon gioûi veà hình hoïc. Ngöôøi ta keå laïi raèng oâng Platon vieát caâu naøy daùn tröôùc nhaø cuûa oâng vaø ñoà ñeä: “Ai khoâng phaûi laø nhaø hình hoïc thì ñöøng vaøo ñaây”. Aristote bieát taát caû caùc khoa hoïc trong thôøi aáy; oâng laø moät khoái oùc kieâm toaøn nhö Khoång Töû, Deùmocrite, Epicure laø nhöõng vò coù taøi veà Y khoa…

Hoài noï, ngöôøi ta goïi laø khoa hoïc laø “nhöõng trieát hoïc”, töùc laø nhöõng moân hoïc thuaät cuûa con ngöôøi. Nhaø trieát hoïc laø nhöõng ai hieåu saâu, hoïc roäng.

Nhöõng hieåu bieát cuûa nhaân loaïi cöù taêng leân maõi. Caùc moân khoa hoïc thaønh laäp, laàn löôït taùch ra khoûi trieát hoïc: ví duï: Vôùi Euclide (300 naêm tröôùc kyû nguyeân môùi) toaùn hoïc ñaõ thaønh moät khoa hoïc rieâng.

Ngaøn naêm phong kieán laø moät thôøi khoa hoïc ñình ñoán, vaên hoùa suy ñoài, ñoäc taøi ñen toái cuûa vua chuùa ngu muoäi vaø toân giaùo coá chaáp: trieát hoïc noâ thuoäc cho thaàn hoïc nghóa laø khoâng coøn coù trieát hoïc gì ñaùng keå nöõa. Roài maõi veà sau, ñeán thôøi kyø goïi laø Phuïc Höng, nhaân tö baûn phaùt trieån, môùi chöùng kieán nhöõng böôùc tieán boä khaù cuûa khoa hoïc thöïc nghieäm. R.Bacon khuyeân boû caùch hoïc töø kinh maø quay veà hoïc trong “quyeån saùch töï nhieân vó ñaïi”.

Vôùi Galilleùe thì lyù hoïc, vôùi Lavoisier thì hoùa hoïc, vôùi Claude Bernard thì sinh lyù hoïc … ñeàu tuaàn töï thaønh khoa hoïc taùch ra khoûi trieát hoïc. Moät phaàn vì hieåu bieát nhieàu vaø muoán ñi saâu ôû moãi boä phaän thì phaûi coù phaân coâng, moät phaàn nöõa vì nhaø khoa hoïc muoán thoaùt ly khoûi thaàn hoïc ñaõ sai laàm laïi coá chaáp, ñoäc taøi, neân khoa hoïc vaø trieát hoïc gaëp phaûi luùc phaân ly khoâng nhieàu cuõng ít.

Cöù nhö theá maõi… Cho ñeán gaàn sau ñaây, taâm lyù hoïc vaø xaõ hoäi hoïc cuõng muoán vaø ñaõ thoaùt ly trieát hoïc nöõa. Töø theá kyû 18 trôû ñi, caùc oâng nhö Voltaire, Diderot, Bayle toan gieát cheát sieâu hình hoïc. Voltaire noùi “Quoác daân meät moûi vôùi sieâu hình hoïc, baây giôø baét thaûo luaän veà luùa mì”. Auguste Comte baûo “Thôøi kyø sieâu hình cuûa tö töôûng ñaõ qua roài”. Vaø Kant noùi “Ñoái töôïng cuûa sieâu hình hoïc laø khoâng theå nhaän thöùc ñöôïc.”

Cöù xem ñoù thì hình nhö ñòa baøn cuûa trieát hoïc moãi ngaøy moät heïp cho ñeán ñoåi khoâng coøn gì ñeå nghieân cöùu nöõa, khoâng coøn ñoái töôïng nöõa. Nhaø trieát hoïc döôøng nhö bò bô vô. Cho neân oâng Goblot baûo:

“Trieát hoïc ñaõ sinh ra caùc khoa hoïc, trieát hoïc nuoâi caùc khoa hoïc trong loøng noù, ñeán luùc khoa hoïc töï nhieân ñöôïc giaûi phoùng. Chính noù chæ coøn moät tí caën thoâi”

vaø noùi:

“Moät ngaøy kia trieát hoïc phaûi töï tieâu taùn trong khoa hoïc”

Coù nhö theá chaêng? Trieát hoïc saép cheát chaêng? Trieát hoïc khoâng coøn ñoái töôïng ñeå nghieân cöùu, coù nhö theá chaêng? Ñaõ luùc phaûi ñöa linh coâ trieát hoïc vôùi baøy tieân coøn mang chöõ “vaïn vaät”, “luaän lyù”, oâm saùch vaø vaùc “thang tieán boä” maø moät thôøi noï ngöôøi ta ñaõ chaïm hình, suøng baùi roài chaêng ?

3/ Ñoái töôïng cuûa trieát hoïc ngaøy nay

Tuy caùc khoa hoïc laàn löôït taùch ra khoûi trieát hoïc, moät maët vì, traûi qua moät thôøi khaù daøi, trieát hoïc duy thaàn ñoài baïi caûn trôû vieäc phaùt trieån cuûa khoa hoïc (haõy nhôù vieäc xöû ñoát Giordane Bruno vaø vuï Nhaø thôø laøm toäi Galilleùe thì roõ), moät maët nöõa vì tri thöùc cuûa con ngöôøi moãi ngaøy moät roäng caàn coù chuyeân moân môùi nghieân cöùu saâu saéc ñöôïc, moät ngöôøi khoâng theå bieát taát caû, nghieân cöùu taát caû, nhöng naøo phaûi vì theá maø trieát hoïc maát heát ñòa baøn.

a/ Moãi moân khoa hoïc nghieân cöùu moät phaàn cuûa vuõ truï. Nhöng vuõ truï laø moät, laø thoáng nhaát. Muoán coù moät quan nieäm chung veà vuõ truï, muoán bieát vuõ truï laø gì caàn coù moät moân hoïc naøo lo toång keát nhöõng phaùt kieán cuûa taát caû caùc ngaønh khoa hoïc ñaõ cho ta coù moät quan nieäm chính xaùc veà vuõ truï; moân hoïc ñoù chính laø trieát hoïc. Moät ñoái töôïng cuûa trieát hoïc laø hieåu vuõ truï. Hieåu vuõ truï theo caùch naøy hay caùch khaùc, giaûi thích vuõ truï theo caùch naøy hay caùch khaùc, goïi laø vuõ truï quan. Nhö theá caùc khoa hoïc ñeàu cung caáp taøi lieäu cho trieát hoïc nhaän xeùt chung veà vuõ truï, söï nhaän xeùt aáy laïi coù ích cho moãi moân khoa hoïc nhaän thaáy coâng trình nghieân cöùu cuûa mình laø boä phaän khaêng khít cuûa moät toaøn theå vaø mình caàn coäng taùc vôùi caùc moân khaùc ñeå nöông nhau maø ñi tôùi choã caøng ngaøy caøng hieåu bieát vuõ truï ñeå giuùp con ngöôøi laøm chuû ñöôïc vuõ truï, khuaát phuïc töï nhieân döôùi lôïi ích cuûa mình.

b/ Ñaõ noùi khoa hoïc, töùc laø noùi nhaän thöùc; khoa hoïc coù quy luaät cuûa noù, coøn tö töôûng coù nhöõng quy luaät gì chaêng, tuøy theo nhöõng nguyeân taéc naøo thì nhaän thöùc môùi chính xaùc? Quy luaät cuûa “tö töôûng” gioáng hay khaùc vôùi quy luaät töï nhieân? Giaù trò cuûa nhaän thöùc ñeán ñaâu? Con ngöôøi coù ñaït tôùi chaân lyù khoâng? Maø chaân lyù laø gì? Con ngöôøi coù theå hay khoâng coù theå hieåu bieát vuõ truï?

Ñoù laø vaán ñeà nhaän thöùc luaän, moät ñoái töôïng khaùc cuûa trieát hoïc, coù theå noùi raèng ñaây môùi laø vaán ñeà chính maø trieát hoïc phaûi nghieân cöùu, trieát hoïc phaûi tìm chaúng nhöõng quy luaät chung cuûa vuõ truï maø nhöõng quy luaät cuûa tö töôûng nöõa.

Engels noùi:

“Duy vaät bieän chöùng khoâng caàn coù moät trieát hoïc ñöùng treân caùc khoa hoïc khaùc. Trong trieát hoïc cuõ, coù caùi gì coøn laïi vaø coøn toàn taïi rieâng aáy laø lyù luaän cuûa tö töôûng vaø quy luaät cuûa noù, luaän lyù hình thöùc, vaø bieän chöùng phaùp”

(“Choáng Duyring”, tr 16)

Khi Engels noùi “khoâng caàn coù moät trieát hoïc ñöùng treân caùc khoa hoïc”, chôù neân hieåu raèng Engels baûo trieát hoïc ñaõ tieâu tan maát roài, maø, oâng nghó raèng, moât thöù trieát hoïc naøo ñöùng treân khoa hoïc, xa khoa hoïc laø moät thöù trieát hoïc voâ duïng, chæ caàn coù moät thöù trieát hoïc caên cöù vaøo khoa hoïc maät thieát quan heä vôùi khoa hoïc, ñeå cho ta moät vuõ truï quan vaø cho khoa hoïc moät nhaän thöùc luaän (luaän lyù vaø bieän chöùng).

Karl Marx ñònh nghóa bieän chöùng phaùp laø: “khoa hoïc cuûa quy luaät vaän ñoäng bao quaùt caû töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö töôûng con ngöôøi”. Bieän chöùng phaùp laø boä phaän quan troïng nhaát cuûa trieát hoïc.

c/ Toång keát nhöõng phaùt kieán cuûa khoa hoïc, ñeå coù moät quan nieäm caøng ngaøy caøng chính xaùc veà vuõ truï, moân trieát hoïc coù nhieäm vuï vaø coù khaû naêng cung caáp cho caùc khoa hoïc moät phöông phaùp chung ñeå nghieân cöùu, moät khi maø trieát hoïc ñaõ gaàn guõi vaø aên nhòp vôùi tieán boä cuûa khoa hoïc. Nghieân cöùu theo phöông chaâm naøo? Ñöùng veà maët aáy maø noùi thì trieát hoïc laø phöông phaùp luaän chung cuûa caùc khoa hoïc: khoa hoïc töï nhieân vaø khoa hoïc xaõ hoäi.

OÂng A.E.Fersman, ôû vieän Khoa hoïc Lieân xoâ baøn ñeán 11 ñaëc saéc cuûa khoa hoïc Lieân xoâ ñaõ nhaän laø trieát hoïc tieán trieån laøm neàn taûng phöông phaùp cho söï nghieân cöùu khoa hoïc môùi.

“Khoa hoïc môùi thaám nhuaàn duy vaät luaän bieän chöùng phaùp, vuõ truï quan nieäm tieán boä nhaát; trieát hoïc naøy lieân keát taát caû caùc nhaùnh cuûa trí thöùc, noù laø phöông phaùp cho ta nhaän thöùc moät caùch thaät khoa hoïc nhöõng quy luaät cuûa töï nhieân vaø cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi”

(A.E.Fersman, “Khoa hoïc töï nhieân L.X töø 25 naêm nay” tr 16, Edit, France-URSS 1944)

d/ Moät ñoái töôïng khaùc cuûa trieát hoïc laø nghieân cöùu vaø cung caáp cho chuùng ta nhöõng quy taéc luaän lyù laøm kim chæ nam cho cö xöû, haønh ñoäng cuûa ta trong xaõ hoäi. Ñoù laø thuoäc veà nhaân sinh quan. Leõ coá nhieân, chuùng ta khoâng nhaän coù moät heä thoáng luaän lyù chung coù chaân giaù trò hoaøn toaøn cho taát caû caùc thôøi ñaïi, cho taát caû moïi giai taàng xaõ hoäi, vöøa cho keû ñi aùp böùc, vöøa cho keû bò aùp böùc.

Chuùng ta khoâng theå nhaän nhöõng leõ luaän lyù goïi laø sieâu vieät cuûa Kant; Aristote khen cheá ñoä noâ leä laø hôïp lyù; Khoång töû, Laõo töû nghó raèng daân ngu thì deã trò vaø ñöôïc haïnh phuùc. Luaän lyù aáy coøn maõi khoâng? Luaän lyù aáy coù sieâu vieät, coù chung cho moïi ngöôøi chaêng? Haún laø khoâng.

Ngaøy nay trong haøng nguõ aùi quoác, caùch maïng, coù theå noùi: tröôùc heát trong haøng nguõ aáy, hôn ôû ñaâu caû, caàn coù nhöõng quy taéc luaän lyù, ñaïo ñöùc cao sieâu, vöøa cao sieâu vöøa thieát thöïc. Cho neân ôû trong khoùi löûa chieán tranh maø Hoà Chuû Tòch - moät chính khaùch ñaïi taøi, moät trieát gia uyeân baùc – ñaõ keâu goïi vaø neâu göông caàn kieäm, lieâm, chính, caên daën vaø thöïc haønh nhaân, nghóa, trí, duõng, trung vôùi nöôùc, hieáu vôùi daân, vôùi nhöõng yù nghóa thaâm traàm, môùi meû hôn luaân lyù ngaøn xöa cuûa Nho giaùo; cho neân oâng X.Y.Z trong quyeån “Söûa ñoåi loái laøm vieäc” ñaõ neâu cao tö caùch vaø ñaïo ñöùc caùch maïng trong chöông thöù 3, chöông aáy laïi laø chöông daøi nhaát, quan troïng nhaát cuûa taùc phaåm, noù keát tinh phaàn lôùn nhöõng tö töôûng veà taâm hoïc, luaän lyù hoïc cuûa taùc giaû; vaø, neáu ta thöû so saùnh cho kyõ quyeån “Söûa ñoåi loái laøm vieäc” vôùi quyeån “luaän ngöõ”, chuùng ta seõ thaáy roõ trieát hoïc cuûa X.Y.Z tuy khoâng ñaët ra thaønh chöõ maø loä ra trong yù töù, trong phöông phaùp suy luaän, trong luaän lyù hoïc, ta coù theå ñeå ngang haøng hai taùc phaåm caùch nhau hôn hai ngaøn naêm cuûa hai vó nhaân.

AÁy vaäy, trieát hoïc, maëc daàu ñaõ nhieàu khoa hoïc taùch ra khoûi loøng noù, noù chöa cheát maát ñaâu, noù coøn ñoái töôïng ñeå nghieân cöùu: vuõ truï quan, nhaän thöùc luaän, phöông phaùp luaän vaø luaän lyù hoïc. Chaúng nhöõng chöa cheát, noù laïi caøng nhôø khoa hoïc phaùt trieån, xaõ hoäi tieán hoùa maø caøng ngaøy caøng phong phuù. Haø huoáng gì khoa hoïc haún laø chöa ñuû ñeå giaûi meâ haøng chuïc, haøng traêm trieäu daân chuùng ñaõ bò ru nguû, meâ buøa haøng bao theá kyû. Ñeå laøm nhieäm vuï giaùc ngoä toaøn daân aáy, döïa beân khoa hoïc, ngheä thuaät, caàn phaûi coù trieát hoïc, moät thöù trieát hoïc chieán ñaáu.

4/ Nhöõng yù kieán sai laàm veà ñoái töôïng cuûa trieát hoïc

a) “Nhaø khoa hoïc quan saùt vaø moâ taû caùc hieän töôïng, nhaø trieát hoïc giaûi thích vaø lieân laïc caùc hieän töôïng aáy chaêng?“

Trong Baùch khoa töï ñieån Phaùp, chuùng ta thaáy caâu tæ duï aáy sau chöõ “trieát hoïc”; maø ñoù laø moät quan nieäm sai laàm veà ñoái töôïng cuûa caû trieát hoïc vaø khoa hoïc. Sai laàm vì: chaúng nhöõng phaän söï cuûa nhaø khoa hoïc laø quan saùt vaø moâ taû caùc hieän töôïng maø laïi coøn giaûi thích vaø lieân laïc caùc hieän töôïng nöõa; nhaø thieân vaên quan saùt vaø moâ taû nhaät thöïc, ñoàng thôøi giaûi thích noù, muoán giaûi thích noù kyõ phaûi lieân laïc noù vôùi nhöõng hieän töôïng khaùc chung quanh ñoù, trong thôøi giôø ñoù. Vaø neáu vaäy, neáu khoa hoïc vöøa quan saùt, moâ taû, vöøa giaûi thích lieân laïc caùc hieän töôïng thì trieát hoïc heát ñoái töôïng roài sao? – Chöa ! nhö chuùng ta ñaõ bieát.

Nhaø khoa hoïc raát coù theå laø moät nhaø trieát hoïc, nhöõng khi oâng tö töôûng veà trieát hoïc oâng khoâng xaâm chieám ñòa baøn cuûa khoa hoïc vaø khoa hoïc khoâng giaønh ñöôïc taát caû ñòa baøn cuûa trieát hoïc, tuy hai ñòa baøn maät thieát lieân can nhau khoâng caùch böùc nhau nhö bôø vôùi nöôùc, khoâng chòu ranh giôùi nhau baèng moät “Vaïn lyù töôøng thaønh”.

b) “Trieát hoïc laø khoa hoïc cuûa nhöõng nguyeân nhaân ñaàu tieân vaø muùc ñích cuoái cuøng” chaêng ?

Töø Aristote ñeán Leibnitz, ngöôøi duy taâm, sieâu hình hoïc nghó nhö theá. Quaû nhöõng trieát gia thaàn hoïc laån quaån trong voøng tìm nguyeân nhaân ñaàu tieân (töùc laø Thöôïng ñeá) hay laø muïc ñích cuoái cuøng (cuõng laø Thöôïng ñeá); hoï ñi ngöôïc vôùi khoa hoïc, hoï khuaát phuïc trieát hoïc döôùi aùch cuûa thaàn hoïc meâ muoäi. Hay laø nhö Bergson hoï “xoay löng laïi khoa hoïc” ñeå trôû veà vôùi linh tính maø tìm hieåu vuõ truï. Noùi moät caùch khaùc hoï saùt nhaäp trieát hoïc vaøo sieâu hình hoïc. Tìm giaûi thích vuõ truï baèng Thöôïng ñeá laø chaúng giaûi thích gì caû hay laø theá moät x nhoû baèng moät X to, laø caét nghó moät caùi chöa hieåu ñöôïc baèng moät caùi khoâng theå hieåu ñöôïc, laø muoán saùnh duyeân vôùi chò Haèng ôû cung traêng.

Voltaire cheá nhaïo sieâu hình hoïc nhö laø “quyeån tieåu thuyeát cho ñaøn baø” maø taùc giaû laø “nhöõng oâng löôøi suy nghó, löôøi nghieân cöùu vaø tính toaùn”.

c) YÙ kieán cuûa Anguste Comte

OÂng Auguste Comte tìm trong trí cuûa oâng caùi “luaät tam ñoaïn” (Loi des trois eùtats), baûo raèng tö töôûng loaøi ngöôøi phaùt trieån theo ba giai ñoaïn: toân giaùo, sieâu hình vaø khoa hoïc töùc laø tích cöïc. OÂng coù coâng ñaùnh ñoå sieâu hình hoïc, baûo raèng sieâu hình hoïc khoâng coù ñoái töôïng gì ñeå nghieân cöùu cho ñöôïc, oâng tin vaøo khoa hoïc; oâng noùi trieát hoïc phaûi saùt nhaäp vaøo khoa hoïc maø tìm lieân laïc giöõa caùc khoa hoïc, tìm phöông phaùp chung vaø phaân loaïi caùc khoa hoïc.

YÙ cuûa A.Comte coù phaàn ñuùng laø trieát hoïc khoâng coù quyeàn xem reû khoa hoïc khoâng ñöôïc traùi ngöôïc vôùi khoa hoïc nhö caùc nhaø tö töôûng sieâu hình nhöng oâng sai ôû choã:

- Haïn cheá muïc nghieân cöùu cuûa khoa hoïc moät caùch ñoäc ñoaùn.

- Khoâng nhaän roõ ñoái töôïng veà vuõ truï quan, nhaän thöùc luaän cuûa trieát hoïc.

- Phöông phaùp luaän cuûa oâng khoâng hôïp khoa hoïc vaø oâng phaân loaïi moät caùch maùy moùc.

- Roát cuoäc nhaø trieát hoïc choáng sieâu hình trôû thaønh nhaø trieát hoïc sieâu hình, oâng döïng chuû nghóa tích cöïc leân thaønh toân giaùo maø oâng laø giaùo chuû.

d) YÙ kieán cuûa Mallebranche, Bergson:

Theo hai oâng naøy thì trieát hoïc laø söï “nhaän xeùt baèng aùnh saùng beân trong” traùi vôùi khoa hoïc laø söï nhaän xeùt baèng tri giaùc, quan naêng. Mellebranche vieát:

“Tinh thaàn phaûi xeùt ñoaùn söï vaät baèng aùnh saùng beân trong, ñuùng theo nhöõng baèng côù sai laàm vaø môø aùm cuûa caûm giaùc vaø töôûng töôïng; vaø neáu theá… thì nhöõng khoa hoïc cuûa con ngöôøi ñeàu ñaùng khinh bæ ” (“Tìm chaân lyù”)

Coøn oâng Bergson thì baûo raèng khoa hoïc duøng tri giaùc maø bieát, trieát hoïc duøng löông tri:

“Muoán nhaän thöùc chaân lyù phaûi xoay löng tröôùc khoa hoïc”

Noùi nhö hai oâng thì phaïm vaøo hai choã sai laàm lôùn: thöù nhaát, khoâng phaân bieät ñoái töôïng cuûa khoa hoïc vôùi trieát hoïc maø, neáu, theo yù hai oâng, khoa hoïc vôùi trieát hoïc phaân bieät nhau khoâng phaûi ôû ñoái töôïng maø ôû phöông phaùp, moät beân duøng löông trí maø nhaän thöùc, moät beân duøng trí tueä maø nhaän thöùc. Thöù nhì, nhaän thöùc luaän cuûa hai oâng laø traùi haún vôùi nhaän thöùc; khinh khoa hoïc, xoay löng tröôùc khoa hoïc töùc laø trôû laïi ñôøi thaùi coå, laø ñaõ muø laïi cöôõi ngöïa ñui. Daàu khoa hoïc, daàu trieát hoïc, caû hai ñeàu phaûi duøng trí tueä trong ñoù coù tröïc giaùc phaûi duøng thí nghieäm, thöïc haønh. Trieát hoïc vaø khoa hoïc khaùc nhau ôû ñoái töôïng nghieân cöùu tröôùc heát, naøo phaûi khaùc nhau laïi ñaây duøng “aùnh saùng beân trong töùc löông trí” maø nghieân cöùu, ñoù duøng “aùnh saùng beân ngoaøi töùc trí tueä” maø nghieân cöùu, töïa nhö hai chieác thuyeàn chieác thì duøng maùy, chieác thì duøng cheøo maø ñi tôùi ñaâu !

Trieát hoïc ngaøy nay khoâng dung thöù ñöôïc sieâu hình hoïc, maø caàn phaùt trieån vôùi khoa hoïc.

e) “Trieát hoïc laø ñi saâu vaøo söï vaät, khoa hoïc ñi phôùt beân ngoaøi “ chaêng ?

Nhöõng ngöôøi trieát hoïc naøy, Mallebranche, Bergson aán ñònh cho trieát hoïc hoïc moät nhieäm vuï kyø dieäu laø ñi saâu, ñi roäng hôn khoa hoïc “khoa hoïc laø hoïc nhöõng caùi bao quaùt thì trieát hoïc hoïc caùi gì bao quaùt hôn nöõa; khoa hoïc hoïc caùi gì saâu saéc thì trieát hoïc hoïc caùi saâu saéc hôn”. Hoï töï nhaän cho hoï moät vieäc maø hoï laøm khoâng ñöôïc; hoï chæ laøm troø cöôøi cho khoa hoïc maø chaúng thaáy söï nghieân cöùu cuûa hoï saâu roäng laø bao, chæ thaáy môø mòt haõo huyeàn thoâi, cho ñeán noãi nhaø khoa hoïc phaûi keâu reâu laø trieát hoïc (duy taâm) chuyeân ñoùng vai xuyeân taïc söï thaät.

Giaùo sö Rey nghó:

“Neáu khoa hoïc ñi saâu vaøo nhöõng beà ngoaøi thoâng thöôøng thì trieát hoïc muoán ñi raát saâu vaøo söï vaät ”.

(“Trieát hoïc taân thôøi” tr 15, 16)

Nghó nhö oâng raát sai, sai taïi hai ñieàu: moät laø neáu oâng noùi ñuùng thì khoa hoïc chæ caàn bieát nhöõng beà ngoaøi sao? Thaät ra thì khoa hoïc vaø chæ coù khoa hoïc môùi ñi saâu, thaät saâu vaøo söï vaät. Caùi gì ñaõ nghieân cöùu naêng löôïng nguyeân töû? coù phaûi trieát hoïc ñaâu, maø chính laø khoa hoïc. Nghieân cöùu nguyeân töû laø ñi thaät saâu vaøo söï vaät chöù phaûi moâ taû beà ngoaøi cuûa söï vaät thoâi ñaâu? Hai laø: neáu trieát hoïc muoán töï yù ñi saâu hôn khoa hoïc thì noù khoâng khoûi bò khoa hoïc chieám maát ñòa baøn maø ngöôøi ñôøi vaãn tin thí nghieäm khoa hoïc thöïc teá hôn laø söï suy luaän trieát hoïc tröøu töôïng cuûa nhöõng nhaø tö töôûng duy taâm.

f) “Trieát hoïc chæ nghieân cöùu tình thaàn, trieát hoïc khoâng caàn nghó ñeán caùi gì döôùi noù” chaêng ?

Nhaø trieát hoïc vaø khoa hoïc Phaùp Leùon Brunschwig khi traû lôøi cho oâng Etienne Gilson (1928) baûo raèng trieát hoïc khoâng caàn baøn tôùi vaán ñeà caên nguyeân cuûa vaät chaát vaø sinh hoaït, vi vaät chaát, sinh hoaït, laø ñieàu thaáp hôn tinh thaàn; trieát hoïc chæ nghieân cöùu tinh thaàn thoâi.

(Taäp san Hoäi Trieát hoïc Phaùp, quyeån thöù 28, naêm 1928 tr 63)

Neáu nhö theá, neáu trieát hoïc khinh reû vaät chaát, sinh hoaït, chæ bieát coù lyù trí, tinh thaàn, thì trieát hoïc seõ laø moät caùi nhaø caát ôû treân maây töïa nhö ngöôøi thôï veõ xöa, veõ baø Quan aâm ngoài treân toaø sen löng chöøng treân vaàng maây traéng. Veõ xong, toâ maøu töû teá roài, töï mình ngaém nghía böùc tranh, taéc löôõi khen: “gioáng laém, thöïc teá laém, hay laém ! Daân chuùng bay cöù vieäc mua veà maø thôø”. Neáu nhö theá thì “toàn taïi chæ coøn laø toàn taïi cuûa tinh thaàn” con ngöôøi bò caét ñöùt goác reã vôùi vaät chaát, sinh hoaït xaõ hoäi vaø töï nhieân. Con ngöôøi trôû thaønh moät vaät sieâu nhieân, voâ caên, voâ baûn, nhö treân maây rôi xuoáng ñaát moät buoåi saùng naøo. Laï gì trieát hoïc cuûa Brunschwig khoâ khan, ngheøo naøn vaø traùi muøa ?

F.Engels sau khi chæ trích Heùgel, Hume, Kant, chæ trích luoân nhöõng ngöôøi xem söï phaùt trieån cuûa trieát hoïc nhö laø söï phaùt trieån ñoäc laäp cuûa yù töôûng thuaàn tuùy:

“Nhöng, doõi theo khoaûng thôøi gian töø Descartes tôùi Heùgel vaø töø Hobbes tôùi Feuerbach, nhöõng nhaø trieát hoïc khoâng phaûi bò ñaåy tôùi bôûi söùc maïnh cuûa yù töôûng thuaàn tuùy nhö hoï töôûng töôïng. Ngöôïc laïi. Thaät ra, chính laø tieán boä lôùn lao vaø caøng ngaøy caøng maïnh cuûa khoa hoïc töï nhieân vaø coâng ngheä ñaõ ñaåy hoï ñi tôùi”

(L.F tr 16)

Nghieân cöùu söï tieán trieån cuûa tö töôûng ngoaøi söï tieán trieån cuûa cuoäc ñôøi vaät chaát xaõ hoäi, khaùc naøo muoán coù boùng ñeïp maø chaúng caàn ñeán hình hay? Vaät chaát quaû thaät ôû “döôùi” tinh thaàn maø döôùi nhö caùi neàn ôû döôùi caùi nhaø, nhö goác caây ôû döôùi hoa quaû; khoâng neàn, töùc laø khoâng nhaø; khoâng caây, töùc khoâng hoa quaû. “Döôùi” khoâng theå coù yù nghóa laø “heøn haï” nhö phaùi duy taâm töôûng töôïng. Caùi ôû “döôùi tinh thaàn” aáy chính laø baûn thaân cuûa nhaø trieát hoïc, rieâng gì cuûa nhaø duy vaät ?

Toùm laïi thì nhieàu nhaø trieát hoïc hieåu ñoái töôïng trieát hoïc moät caùch sai laàm hoaëc quaù töï phuï maø khinh reû khoa hoïc, hoaëc daãm chaân treân ñaát khoa hoïc maø hoï thieáu taøi ñöùng vöõng: hoï laø nhöõng nhaø trieát hoïc duy taâm, tö baûn.

Roát cuøng trieát hoïc laø gì ? – laø söï nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà bao quaùt nhö: quan nieäm chung vaø vuõ truï, nhaän thöùc luaän, phöông phaùp luaän vaø quy taéc luaän lyù.

II

TÍNH CHAÁT CUÛA TRIEÁT HOÏC

1/ Tieán hoaù vôùi khoa hoïc

Traùi vôùi yù cuûa Mallebranche vaø Bergson, trieát hoïc xoay maët veà höôùng khoa hoïc ñi saùt vôùi khoa hoïc, tieán boä theo khoa hoïc. Moãi trình ñoä phaùt trieån cuûa khoa hoïc laø moät trình ñoä phaùt trieån cuûa trieát hoïc. Nhaø trieát hoïc naøo xa khoa hoïc nhaát ñònh bò ngöôøi ñôøi queân ñi hay chæ nhaéc tôùi ñeå coâng kích.

Thì ta thaáy: khoa hoïc ôû nhöõng nöôùc vuøng ñoâng Ñòa Trung Haûi ñaõ laøm caên cöù cho trieát hoïc cuûa phaùi Ionien phaùt ñaït moät thôøi. Traùi laïi hôn ngaøn naêm khoa hoïc ñình ñoán cuûa cheá ñoä noâng noâ, phong kieán buoäc trieát hoïc leä thuoäc vaøo thaàn bí truïy laïc. Maõi ñeán khi töï nhieân hoïc, cô giôùi hoïc suøng höng töø Bacon, Descartes cho ñeán theá kyû 18 thì duy vaät luaän cô giôùi thònh haønh. Roài keá ñoù, nhaân 3 phaùt kieán môùi veà teá baøo, tieán hoaù cuûa gioáng loaøi vaø bieán hoùa naêng löôïng, duy vaät luaän bieän chöùng phaùp ñöôïc hoaøn thaønh vôùi Marx Engels.

“Cuõng nhö duy taâm luaän ñaõ traûi qua nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån, thì duy vaät luaän cuõng theá. Moãi laàn maø trong khoa hoïc töï nhieân coù moät söï phaùt kieán ñaëc bieät quan troïng, phaûi söûa ñoåi hình thöùc cuûa duy vaät luaän…”

(Engels, “L. Feuerbach” tr 17, ES)

Nhöõng trieát hoïc naøo phaûn khoa hoïc, xa khoa hoïc ñeàu laø nhöõng trieát hoïc hö hoûng, trieát hoïc cuûa nhöõng haïng ngöôøi sôï tieán boä, muoán giaät luøi nhaân loaïi, xuyeân taïc thöïc teá theo muïc ñích meâ hoaëc daân taâm.

Nhöõng trieát hoïc naøo töï hình thaønh nhöõng giaùo ñieàu, khoâng phaùt trieån theo khoa hoïc töï nhieân vaø xaõ hoäi thì laàn laàn maát giaù trò ñi, bò loaïi vaøo vieän baûo taøng.

Khoa hoïc cung caáp taøi lieäu cho trieát hoïc toång keát laïi, vaø trieát hoïc roïi phöông höôùng cho khoa hoïc phaùt trieån. Khoa hoïc vaø trieát hoïc khoâng taùch rôøi nhau vaø töø Karl Marx, E.Engels, trieát hoïc vaø khoa hoïc khoâng theå rôøi nhau ñöôïc nöõa, chính ñoù laø moät coâng trình cuûa hai nhaø tö töôûng vó ñaïi aáy.

Chaúng nhöõng trieát hoïc tieán boä ñi ñoâi vôùi khoa hoïc maø ngaøy nay, vì uy tín cuûa khoa hoïc raát maïnh caùc maøu trieát hoïc phaûn tieán boä cuõng khoâng daùm baøi baùc khoa hoïc, chuùng noù duøng danh töø khoa hoïc maø xuyeân taïc khoa hoïc ñi, giaûi thích khoa hoïc moät caùch leäch veà duy taâm, thaàn bí.

Ví duï nhö oâng Bachelard noùi veà “tinh thaàn môùi cuûa khoa hoïc” maø xem quan nieäm nhö laø caên baûn cuûa thöïc teá, yù kieán nhö meï ñeû cuûa thöïc nghieäm… cho neân nhöõng ai nghieân cöùu trieát hoïc phaûi coi chöøng: khoâng phaûi moãi nhaø trieát hoïc naøo thaûo luaän döïa vaøo khoa hoïc ñeàu laø nhöõng nhaø trieát hoïc tieán boä caû ñaâu.

2/ Tính chaát giai caáp vaø chính ñaûng cuûa trieát hoïc

“Veà trieát hoïc, Marx vaø Engels, töø ñaàu chí cuoái, thuoäc veà chính ñaûng cuûa hai oâng; hai oâng bieát tìm thaáy nhöõng khuynh höôùng sai cuûa duy vaät luaän vaø nhöõng nhaân nhöôïng cho duy taâm luaän, cho tín ngöôõng luaän döôùi nhöõng hình thöùc “taân thôøi nhaát”. Cho neân hai oâng chæ nhaän chaân giaù trò cuûa Huxley khi Huxley cöông quyeát duy vaät. Cho neân hai oâng traùch Feuerbach sao khoâng aùp duïng duy vaät luaän trieät ñeå..”

(Leùnine “Duy vaät luaän vaø kinh nghieäm pheâ phaùn luaän”)

Ñöøng töôûng trieát hoïc laø moät moân hoïc bay boång leân treân khoâng, treân caùc giai caáp, caùc daân toäc, caùc thôøi ñaïi cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Noù laø yù thöùc cuûa ngöôøi; maø ngöôøi laø ngöôøi ôû trong xaõ hoäi, thì, taát nhieân trieát hoïc mang con daáu noåi cuûa thôøi ñaïi xaõ hoäi vaø cuûa caùc cuoäc phaân tranh trong xaõ hoäi.

Khoûi phaûi noùi, ai cuõng deã thaáy Mallebranche, Leibnitz, Berkeley, Schelling, v.v…thay maët cho tö töôûng phaûn ñoäng cuûa phong kieán ñang suy taøn; coøn Descartes, Condillac, Diderot, Locke thay maët cho tö töôûng tieán boä cuûa giai caáp tö baûn luùc aáy ñöông phaùt trieån. Nhò nguyeân luaän, baát khaû tri luaän cuûa Kant tieâu bieåu roõ reät thaùi ñoä löøng chöøng cuûa giai caáp tö baûn Ñöùc löôõng löï giöõa caùi gheùt phong kieán thoáng trò vaø caùi sôï voâ saûn caùch maïng. Bergson, Sartre laø nhöõng kieåu maãu trieát gia cuûa tö baûn suy taøn, ñöùng tröôùc loã huyeät ñöông ñaøo saâu thaêm thaúm. W.James Dewey nhöõng nhaø trieát hoïc goïi laø “thöïc bieän luaän” laø nhöõng ngoøi buùt cuûa ñoàng ñoâ-la ñöông thònh, cho neân theo hoï “heã caùi gì coù keát quaû thieát thöïc, lôïi, thì caùi aáy laø chaân lyù”, chaân lyù cuûa con boø vaøng !

Traùi laïi, “duy vaät bieän chöùng laø trieát hoïc cuûa giai caáp caàn lao, cuûa caùc daân toäc bò aùp böùc cuûa chaùnh ñaûng caùch maïng” (Staline)

Xaõ hoäi coøn giai caáp naøy boùc loät giai caáp kia, daân toäc naøy aùp cheá daân toäc khaùc thì trieát hoïc taát phaûi (voâ tình hay coá yù) coù tính caùch giai caáp, chaùnh ñaûng; nhaø trieát hoïc khoâng sao ñöùng ngoaøi xaõ hoäi ñöôïc duø oâng töï giam caàm ôû hang ñaù, nuùi cao hay thaùp ngaø naøo.

Trieát hoïc cuûa haïng caàn lao vaø daân toäc bò aùp böùc xu höôùng thaønh trieát hoïc chung cuûa nhaân loaïi chaúng nhöõng vì hoï laø phaàn ñoâng nhaân loaïi maø cuõng vì thieåu soá boùc loät, aùp böùc kia phaûi coù ngaøy bò tieâu taùn, vaø trieát hoïc phaûn ñoäng cuûa chuùng cuõng tieâu taùn theo.

Trieát hoïc duy vaät bieän chöùng hôïp vôùi khoa hoïc chính vì voâ saûn vaø daân toäc bò aùp böùc caàn nhaän thöùc chaùnh xaùc ñeå laøm caùch maïng cho thaønh coâng. Caùc trieát hoïc ñeá quoác tö baûn, phaûn khoa hoïc vì hoï sôï tieán hoaù, sôï chaân lyù, muoán ñi luøi, muoán xuyeân taïc vaø löøa doái. Leùnine baøn ñeán aûnh höôûng tö baûn trong tö töôûng con nhaø trí thöùc noùi rieâng, trong tö töôûng con ngöôøi noùi chung, nhaéc laïi lôøi cuûa vaên só Dietzgen noùi raèng “trong xaõ hoäi ngaøy nay, phaàn ñoâng nhöõng giaùo sö trieát hoïc thaät ra chaúng qua chæ laø nhöõng noâ tyø coù baèng caáp” cuûa phaûn ñoäng, oâng vieát:

“Ta chæ caàn nhaéc laïi phaàn nhieàu nhöõng luoàng tö töôûng trieát hoïc taân thôøi thöôøng sinh nôû luoân ôû nhöõng xöù AÂu chaâu, baét ñaàu töø nhöõng trieát hoïc chính ñaûng vôùi vieäc tìm ra phoùng xaï taùnh ñeå keát thuùc vôùi nhöõng trieát hoïc töï goïi laø thuoäc veà tö töôûng Einstein, thì ta troâng thaáy daây lieân heä noái chaët quyeàn lôïi giai caáp, ñòa vò, giai caáp tö baûn vôùi söùc chuùng noù uûng hoä taát caû caùc hình thöùc toân giaùo vaø noäi dung yù thöùc cuûa nhöõng luoàng trieát hoïc ñöông löu haønh.”

(Leùnin “YÙ nghóa cuûa duy vaät luaän chieán ñaáu”)

Cöù xeùt cho kyõ, cho tôùi caën coãi xaõ hoäi, ta nhaän roõ yù nghóa giai caáp tieán boä hay phaûn tieán boä cuûa moät trieát hoïc. Khoâng coù trieát hoïc naøo ñöùng treân cuoäc xaõ hoäi phaân tranh ñöôïc, duø nhaø trieát hoïc muoán “trung laäp” ñi nöõa cuõng chaúng ñöôïc naøo. Cuõng trong baøi ñaõ vöøa keå treân, Leùnine nhaéc ñeán giaùo sö R.Wipper vaø quyeån “Ñaïo Gia Toâ ra ñôøi” cuûa oâng aáy, Leùnine noùi:

“Toan ñöùng cao hôn hai dinh traän duy vaät luaän vaø duy taâm luaän, cao hôn “hai thaùi cöïc” laø moät thaùi ñoä thaät quaù loá laêng, phaûn ñoäng”.

3/ Tính chaát chieán ñaáu cuûa trieát hoïc

Ngöôøi ta goïi “tinh thaàn La-Hy” cuûa hoïc thuaät laø “hoïc ñeå hoïc, bieát ñeå bieát” trieát lyù ñeå trieát lyù. Thaät ra töø thöôïng coå, trieát hoïc ñaõ laø vuõ khí trong tay cuûa haïng ngöôøi naøy hay haïng ngöôøi noï. Neáu duy vaät luaän cuûa oâng Epicure khoâng nguy haïi cho haïng chuû oâng luùc aáy vaø veà sau thì boïn chuû oâng ñi saøm baùng Epicure laøm gì. Neáu duy vaät luaän thöôïng coå cuûa AÁn ñoä laø trung laäp thì ñaûng caáp Baø-la-moân ñoát maáy ngaøn quyeån saùch aáy laøm gì? Sao vua chuùa cuûa thôøi phong kieán khoâng nhaéc tôùi Deùmocrite, Heùraclite maø toân suøng Platon, Aristote? Sao Taøu phong kieán daïy Khoång giaùo vaø thuyeát “thieân maïng” maø khoâng daïy “phi chieán, phi maïng” cuûa Maïc-Töû?

Vì, nhö treân ñaõ keå, trieát hoïc coù tính chaát giai caáp, chaùnh ñaûng.

Tính chaát aáy naøo phaûi töï ta môùi baøy ñaët ra baây giôø. Noù ñaõ coù töø ngaøn xöa kia. Ngaøy nay chuùng ta, vaø tröôùc ta thì coù Marx, nhaän thaáy moät ñieàu ñaõ saün coù.

Ñaõ coù tính chaát giai caáp, chaùnh ñaûng laø coù tính chaát chieán ñaáu, chieán ñaáu cho tieán boä hay cho baûo thuû, hay cho phaûn ñoäng, tuøy moãi trieát hoïc.

Caùc nhaø trieát hoïc Phaùp hoài theá kyû thöù 18 laøm gì? Hoï choáng vôùi thaàn hoïc, sieâu hình hoïc, choáng phong kieán, choáng quaân quyeàn. Laøm ra saùch baùch khoa, Diderot vaø beø baïn goùp nhaët taát caû nhöõng nhaän thöùc cuûa con ngöôøi luùc ñoù, maø ñoàng thôøi giuùp cho tö töôûng caùch maïng tieán tôùi, ñaùnh lui söùc ngu daân, aùp böùc daân cuûa phong kieán. Heùgel ñöôïc xem nhö laø baûo thuû nhaø nöôùc Phoå loã só neân ñöùng vöõng ôû Ñaïi hoïc Berlin; coøn Feuerbach maïnh daïn choáng phong kieán neân bò ñuoåi ra khoûi ngaïch giaùo sö. Marx Engels vôùi trieát hoïc duy vaät bieän chöùng, tranh ñaáu ñeå giaùc ngoä giai caáp voâ saûn, neân heát bò xua ra khoûi nöôùc Ñöùc, laïi bò ñuoåi khoûi nöôùc Phaùp, phaûi qua truù nguï ôû Anh.

Trieát hoïc laø moät loái tranh ñaáu giai caáp treân maët tö töôûng; keá beân tranh ñaáu tö töôûng coù tranh ñaáu chính trò vaø kinh teá. Vì theá, hoïc trieát hoïc laø ñeå coù moät voõ khí trong tay, laø ñeå chieán thaéng keû thuø cuûa giai caáp hay laø keû thuø cuûa daân toäc – chuùng noù cuõng duøng voõ khí trieát hoïc maø ñaùnh ta trong nhaø tröôøng, trong nhaø tuø, trong saùch baùo. Nhaø trieát hoïc phaûi ñöùng quanh chieán luõy; khoâng coù khoâng theå coù nhaø trieát hoïc ôû “cung taàn” hoaëc beân naøy chieán luõy, hoaëc beân kia chieán luõy.

Marx noùi:

“Trieát hoïc tìm thaáy trong giai caáp voâ saûn, nhöõng vuõ khí vaät chaát cuûa noù thì giai caáp voâ saûn tìm thaáy trong trieát hoïc nhöõng vuõ khí trí thöùc cuûa noù. Trieát hoïc laø ñaàu naõo cuûa söï giaûi phoùng con ngöôøi, giai caáp voâ saûn laø traùi tim cuûa söï giaûi phoùng aáy. Khoâng theå thöïc hieän ñöôïc trieát hoïc neáu khoâng thuû tieâu giai caáp voâ saûn vaø khoâng theå thuû tieâu giai caáp voâ saûn neáu khoâng thöïc hieän trieát hoïc”.

(Pheâ bình trieát hoïc veà phaùp lyù cuûa Heùgel).

Vaäy nhaø trieát hoïc vaø nhaø chieán só khoâng phaûi laø hai ngöôøi maø chæ laø moät.

4/ Tính chaát quoác teá cuûa trieát hoïc

Thöôøng leä ngöôøi ta chuù troïng nhaát vaøo hai tính chaát caù nhaân vaø nhaân loaïi cuûa trieát hoïc.

Boutroux noùi: “Giaù trò, chaân lyù vaø phong phuù cuûa nhöõng heä thoáng trieát hoïc, chính laø thieân taøi cuûa nhaø trieát hoïc”, Cuvillier theâm: “Trong baûn tính cuûa noù khoa hoïc laø voâ löï vaø voâ tö, thaûn nhieân vaø hôø höõng, coøn trieát hoïc xem xeùt moïi maët veà phöông dieän con ngöôøi vaø quan heä vôùi con ngöôøi”.

Thaät nhö vaäy chaêng? – Khoâng !

Vaãn hay moãi nhaø trieát hoïc ñeàu in con daáu caù nhaân treân coâng trình trieát hoïc cuûa mình song ñieàu chính cuûa moät trieát hoïc maø chuùng ta caàn chuù yù khoâng phaûi con daáu caù nhaân ñaõ cho noù moät maøu vò, maø chính laø yù nghóa xaõ hoäi cuûa trieát hoïc aáy, vaø aûnh höôûng cuûa noù. Nhaân ñoù, vì ñoù, moãi heä thoáng trieát hoïc quan troïng ít hay nhieàu, ñeàu coù yù nghóa quoác teá. Bergson laøm môø aùm trí thöùc khoa hoïc cuûa Phaùp maø cuõng aûnh höôûng ñeán trí thöùc Vieät Nam trong moät thôøi. Descartes kích thích khoa hoïc Phaùp vaø caû AÂu chaâu hoài theá kyû 17. Trieát hoïc duy vaät bieän chöùng khoâng phaûi laø moät saûn phaåm cuûa Ñöùc, nhôø Ñöùc maø laø moät saûn phaåm quyù giaù cuûa lao ñoäng theá giôùi; traùi laïi tö baûn ñeán quoác ôû xöù naøo cuõng ñua nhau xuyeân taïc trieát hoïc Maùc-xít.

Cho neân ôû ñaát Vieät ta coâng kích duy taâm luaän Taây AÂu khoâng phaûi laø moät vieäc thöøa.

ÔÛ hoäi nghò hoøa bình ngaøy 18-4-1949, oâng J.Curie noùi giöõa traøng phaùo tay: “Chaân lyù ñi töø nöôùc naøy qua nöôùc khaùc khoâng caàn giaáy thoâng haønh”. Ñuùng ! maø toäi thay cho ñôøi, chaúng nhöõng chaân lyù vöôït truøng döông khoâng giaáy thoâng haønh? maø nhöõng tö töôûng meâ hoaëc, ñen toái, cuõng coù caùnh vaø nhieàu caùnh hôn ñeå qua caùc bieân cöông maø khoâng xin pheùp !

Vaäy ta hoïc hoûi, aùp duïng duy vaät luaän bieän chöùng phaùp Maùc-xít khoâng phaûi laø “tin buït ngoaøi ñoàng”.

Duy coù moät ñieàu giai caáp voâ saûn vaø daân toäc bò aùp böùc toaøn theá giôùi ñoàng quyeàn lôïi, ñoàng yù chí neân ñoàng moät trieát hoïc; trieát hoïc cuûa hoï vì theá maø coù tính chaát quoác teá roõ reät hôn ai caû.

Coøn tö baûn phong kieán caàn coù nhieàu caùch khaùc nhau ñeå nhoài soï quaàn chuùng, taïo ra voâ soá trieát hoïc, moùn naøy eá, coøn moùn kia. Tính chaát quoác teá cuûa noù ít roõ reät baèng, nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù.

Baûo “khoa hoïc laø voâ tö, voâ löï, hôø höõng vaø thaûn nhieân, coøn trieát hoïc laïi nhaân ñaïo” nhö giaùo sö Cuvillier thì haún laø nhaàm roài : hai beân phaân bieät nhau naøo phaûi ôû choã ñoù maø ôû ñoái töôïng: Khoa hoïc naøo cuõng “tö löï” ñeán nhaân sinh, toaøn cuïc nhaân sinh hay cuïc boä nhaân sinh. Khoa hoïc maø voâ tö, voâ löï, hôø höõng, thaûn nhieân, thaät laø kyø dò ! Tinh thaàn nhaân loaïi cuûa khoa hoïc, cuûa nhaø khoa hoïc tieán boä ít ra cuõng so saùnh ñöôïc vôùi “phöông dieän nhaân loaïi” cuûa nhaø trieát hoïc. Maø chaéc gì moãi trieát gia ñeàu ñöùng veà quan ñieåm nhaân loaïi ñeå khaûo saùt?

“Quan ñieåm con ngöôøi” cuûa trieát hoïc W.James laø nhaèm vaøo con ngöôøi trieäu phuù, chæ laáy coâng hieäu laøm tieâu chuaån cho chaân lyù; “quan ñieåm con ngöôøi” cuûa Leibnitz laø con ngöôøi vua chuùa, ñaïi giaùo só; quan ñieåm con ngöôøi cuûa Bergson laø con ngöôøi tö baûn sôï caùi khoa hoïc vaø trí tueä cuûa noù ñaõ naâng ñôõ luùc noù coøn tieán boä.

Chæ coù quan ñieåm con ngöôøi cuûa trieát hoïc duy vaät bieän chöùng môùi quaû thaät laø nhaân ñaïo, moät vì noù tieâu bieåu cho ña soá loaøi ngöôøi, cho lôùp ngöôøi ñaïi dieän cho töông lai, ñaïi dieän toaøn theå nhaân loaïi ngaøy mai, hai vì noù traû laïi cho con ngöôøi caùi giaù trò, caùi naêng löïc maø noù phaûi coù ñeå töø noâ leä hoùa ra töï do, töø toâi tôù thaønh ra chuû nhaân oâng. Duy vaät luaän chính laø nhaân baûn chuû nghóa, vaø chæ coù nhaân baûn duy vaät thoâi, khoâng coù vaø khoâng theå coù nhaân baûn duy taâm.

III

TAÙC DUÏNG CUÛA TRIEÁT HOÏC

1/ Trieát hoïc duy vaät bieän chöùng laø kim chæ nam cho khoa hoïc töï nhieân

Cöù theo yù nhöõng nhaø trieát hoïc duy taâm thì khoa hoïc noâng caïn, khoâng ñuû giaûi noãi baên khoaên cuûa con ngöôøi tröôùc trôøi ñaát, soáng cheát. Hoï caên cöù vaøo tö yù maø ra tuoàng chæ veõ, haïn cheá khoa hoïc, loâi khoa hoïc veà moät yù nghóa thaàn bí “khoa hoïc laø phoøng chôø cuûa sieâu hình hoïc” (Leibniz).

Voltaire coâng kích caùc nhaø trieát hoïc duy taâm, vaø noùi raèng töø xöa ñeán nay, so saùnh vôùi caùc haïng ngöôøi khaùc, thì nhaø trieát hoïc thuoäc vaøo haïng ngöôøi ít lôïi ích nhaát cho nhaân loaïi. Voltaire chæ pheâ bình nhöõng trieát hoïc noâ thuoäc cho thaàn bí.

Vì ñoù moät phaàn naøo, maø nhieàu nhaø khoa hoïc coù yù khinh mieät trieát hoïc vaø baûo raèng hoï khoâng caàn bieát khoâng caàn nhaän moät trieát hoïc naøo cuõng nghieân cöùu khoa hoïc ñöôïc. YÙ naøy raát sai laàm, Leùnine noùi:

“Khoa hoïc töï nhieân tieán boä mau leï vaø ñöông qua moät thôøi kyø bieán ñoåi caùch maïng saâu saéc veà moïi laõnh vöïc, cho neân noù tuyeät nhieân khoâng theå khoâng duøng ñeán nhöõng suy dieãn trieát hoïc.”

(Leùnine)

“Chuùng ta phaûi bieát raèng neáu khoâng coù moät caên baûn trieát hoïc vöõng vaøng, khoâng coù khoa hoïc töï nhieân, khoâng coù duy vaät luaän naøo khaùng cöï ñöôïc vôùi söùc xaâm chieám cuûa nhöõng tö töôûng tö baûn, vôùi söï hoài sinh cuûa quan nieäm tö baûn veà vuõ truï. Muoán khai cuoäc chieán ñaáu aáy; vaø muoán chieán ñaáu toaøn thaéng, nhaø khoa hoïc töï nhieân phaûi laø moät nhaø duy vaät taân thôøi, moät ngöôøi saùng suoát theo duy vaät luaän cuûa Marx, nghóa laø phaûi duy vaät bieän chöùng”

(Leùnine, “Marx, Engels, chuû nghóa Marx”, trg 279, 280, E.S.I)

Tröôùc Leùnine, Engels ñaõ nghó:

“Caùc nhaø khoa hoïc töôûng khoâng caàn ñeán trieát hoïc, thöïc ra laø tö töôûng hoï bò thoáng trò bôûi nhöõng trieát hoïc toài teä löu haønh treân chôï ”.

Nhöõng nhaø baùc hoïc coù taøi nhö Gardane (khoa hoïc vieän Anh), Langevin, Curie (khoa hoïc vieän Phaùp) ñöùng vaøo haøng nguõ cuûa trieát hoïc duy vaät bieän chöùng, laø moät ñieàu coù yù nghóa ñaëc bieät.

OÂng Marcel Prenant laø moät nhaø baùc hoïc chuyeân moân veà sinh vaät hoïc töø treû ñeán giaø, maø maõi khi ñöùng vaøo trieát hoïc Maùc-xít, oâng thaáy mình böôùc vaøo moät ngoõ môùi: ngoõ hieåu roõ sinh vaät hoïc, oâng vieát:

“Töø ngaøy toâi vaøo daïy ôû Ñaïi hoïc Lao ñoäng, toâi môùi hoaøn toaøn nhaän ñònh roõ sinh vaät hoïc laø gì, vaø töø ñoù toâi môùi coù moät thöù kieåu bao quaùt, maø toâi raát baèng loøng veà phöông dieän khoa hoïc”.

(“La Penseùe” soá 6, 1946)

Noùi moät caùch khaùc, thieáu trieát hoïc tieán boä, nhaø baùc hoïc tuy ôû trong ngheà mình ñaõ laâu vaø ñaõ gioûi nhö Prenant, coù theå chöa thaáu ñaùo moân hoïc cuûa mình. Trieát hoïc tieán boä giuùp nhaø baùc hoïc hieåu thaáu ñaùo moân hoïc cuûa chính mình

Fersman, luaän veà khoa hoïc töï nhieân ôû Lieân xoâ, ñaõ nhaän roõ ñieàu naøy laøm nguyeân taéc cho söï nghieân cöùu:

“Chuùng toâi thaám nhuaàn duy vaät luaän bieän chöùng laø vuõ truï quan tieán boä nhaát, noù lieân keát taát caû caùc laõnh vöïc cuûa nhaän thöùc, cuõng laø phöông phaùp noù cho ta nhaän thöùc raát möïc khoa hoïc nhöõng quy luaät cuûa töï nhieân vaø xaõ hoäi.”

(“Khoa hoïc töï nhieân L.X 25 naêm nay” tr 17 E.F.U)

Ñaõ laø nhaø khoa hoïc tieán boä thì sôùm muoän cuõng nhaän tay naâng ñôõ cuûa moät trieát hoïc tieán boä.

2/ Caùc nhaø trieát hoïc laâu nay chæ giaûi thích vuõ truï; baây giôø trieát hoïc phaûi lo caûi taïo vuõ truï.

(Karl Marx “Luaän cöông veà Feuerbach”)

Laâu nay trieát hoïc chæ töï cho caùi nhieäm vuï giaûi thích nhöõng thaéc maéc cuûa con ngöôøi, cuûa loøng ngöôøi vaø trí ngöôøi, nhaø trieát hoïc baèng kieåu naøy hay loái khaùc chæ lo giaûi thích coi vuõ truï laø gì, nhö theá naøo. Noùi moät caùch khaùc, laâu nay trieát hoïc coù tính chaát heïp hoøi, baøng quan. Töø nay nhieäm vuï chính cuûa noù laø caûi taïo vuõ truï theo lôïi ích cuûa loaøi ngöôøi, trieát hoïc thaønh ra coù tính chaát roäng raõi, haønh ñoäng, caùch maïng.

Vuõ truï quan Maùc-xít laø: vuõ truï thöïc taïi, vaät chaát, coù theå bieát ñöôïc. Noù ñaët tin caäy vaøo naêng löïc cuûa ngöôøi, vaøo tö töôûng khoa hoïc, chaéc chaén raèng con ngöôøi coù söùc giaûi quyeát taát caû caùc vaán ñeà töï nhieân vaø xaõ hoäi coù söùc veùn taát caû caùc maøn bí maät, duøng ñöôïc taát caû söùc thieân nhieân voâ cuøng taän.

Laâu nay, trieát hoïc chæ coá tìm cho ngöôøi nhöõng nguyeân taéc luaän lyù maø khoâng ñöôïc aùp duïng vaøo vieäc nghieân cöùu lòch söû xaõ hoäi. Baây giôø trieát hoïc môùi cuõng laø moät phöông phaùp ñeå xaây döïng neàn khoa hoïc xaõ hoäi, khoa hoïc chính trò, tìm hieåu ñöôïc tieán hoùa cuûa xaõ hoäi ñeå bieán ñoåi xaõ hoäi theo ñöôøng tieán boä. Xaõ hoäi tieán hoùa khoâng coøn laø vieäc ngaãu nhieân nöõa maø theo nhöõng quy luaät nghieâm khaéc taát yeáu, xaùc thöïc; bieát noù môùi chæ ñaïo noåi nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi. Nhö theá laø ñeà cao giaù trò con ngöôøi, ñem con ngöôøi töø ñòa vò noâ dòch cho töï nhieân, xaõ hoäi, thaønh chuû nhaân oâng cuûa xaõ hoäi, cuûa töï nhieân: trieát hoïc duy vaät bieän chöùng laø neàn taûng tö töôûng cho nhaân baûn chuû nghóa thaät.

Duy vaät lòch söû laø chìa khoùa cuûa khoa hoïc xaõ hoäi, môû cöûa töông lai cho moät nhaân loaïi sung tuùc, yeân toaøn. Vì vaäy, ñaûng tieán boä cuûa nhaân daân phaûi thaám nhuaàn trieát hoïc tieán boä môùi chuû tröông cho ñuùng ñöôøng loái khoa hoïc môùi daét nhaân daân ñeán chieán thaéng ñöôïc.

3/ Taùc duïng cuûa trieát hoïc trong vaên hoùa

Thöôøng leä, ngöôøi ta töôûng ñaâu trieát hoïc neáu khoâng phaûi laø ñeå thoûa thích tính hieáu kyø cuûa moät soá ngöôøi aên khoâng ngoài roài, ñuû thì giôø ñeå bieän luaän gioâng daøi, thì chæ coù chuùt ít taùc duïng trong khoa hoïc töï nhieân xaõ hoäi veà chính trò ngaøy nay. Caâu noùi aáy cuõng coù lyù moät phaàn naøo, vì khi xöa, nhaát laø trong thôøi maáy ngaøn naêm phong kieán, nhaø trieát hoïc baøn ñeán nhöõng chuyeän sieâu hình ñaâu ñaâu, xa thöïc teá, xa cuoäc ñôøi.

Maõi veà sau trieát hoïc vôùi khoa hoïc môùi ñi ñoâi trôû laïi.

Roài töø Karl Marx, trieát hoïc laïi ñöôïc aùp duïng vaøo vieäc nghieân cöùu lòch söû, xaõ hoäi, tranh ñaáu chính trò.

Song ñeán ngaøy nay, vaãn coøn nhieàu ngöôøi töôûng ñaâu taùc duïng cuûa trieát hoïc chæ coù theá thoâi, coøn trong vaên hoùa (ví duï nhö vaên chöông, myõ thuaät, phaùp lyù, giaùo duïc chaúng haïn) chaúng caàn gì ñeán trieát hoïc caû.

Nghó nhö vaäy raát laàm: trieát hoïc vaø vaên hoùa khoâng xa laï gì nhau, maø keå ra trieát hoïc ñaõ laø boä phaän cuûa vaên hoùa: khi nhaø ngheä só tìm caùi ñeïp, vì laø ñeïp, khoâng vì ñôøi, khi nhaø giaùo hay sinh vieân töôûng beânh vöïc nguyeân lyù vónh haèng cuûa phaùp lyù La Maõ chuû tröông, khi nhaø tieåu thuyeát thu mình trong chuû nghóa caù nhaân… caùc baïn aáy voâ tình hay coá yù ñöùng vaøo moät laäp tröôøng trieát hoïc maëc daàu hoï coù theå khinh reû baát cöù thöù trieát hoïc naøo, ngaët moät ñieàu laø laäp tröôøng aáy chaéc haún duy taâm sai laïc, khoâng ñaït ñeán choã phaùt trieån taøi naêng cuûa hoï, khoâng giuùp cho hoï mau thaønh ngöôøi kyõ sö cuûa taâm trí nhaân daân, maø di haïi cho tinh thaàn cuûa mình vaø cuûa nhaân daân.

Trong quyeån L.Feurbach, Engels ñaõ nhaéc ñeán vaên hoùa Phaùp hoài theá kyû 18 vaø noùi raèng maëc daàu trong theá kyû naøy, veà maët quaân söï, Phaùp bò thua traän maõi, song “theá kyû 18 laø theá kyû raát laø Phaùp”, vì luùc aáy vaên hoùa Phaùp saùng laïng nhö boù ñuoác ban ñeâm, saùng laïng bôûi noù ñöùng treân neàn moùng trieát hoïc duy vaät tieán boä. Ngaøy nay, nhöõng thi só nhö Aragon, hoïa só nhö Picasso, ñöùng haún veà phe trieát hoïc duy vaät bieän chöùng, ñeàu aáy coù yù nghóa thaâm traàm maø moãi nhaø vaên hoùa khoâng theå khoâng suy nghó ñeán ñöôïc.

Taùc duïng cuûa trieát hoïc roäng raõi hôn, nhieàu ngöôøi töôûng töôïng. Noù bao haøm taát caû caùc laõnh vöïc sinh hoaït cuûa con ngöôøi, trong xaõ hoäi maø vaên hoùa laø moät boä phaän khaêng khít.

4/ Trieát hoïc phaûi töï kieåm thaûo tröôùc thöïc teá

Giaù trò cuûa moät heä thoáng trieát hoïc ôû choã vaø chæ ôû choã noù giuùp cho caùc thöù khoa hoïc töï nhieân, xaõ hoäi ñöôïc phaùt trieån giuùp cho con ngöôøi tieán boä ñöôïc tieán boä mau hôn, caûi taïo ñöôïc töï nhieân vaø xaõ hoäi theo lôïi ích cuûa con ngöôøi.

Muoán cho heä thoáng tö töôûng cuûa mình coù giaù trò nhaø trieát hoïc phaûi ñi tìm chaân lyù khoâng phaûi trong khoái oùc mình, maø baèng khoái oùc mình, tìm chaân lyù trong töï nhieân vaø xaõ hoäi; nhaø trieát hoïc khoâng töï tieän xaây moät laâu ñaøi quan nieäm ñeå döïng thöïc taïi leân treân neàn taûng maây gioù aáy; maø traùi laïi, töø thöïc taïi, do thöïc taïi, xaây moät laâu ñaøi quan nieäm moãi luùc moät theâm xinh.

Maáy haøng sau ñaây chöùng toû raèng nhaø trieát hoïc tieán boä chöa heà phuû nhaän tính caùch quan troïng cuûa lyù thuyeát, cuûa tö töôûng, nhöng nhaát quyeát tö töôûng lyù thuyeát phaûi töï kieåm thaûo döôùi aùnh saùng cuûa thöïc haønh, cuûa kinh nghieäm thöïc teá:

“Chuùng toâi bieát chaéc raèng neáu chæ coù tö töôûng giaûn dò, khoâng giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà khoa hoïc töï nhieân. Coá nhieân nhôø tröc giaùc thaàn tình maø oâng Lebon ñaõ chæ cho ta bieát coù nhöõng aùnh saùng khoâng troâng thaáy maø veà sau oâng Beaquerel tìm ñöôïc, vaø do ñoù maø phaùt sinh ra khoa hoïc môùi veà quang xaï. Song moân khoa hoïc aáy, vôùi taát caû nhöõng quan nieäm phöùc taïp môùi veà caáu taïo cuûa vaät chaát, veà naêng löôïng moân khoa hoïc aáy khoâng phaûi laø saûn phaåm cuûa tröïc giaùc thaàn tình cuûa Lebon, daàu tröïc giaùc naøy quaû thaät thaàn tình; muoán xaây döïng moân khoa hoïc naøy, phaûi haøng ngaøn laàn thí nghieäm, haøng ngaøn laàn laøm tuï laïi nhöõng muoái quang chaát, oâng baø Curie môùi ñaët ra vaø giaûi quyeát ñuùng vaán ñeà phieàn phöùc aáy”.

(Fersman)

Noùi khaùc hôn, nhaø tö töôûng chaân chính, daàu hieåu hay vì hieåu lyù thuyeát laø quan troïng voâ cuøng, phaûi ñaët thöïc teá leân treân heát.

“Ngöôøi ta thöôøng so saùnh vai troø tích cöïc quan heä laãn nhau giöõa lyù thuyeát vaø thöïc haønh nhö nhöõng vaät vaän ñoäng dính nhau baèng moät daây loø xo. Khi hai xu höôùng aáy haønh ñoäng aên nhòp vôùi nhau, vaø chæ khi aáy, môùi coù moät lyù thuyeát uyeân thaâm ñeå cho ta coù söùc döï ñoaùn vaø thu ñöôïc nhieàu thöïc teá, vaø caû hai lyù thuyeát vaø thöïc haønh cho chuùng ta nhöõng taøi lieäu môùi ñeå ñaåy maïnh khoa hoïc tôùi nhöõng böôùc ñöôøng môùi.”

(Fersman “Khoa Lieân xoâ töø 25 naêm nay”)

Noùi khaùc hôn: lyù thuyeát vaø thöïc haønh phaûi ñi ñoâi, tö töôûng vaø thöïc teá khoâng rôøi nhau, thì caû hai ñeàu lôïi. Rôøi xa nhau, caû hai ñeàu hoûng.

Moãi luùc, nhaø trieát hoïc hay nghieân cöùu trieát hoïc caàn kieåm thaûo heä thoáng tö töôûng theo aùnh saùng cuûa thöïc haønh, cuûa kinh nghieäm, cuûa thöïc taïi daàu noù khoâng thuaän yù mình, roài uoán naén heä thoáng tö töôûng, söûa chöõa noù, phaùt trieån noù theo söï thaät. Nhaát thieát khoâng ñöôïc uoán naén söï thaät theo quan nieäm coù saün. Moät trieát hoïc tuï hình trong giaùo ñieàu laø moät trieát hoïc cheát, loãi thôøi, hö hoûng.

Lòch söû caän ñaïi trong khoa hoïc cuõng nhö trong chính trò, vaên hoùa ñaõ vaø ñang chöùng thaät raèng chæ coù duy vaät luaän bieän chöùng phaùp cung caáp ñöôïc cho con ngöôøi tieán boä moät khi giôùi nghieân cöùu vaø haønh ñoäng khaû dó ñöa nhaân loaïi töø toái ra saùng, töø taát yeáu ñeán töï do, töø thôøi tieàn vaên minh ñeán thôøi vaên minh thöïc.

PHAÀN THÖÙ HAI

____

TOÀN TAÏI CUÛA

THEÁ GIÔÙI KHAÙCH QUAN

I

MOÄT VAÁN ÑEÀ, HAI GIAÛI ÑAÙP

Soá nhaø trieát hoïc xöa nay raát nhieàu; caùc tö töôûng trieát hoïc cuõng laém. Trieát gia vaø trieát lyù tuy nhieàu, nhöng xeùt cho kyõ:

- Ai cuõng tröïc tieáp hay giaùn tieáp giaûi quyeát baèng caùch naøy hay caùch khaùc, vaán ñeà caên baûn cuûa trieát hoïc laø quan heä giöõa vaät chaát vaø taâm hoàn.

- Ai cuõng voâ tình hay coá yù, ñöùng vaøo moät trong hai dinh traän trieát hoïc trieát lyù traùi nhau: duy taâm luaän vaø duy vaät luaän.

- Khoâng coù moät trieát hoïc thöù ba; khoâng coù trieát hoïc naøo goïi laø “trung laäp” “dung hoøa” giöõa duy taâm luaän vaø duy vaät luaän.

Laâu nay trong caùc saùch, caùc tröôøng, ngöôøi ta nghieân cöùu trieát hoïc maø chöa heà nhaän thaáy vaán ñeà naøo laø vaán ñeà caên baûn; ngöôøi ta töôûng ñaâu voâ soá vaán ñeà trieát hoïc ñeàu quan troïng nhö nhau. Thaønh thöû, moãi moät vaøi nhaø tö töôûng laäp ra moät moân phaùi trieát hoïc, moät chuû nghóa, caùc thöù chuû nghóa thi nhau moïc leân nhö hoa laù muøa xuaân, ngöôøi nghieân cöùu khoù beà phaân bieät roõ.

Kyø thaät trong traêm vieäc phaûi laøm, coù moät vieäc chính heã baáu vaøo noù thì ñem tôùi caùc vieäc kia; trong nhieàu vaán ñeà trieát hoïc phaûi coù moät vaán ñeà caên baûn. Nhìn kyõ voâ soá caùc maàu trieát hoïc, thaáy coù nhöõng dinh traän phaân minh chieáu theo caùch giaûi ñaùp vaán ñeà caên baûn aáy.

Vaäy vaán ñeà caên baûn cuûa trieát hoïc laø vaán ñeà gì ? Trong trieát hoïc coù nhöõng dinh traän naøo ?

Engels ñaùp:

“Vaán ñeà toái cao cuûa baát cöù trieát hoïc naøo vaø ñaëc bieät laø trieát hoïc caän ñaïi, laø vaán ñeà quan heä giöõa tö töôûng vaø toàn taïi giöõa taâm hoàn vaø töï nhieân. Taâm hoàn laø chính yeáu hay töï nhieân laø chính yeáu ? Tuøy theo caùch hoï giaûi ñaùp vaán ñeà naøy, caùc nhaø trieát hoïc chia ra laøm hai phaùi lôùn. Nhöõng ai quyeát ñònh raèng coù taâm hoàn tröôùc khi coù töï nhieân…laø trong hoïc phaùi duy taâm luaän. Nhöõng ngöôøi khaùc nhaän xeùt raèng töï nhieân coù tröôùc taâm hoàn, hoï thuoäc caùc tröôøng cuûa phaùi duy vaät luaän.”

(Fr.Engels, quyeån “L.Feuerbach” tr 18-14 – ES 1945)

Leùnine noùi tieáp theo:

“Ñònh nghóa duy taâm luaän vaø duy vaät luaän theo moät loái naøo khaùc? … chæ laø gaây theâm nhöõng môø aùm maø thoâi”

(V.Leùnine “Marx, Engels vaø chuû nghóa Marx” tr 17 E.S.I 1935)

Vaäy baát cöù loái ñònh nghóa duy taâm vaø duy vaät naøo khaùc hôn laø loái ñònh nghóa cuûa F.Engels ñeàu thieáu xaùc ñaùng, thöôøng coù yù xuyeân taïc, laøm môø aùm theâm. Trong boä saùch “Trieát hoïc sô giaûng” chuùng toâi ñaõ coù dòp baøy toû nhöõng caùch ñaët moät vaán ñeà taâm, vaät, vaø nhöõng caùch giaûi quyeát khaùc nhau vaán ñeà quan heä giöõa toàn taïi vaø tö töôûng. Chuùng toâi khoûi phaûi trôû laïi nöõa, chæ chuù yù ñeán moät vieäc laø taâm trí, linh hoàn, tö töôûng, chaân lyù, tuyeät ñoái, löông tri, thöôïng ñeá, v.v… ñeàu laø moät loaïi, loaïi tinh thaàn; coøn toàn taïi, töï nhieân, theá giôùi khaùch quan, sinh hoaït vaät chaát, khoái oùc, ñieàu kieän kinh teá, söï vaät hoaøn caûnh, chaâu vi, nhaân sinh, v.v… cuøng ñeàu laø moät loaïi vaät chaát.

Hoûi, quan heä giöõa khoái oùc vaø tö töôûng, giöõa ñôøi soáng vaät chaát vaø caùch suy töôûng, giöõa linh hoàn vaø xaùc thòt, giöõa nhaân sinh vaø ngheä thuaät vaân vaân …. ñeàu laø nhöõng hình thöùc khaùc nhau cuûa moät caâu hoûi chung: quan heä giöõa toàn taïi vaø tö töôûng. Vaø khi anh daân queâ noùi: xaùc cheát hoàn coøn, hay nhaø ngheä só noùi ngheä thuaät phuïng söï cho caùi ñeïp thuaàn tuùy, v.v… hoï voâ tình hay coá yù ñöùng vaøo moät laäp tröôøng vôùi nhaø trieát hoïc duy taâm, tö töôûng sinh toàn taïi.

Cho neân vaán ñeà quan heä giöõa vaät chaát vaø tinh thaàn, chaúng nhöõng ôû trong trieát hoïc thuaàn tuùy maø luoân trong khoa hoïc, chính trò ngheä thuaät, sinh hoaït haèng ngaøy nöõa.

Cho neân, chôù laàm töôûng raèng duy vaät laø nhöõng ai ham meâ vaät chaát, duy taâm laø nhöõng keû vì lyù töôûng, vì tieáng goïi cuûa noãi loøng; ñöøng maéc phaûi deøm pha cuûa boïn duy taâm thöôøng ñaët ñieàu noùi xaáu duy vaät luaän. Nhaø chieán só duy vaät quyeát soáng cho lyù töôûng mình, daùm cheát vì lyù töôûng mình, boïn phaûn ñoäng duy taâm, traùi laïi, luoân luoân ñaém ñuoái vôùi quyeàn lôïi vaät chaát truïy laïc.

Tranh ñaáu giöõa duy taâm vaø duy vaät luaän trong trieát hoïc laø moät traïng thaùi giai caáp tranh ñaáu trong xaõ hoäi, hai dinh traän tö töôûng phaûn chieáu roõ reät hai laäp tröôøng cuûa hai dinh traän chính trò. Töø laâu, trieát hoïc khoâng coøn ôû laàu ngaø, gaùc ngoïc, xa söï theá; töø laâu trieát hoïc moãi ngaøy moät can thieäp ñeán cuoäc ñôøi, ñeán taát caû caùc ngaønh sinh hoaït cuûa daân söï. Ñôøi nay, chính laø nhöõng nhaø caùch maïng taêm tieáng nhaát laø nhöõng nhaø trieát hoïc uyeân thaâm nhaát vaø nhöõng nhaø trieát hoïc uyeân thaâm nhaát ñeàu laø nhöõng tay thöïc haønh gioûi. Nhaän thöùc vaø thöïc tieãn ñi ñoâi, tri vaø haønh coäng taùc.

II

BA ÑIEÅM TRAÙI NHAU GIÖÕA DUY TAÂM

VAØ DUY VAÄT

Töø thieân coå giöõa duy taâm luaän vaø duy vaät luaän, ñaõ coù nhieàu ñieåm baát ñoàng, töïu trung ñeàu do vaán ñeà quan heä giöõa vaät chaát vaø tinh thaàn maø sinh ra. Goùp taát caû, thì caùc ñieåm baát ñoàng kia thaät nhieàu. Song xeùt kyõ laïi, coù theå goùp laïi thaønh ba ñieåm lôùn, ba ñieåm lôùn aáy chính laø ba vaán ñeà lôùn nhaát trieát hoïc xöa vaø nay; taát caû caùc vaán ñeà khaùc ñeàu quy vaøo noù, cuõng nhö noù quy vaøo vaán ñeà taâm vaät ñaõ noùi beân treân; ba vaán ñeà aáy laø:

1) Coù hay khoâng coù theá giôùi khaùch quan ?

2) Toàn taïi sinh tö töôûng hay tö töôûng sinh toàn taïi?

3) Ngöôøi ta coù söùc hay khoâng coù söùc bieát ñöôïc vuõ truï vaø quy luaät cuûa vuõ truï ?

Nhieàu ngöôøi “thoâng thaùi” goïi vaán ñeà thöù nhaát laø “vaán ñeà toàn taïi cuûa theá giôùi khaùch quan”, coøn vaán ñeà thöù hai laø “vaán ñeà quan heä giöõa toàn taïi vaø tö töôûng”, töùc laø caùc vaán ñeà vaät chaát, khoâng gian, thôøi gian, sinh hoaït vaø tinh thaàn; hoï goïi vaán ñeà thöù ba laø “vaán ñeà giaù trò cuûa nhaän thöùc” hay laø vaán ñeà “ñoàng nhaát giöõa toàn taïi vaø tö töôûng”.

Moät nhaø tö töôûng vaø caùch maïng xuaát chuùng, laàn thöù nhaát trong lòch söû trieát hoïc, oâng Staline, ñaõ vaïch roõ nhöõng phaân bieät quan troïng hôn heát trong hai heä thoáng tö töôûng duy taâm, duy vaät, vaø nhaân ñoù, oâng ñem cho chuùng ta caùch baøy giaûi suùc tích nhöõng tö töôûng laøm neàn moùng cho trieát hoïc taân thôøi. Quyeån “duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû” cuûa oâng ñöôïc caùc nhaø hoïc giaû Phaùp ñaùnh giaù laø ngang haøng vôùi quyeån “Thuyeát trình veà phöông phaùp” cuûa Descartes, tuy hai quyeån saùch, hai coâng trình caùch nhau 3 theá kyû, moãi oâng Descartes vaø Staline ñaõ ñöa tö töôûng loaøi ngöôøi tôùi moät böïc cao hôn tröôùc vaø nhö môû moät kyû nguyeân trieát hoïc môùi.

“Duy taâm luaän quaû quyeát raèng chæ coù trí giaùc cuûa ta laø coù thaät; coøn theá giôùi vaät chaát, toàn taïi töï nhieân chæ coù trong taâm trí ta thoâi, trong söï hình dung vaø trong quan nieäm thoâi. Traùi laïi, duy vaät duy vaät luaän trieát hoïc Maùc xít khôûi thuûy töø nguyeân taéc naøy: vaät chaát, töï nhieân, toàn taïi laø nhöõng söï thaät khaùch quan, coù ngoaøi trí giaùc, ñoäc laäp ñoái vôùi tri giaùc; vaät chaát laø ñieàu tröôùc tieân, vì noù laø nguoàn goác cuûa caûm giaùc, cuûa söï hình dung, cuûa trí giaùc; coøn trí giaùc laø ñieàu keá tieáp sau, do goác vaät chaát kia maø sinh, vì noù laø phaûn aûnh cuûa vaät chaát, phaûn aûnh cuûa toàn taïi…”

(J.Staline “Duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû”,tr 13 – E.S. 1945)

Ñoù laø vaán ñeà phaân bieät thöù nhaát giöõa duy taâm vaø duy vaät, hay laø vaán ñeà trieát hoïc ñaàu, goïi laø vaán ñeà “toàn taïi cuûa theá giôùi khaùch quan”

Coù hay khoâng coù theá giôùi khaùch quan (goïi taát laø ngoaïi giôùi)?

Duy vaät luaän quaû quyeát raèng coù; duy taâm luaän baûo laø khoâng, hay baûo laø “chöa chaéc”.

III

YÙ NGHÓA CUÛA VAÁN ÑEÀ: TOÀN TAÏI CUÛA THEÁ GIÔÙI KHAÙCH QUAN

“Coù hay khoâng coù theá giôùi khaùch quan” caâu hoûi naøy môùi nghe qua nhö laø caâu hoûi cuûa moät keû ñieân cuoàng. Coù leõ naøo ta töï hoûi: ngoøi buùt ta ñang vieát, côm ta ñang aên, maët trôøi ta ñang huùt hôi aám aùp, maùi hieân ñöông che cho ta… caû caùi ngoaïi giôùi aáy coù thaät hay khoâng coù thaät? Nghi laøm sao ñöôïc caùi ngoaïi giôùi? Ngôø laøm sao ñöôïc caùi hoaøn caûnh chung quanh mình? AÁy theá maø thaønh vaán ñeà môùi laø laï !

Con ngöôøi nhôø sinh soáng, nhôø ngoaïi giôùi, nhôø khoái oùc maø laàn laàn töôûng töôïng ñöôïc moät theá giôùi tinh thaàn: thöôïng ñeá, chaân lyù, luaän lyù, phaùp lyù v.v… Theá roài hoï ñi rieát tôùi choã nghó raèng caùi theá giôùi tinh thaàn naøy soáng moät ñôøi soáng ñoäc laäp, rieâng reõ, töø bao giôø, ñôøi ñôøi saün coù, coù tröôùc vaät chaát, coù rieâng hoaøn caûnh; roài hoï ñi tôùi moät möïc xa hôn nöõa laø chæ tin chaéc coù caùi theá giôùi tinh thaàn ñoäc laäp aáy, vaø hoï ñaâm ra hoaøi nghi nhöõng ngoaïi giôùi vaät chaát chung quanh hoï.

Vieäc ñôøi laø: coù thaáy voâ soá quaû cam coù aên voâ soá quaû cam, neân coù quan nieäm traùi cam tröøu töôïng. Nhöng khi ñaõ coù quan nieäm traùi cam tröøu töôïng thì moät soá nhaø duy taâm töôûng ñaâu quan nieäm tröøu töôïng aáy coù saün ñaâu trong trí, trong taâm ta; roài thì hoï ñi xa hôn nöõa, hoï nghi ngôø khoâng chaéc coù nhöõng quaû cam cuï theå; hoï ñi maõi ñeán choã chæ tin vaøo tö töôûng, töùc laø theá giôùI beân trong vaø khoâng tin coù ngoaïI vaât töùc laø theá giôùi beân ngoaøi hay laø töôûng ñaâu ngoaïi vaät laø hieän thaân cuûa quan nieäm. Ñoä noï, trong Nam Boä tín ñoà Cao Ñaøi maûi ñoïc Taây Du vaø Phong Thaàn, tin raèng baø huyeän S. laø hieän thaân cuûa Cöûu thieân huyeàn nöõ; hoï cuõng “laø ngöôøi moät thuyeàn moät hoäi ñaâu xa” vôùi caùc oâng trieát hoïc duy taâm.

Môùi ngoù qua, döôøng nhö vaán ñeà trieát hoïc naøy laø moät vaán ñeà nhaûm nhí, gaøn, baøn ñeå chôi. Nhöng keå ra, noù ñaõ laøm toán haøng taán giaáy, haøng vaïn loï möïc; ngöôøi ta ñaõ caõi nhau chung quanh noù haèng maáy theá kyû nay, vaø nhöõng lôøi giaûi ñaùp vaán ñeà “toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi” tieâu bieåu ñöôïc tö töôûng, xu höôùng, thaâm yù vaø hy voïng cuûa caùc haïng ngöôøi trong xaõ hoäi, nhaát laø xaõ hoäi caän ñaïi.

Toâi noùi: “Khoâng chaéc coù ngoaïi giôùi” hay laø toâi noùi: “Chaéc coù thieân ñaøng, ñòa nguïc sau khi ngöôøi cheát”, hai caâu noùi aáy tuy khaùc maø gioáng, chæ laø hai maët cuûa moät ñoàng tieàn. Toâi noùi khoâng chaéc coù ngoaïi giôùi hay toâi noùi khoâng caàn chieán ñaáu laøm gì trong cuoäc ñôøi taïm thôøi, baûo anh naøy, hai caâu noùi tuy hai maø moät, noù laø hai anh em sinh ñoâi. Cöù theo yù nghóa ñoù, ai cuõng troâng thaáy ngay trieát hoïc gaàn guïi vôùi tranh ñaáu cuûa xaõ hoäi, vôùi giai caáp phaân tranh, vôùi chính trò; cho neân vaán ñeà “toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi” thaät ra khoâng phaûi laø vaán ñeà vieån voâng maø thieát thöïc; nhaø trieát hoïc khoâng phaûi caõi ñeå caõi, gaøn cho ñaõ nö gaøn, thaät ra neáu hoï ñaùp phuùc vaán ñeà moät caùch naøo laø theo thaùi ñoä, chính kieán, lôïi ích gaàn hay xa cuûa nhoùm ngöôøi maø hoï thay maët moät caùch voâ tình hay coá yù. Chuùng ta seõ coù nhöõng baèng chöùng roõ reät.

Vaøi baèng chöùng sau ñaây chöùng toû raèng vaán ñeà toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi laø moät vaán ñeà raát soâi noåi trong trieát hoïc trong tö töôûng con ngöôøi, chôù khoâng phaûi laø moät vaán ñeà baát thaønh vaán ñeà:

a) Lachelier (moät danh nhaân Phaùp hoài cuoái theá kyû 19) ñaõ vieát cho nhaø trieát hoïc Boutroux nhöõng doøng sau ñaây:

“Chaéc oâng coù ñoïc moät baøi laï thöôøng cuûa Marion veà gia ñình tieàn söû. Vieäc aáy thaät laø gheâ tôûm. Phaûi noùi raèng …lòch söû laø moät aûo moäng, quaù khöù laø moät caùi boùng; chæ coù lyù töôûng vaø tuyeät ñoái laø thöïc maø thoâi…Daû söû laø thöïc, lòch söû laø sai”

(“Thô tín” tr 113-114)

b) Cöù theo giaùo sö trieát hoïc Bachelard (xem quyeån “Tinh thaàn khoa hoïc môùi”), maø rieâng gì Bachelard, caû Bergson, Boutroux, Lachelier, cöù theo hoï thì “caùi gì “toàn taïi” trong khoa hoïc ? – Caùi gì coù yù nghóa trong khoa hoïc ? - Chæ laø “tinh thaàn khoa hoïc” maø thoâi, chöù khoâng phaûi laø vuõ truï khaùch quan maø ta tìm bieát moät caùch khoa hoïc, chæ laø hoaït ñoäng cuûa tinh thaàn, chôù khoâng phaûi laø haønh ñoäng cuûa con ngöôøi. Chæ laø theá giôùi beân trong chöù khoâng phaûi ñòa vò cuûa ngöôøi trong vuõ truï”

(H.Mougin, “Tinh thaàn baùch khoa vaø truyeàn thoáng trieát hoïc Phaùp” trong La Penseùe soá 5, 6, 7 naêm 1946)

Vaäy thì moät soá khaù ñoâng nhaø tö töôûng, nhaø trieát hoïc, nhaø chính trò, hoaëc ra maët hoaëc daáu maët, coù yù ñònh baèng caùch naøy hay caùch khaùc, thuû tieâu theá giôùi khaùch quan, theá giôùi vaät chaát maø hoï goïi laø ñeâ heøn. Vôùi hoï theá giôùi naøy hoaëc khoâng coù, hoaëc khoâng caàn thieát phaûi coù, hoaëc coù ñi nöõa thì cöù keå nhö noù khoâng coù ñi.

Hoï coù thaâm yù gì ñaây chöù ?

Vaø khi nhaø trieát hoïc duy vaät traû lôøi raèng ngoaïi giôùi laø thöïc taïi, chaúng nhöõng laø ñeå traû lôøi cho caùc oâng duy taâm, maø cuõng coù caùi lyù do khoa hoïc, vaø tröôùc heát coù lyù do khoa hoïc.

Noùi moät caùch khaùc, vaán ñeà toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi laø moät vaán ñeà thieát thöïc, quan troïng.

IV

GIAÛI ÑAÙP CUÛA CAÙC MOÂN PHAÙI DUY TAÂM TRÖÔÙC VAÁN ÑEÀ TOÀN TAÏI CUÛA NGOAÏI GIÔÙI

1/ Duy taâm voâ vaät cuûa Berkeley

(1685 – 1753)

Trong möôøi maáy theá kyû, keå töø ñeá cheá La maõ suy vong ôû Taây phöông, heã ngöôøi ta nghieân cöùu, hoïc hoûi, laø nghieân cöùu, hoïc hoûi nhöõng saùch vôû cuûa Platon, Aristote, Kinh Thaùnh; ôû Ñoâng phöông mình cuõng theá: trong hai ngaøn naêm daøi, heã nghieân cöùu, hoïc hoûi laø chuyeân trò nhöõng töù thô, nguõ kinh cuûa Thaùnh, Hieàn. Muoán laøm baèng chöùng toû raèng ñaáy laø leõ phaûi thì ngöôøi ta chæ caàn coù caâu “Töû vieát” (magistes dixil) hay laø “Aristote noùi”

Ñeán theá kyû 16, oâng Bacon, ngöôøi Anh baûo phaûi hoïc hoûi “trong quyeån saùch vó ñaïi cuûa töï nhieân”, gaàn nhö oâng Taêng Töû baûo phaûi “Trí tri taïi caùch vaät”. Nhöng “trí tri taïi caùch vaät” cuûa Taêng töû khoâng coù tieáng doäi; sau oâng, ngöôøi ta chæ “trí tri taïi ñoïc thô”. Traùi laïi Bacon ñaõ phaùt ñoäng ñöôïc phong traøo nghieân cöùu, hoïc hoûi tìm toøi baèng quan saùt vaø thí nghieäm, nhaân tö baûn chuû nghóa baét ñaàu phaùt trieån khaù ôû Anh vaø AÂu chaâu.

Quan saùt, thí nghieäm, tö baûn phaùt trieån, caû thaûy ñeàu thuùc ñaåy duy vaät luaän tôùi tröôùc.

Duy vaät luaän cuûa tö baûn luùc aáy ñöông tieán boä choáng laïi duy thaàn luaän cuûa phong kieán, coâng giaùo. Ñoäc taøi cuûa nhaø thôø ñoái vôùi taâm trí nhaân daân, bò duy vaät luaän cuûa Bacon, Locke, Boyle ñaùnh luøi, suyùt ngaõ. Cho neân oâng Berkeley, giaùm muïc ôû Cloyne môùi nghó: muoán beânh vöïc coâng giaùo vaø duy thaàn luaän, phaûi choáng duy vaät luaän, muoán choáng duy vaät luaän, phaûi ñaùnh tan caên coãi cuûa noù laø vaät chaát, theá giôùi khaùch quan; oâng ñaët cho oâng moät caùi nhieäm vuï thieâng lieâng laø ñaùnh ñuoåi vaät chaát ra khoûi vuõ truï, cuõng nhö Khoång Loâ ñoøi taùt caïn nöôùc bieån Ñoâng. OÂng Khoång Loâ thì taùt nöôùc, oâng Berkeley thì lyù luaän. OÂng lyù luaän caùch naøo ?

Cöù theo nhöõng yù trong ba baøi “Noùi chuyeän” cuûa Berkeley thì:

“Neáu chuùng ta loät nhöõng thuoäc tính cuûa vaät chaát, thì chuùng ta khoâng theå bieát ñöôïc vaät chaát laø gì; ta bieát vaät chaát chaúng laø bôûi thuoäc tính cuûa noù. Maø laøm sao coù nhöõng thuoäc tính kia ngoaøi tinh thaàn cuûa ta ? Ngöôøi ta noùi nhöõng thuoäc tính cuûa vaät do tinh thaàn ta maø coù, taïi coù tinh thaàn môùi coù noù laø thuoäc tính thöù nhì, haún nhö theá roài. Nhöng thuoäc tính thöù nhaát, nhö beå roäng lôùn, cuõng laø do tinh thaàn maø ra nöõa…, “Vaät chaát”, khoâng gian, ñeàu laø söï tröøu töôïng, nghóa laø söï khoâng coù… Nhö theá, nhöõng ngoaïi vaät, chung quy chæ laø caûm giaùc cuûa ta thoâi. “Vì söï vaät caûm suùc” laø caùi gì maø ta tröïc tieáp nhaän ñöôïc, caùi maø ta tröïc tieáp nhaän ñöôïc laø caûm giaùc, ñaâu phaûi ngoaïi vaät ? “

(Noùi chuyeän giöõa Hylas vaø Phnonous)

Noùi cho deã hieåu hôn, Berkeley baûo raèng khoâng coù söï vaät beân ngoaøi; toâi khoâng nhaän ñöôïc söï vaät, toâi chæ nhaän ñöôïc caùi caûm giaùc cuûa toâi thoâi. Maø chaéc gì heã ñaõ coù caûm giaùc laø coù söï vaät. Coù vieäc toâi thaáy maø khoâng coù thaät: thaáy chaân trôøi, nhöng maø laøm gì coù chaân trôøi ? Coù vieäc nhö theá naøy maø toâi thaáy theá kia, tay söôûi noùng, caûm nöôùc naøy laïnh, maø tay ngaâm laïnh caûm nöôùc aáy laïi noùng. Vaäy thì taát caû söï vaät ñeàu laø caûm giaùc, ñeàu laø aûo aûnh, laø tröøu töôïng, laø khoâng coù.

Ñöùa con tinh thaàn cuûa oâng Berkelev vöøa ñeû ra ñôøi, oâng ñaët cho noù caùi teân “Duy taâm voâ vaät”.

Theo oâng, khoâng coù theá giôùi naøo goïi laø khaùch quan, vaät chaát caû. Chæ coù theá giôùi caûm xuùc maø thoâi. OÂng töï yù thuû tieâu vaät chaát, thuû tieâu ngoaïi giôùi, baèng caùch khoâng theøm bieát ñeán noù nöõa. Chaéc thaèng Taây thöïc daân noù hoïc oâng Berkeley, cho neân, goïi laø muoán “hoøa bình” ôû Vieät Nam, noù noùi noù chæ bieát coù töôùng “khoâng quaân” Vaên Xuaân, Baûo Ñaïi, noù noùi noù khoâng theøm bieát ñeán maáy traêm trung ñoaøn Veä quoác cuûa ta. Chaúng bieát coù phaûi vì noù “khoâng theøm” bieát ñeán chuùng ta laø khoâng coù chuùng ta chaêng ? Chôù oâng Berkeley khoâng theøm bieát ñeán vaät chaát maø, toâi thaáy, vaät chaát chöa tuøy yù rieâng cuûa oâng Berkeley ñeå bieán maát ñi ñaâu.

2/ Thuyeát “hoøa hôïp thieân nhieân” cuûa Leibnitz

Leibnitz trôï chieán cho Berkeley:

“Theá giôùi khaùch quan, nhö chuùng ta nhaän ñöôïc noù, laø thuaàn tuùy “hieän töôïng” noù laø keát quaû cuûa söùc töôûng töôïng cuûa chuùng ta, nghóa laø cuûa tö töôûng hoãn ñoän”

(Monadologie)

Theo lyù naøy thì Leibnitz khoâng hôn gì Berkeley. Nhöng khaùc vôùi Berkeley, oâng Leibnitz nghó raèng, maëc daàu ngoaïi giôùi laø keát quaû cuûa töôûng töôïng, noù khoâng phaûi chæ laø baûo aûnh; baûn chaát cuûa noù, Leibnitz goïi laø nguyeân nhaát (monades), maø nguyeân nhaát cao caû hôn heát töùc laø Thöôïng ñeá; Thöôïng ñeá saép xeáp moïi vieäc treân ñôøi chuyeån vaän theo yù töù cuûa ngaøi; yù töù ñoù, oâng goïi laø söï “hoøa hôïp thieân nhieân”, ngoaøi caùi yù töù thieâng lieâng aáy, khoâng coù gì goïi laø quy luaät khaùch quan cuûa söï vaät heát.

Vaäy thì moät phaàn naøo, Leibnitz nhaän coù theá giôùi khaùch quan, nhöng oâng xem söï vaät aáy chaúng qua laø yù muoán cuûa Thöôïng ñeá, oâng hoaøn toaøn phuû nhaän nhöõng quy luaät khaùch quan cuûa thöïc taïi; oâng noùi raèng caùi maø ngöôøi ta töôûng laø quy luaät chaúng qua laø taøi naêng cuûa Thöôïng ñeá thoâi:

“Thieân nhieân coù muïc ñích daãn aùnh saùng töø moät ñieåm naøy tôùi moät ñieåm khaùc baèng con ñöôøng deã daøng nhaát.

Trôøi muoán theá ! Trôøi baûo theá ! Muïc ñích cuûa trôøi sinh coû laø ñeå laø nuoâi boø ! Theo Leibnitz khoâng phaûi taïi coù coû maø coù nuoâi boø; traùi laïi, taïi coù nuoâi boø maø trôøi sinh coû !!! “

Khoâng roõ muïc ñích cuûa Thöôïng ñeá laø gì khi oâng sinh ra con muoãi soát reùt noù baûo toâi run raåy maáy böõa raøy !

Theo oâng, khoâng coù caùi gì goïi laø nguyeân nhaân luaän cuûa hieän töôïng, chæ coù muïc ñích luaän cuûa Thöôïng ñeá maø thoâi ! Nhaø Giaùm muïc Berkeley coá tieâu dieät vaät chaát coøn coù caùi lyù cuûa ngheà oâng; nhaø khoa hoïc Leibnitz - ngöôøi saùng taïo vi phaân hoïc - laïi caét nghóa taát caû baèng yù trôøi, noùi “Khoa hoïc laø phoøng chôø cuûa sieâu hình hoïc” thì quaû traùi ñôøI! OÂng muoán caét nghóa moät ñieàu khoâng khoù hieåu baèng moät ñieàu caøng khoù hieåu hôn nöõa: caét nghóa hieän töôïng baèng Thöôïng ñeá.

3/ Quan nieäm luaän cuûa Kant

(1724 - 1804)

Vieát quyeån “Pheâ bình lyù trí thuaàn tuùy” oâng Kant tieán moät böôùc treân ñöôøng duy vaät luaän (1781). Roài vieát quyeån “Pheâ bình lyù trí thöïc tieãn”, oâng luøi hai böôùc veà ngaû duy taâm luaän (1788).

Khaùc vôùi Berkeley vaø Leibnitz, Kant khoâng heà caàu vieän Thöôïng ñeá trôï löïc vôùi oâng, oâng nhaän coù ngoaïi giôùi vaø quy luaät khaùch quan. Nhöng oâng nhaän coù phaân nöûa thoâi; oâng nhaän coù ngoaïi giôùi goïi laø hieän töôïng, coøn moät phaàn khaùc goïi laø ngoaïi giôùi “töï taïi” thì, theo oâng, noù mô hoà, khoâng theå bieát ñöôïc.

Noùi moät caùch khaùc, oâng chia ngoaïi giôùi ra laøm hai, moät beân laø hieän töôïng ta coù theå bieát ñöôïc, moät beân laø baûn chaát thaàn bí, khoâng theå bieát ñöôïc.

Hôn nöõa oâng noùi raèng ngoaøi caùi theá giôùi khaùch quan naøy coù nhöõng “nguyeân lyù sieâu vieät” saün coù trong trí ta; ta sinh ra ñaõ saün coù nhöõng nguyeân lyù sieâu vieät aáy roài; nguyeân lyù sieâu vieät coù tröôùc kinh nghieäm ngoaøi kinh nghieäm, cao hôn kinh nghieäm; noù laø nhöõng quy luaät rieâng cuûa tinh thaàn do tinh thaàn ñaët ra, ví duï nhö quan nieäm veà khoâng gian vaø thôøi gian ñeå cho trí ta coù theå nhaän thöùc ñöôïc söï vaät (Kant; “Proleùgomeønes”).

Kant khoâng caét nghóa cho ta bieát nhöõng quan nieäm sieâu vieät aáy, trí thöùc cuûa ta taïo noù baèng caùch naøo, hoài naøo, hoài ta môùi töôûng trong buïng meï hay laø hoài ta môùi loït loøng meï, treû con, ngöôøi aên loâng ôû loã, coù saün trong trí nhöõng quan nieäm thôøi gian, khoâng gian nhö oâng Kant hay khoâng?

Thuyeát cuûa Kant nhaéc laïi cho ta caùi thuyeát “sinh nhi tri” cuûa nhaø nho khi nhaø nho noùi ñeán taøi löïc cuûa böïc “thaùnh” khaùc vôùi “hoïc nhi tri” cuûa böïc hieàn vaø “khoù nhi tri” cuûa baäc baàn gia. Nhöng, chính Khoång Töû ñaõ ñính chính yù ñoù, ngaøi noùi raèng ngaøi nhôø hoïc môùi bieát.

4/ Duy taâm khaùch quan, tuyeät ñoái cuûa Heùgel (1776 – 1841) Fichte (1762 – 1814) vaø Schelling (1795-1854)

Thuyeát duy taâm vì vaán ñeà toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi cuõng nhaéc nhôû cho chuùng ta caâu chuyeän sau ñaây trong kinh saùch cuûa hoïc troø oâng Phaät Gautama bòa hay cheùp ra: moät hoâm hai hoïc troø cuûa Phaät ngoù thaáy gioù thoåi, buoàm caêng, thuyeàn löôùt soùng, hai ngöôøi caõi nhau; oâng noùi: gioù ñoäng; oâng noùi: thuyeàn ñoäng; khoâng ai chòu caû; caû hai keùo nhau vaøo hoûi Phaät, Phaät noùi: gioù khoâng ñoäng, thuyeàn khoâng ñoäng, chæ con taâm cuûa hai ngöôøi ñoäng ! Neáu quaû nhö yù kieán cuûa keû vieát chuyeän naøy thì ñaây cuõng laø moät caùch phuû nhaän söï thaät beân ngoaøi, chæ thaáy, chæ keå ñeán vieäc cuûa taâm vaø töôûng ngöôïc raèng taâm laø goác cuûa vaät, yù laø goác cuûa thöïc, taïi taâm ñoäng vaø maét thaáy gioù ñoäng, thuyeàn troâi. Ai cuõng bieát raèng yù naøy laø sai haún; keû choùng maët thaáy nhaø cöûa quay troøn, ngöôøi say röôïu thaáy trôøi nghieâng, nhöng vì noù say röôïu, noù choùng maët.

Traùi vôùi Kant, oâng Fichte noùi: khoâng coù caùi gì laø “vaät tö thaân” hay “vaät cho ta” caû; ngoaïi giôùi laø gì ? – laø caùi “khoâng phaûi toâi” (phi ngaõ) do caùi “toâi” (baûn ngaõ) sinh ra, baày ra. Baûn ngaõ, toâi, môùi laø thöïc taïi duy nhaát coøn ngoaïi giôùi, phi ngaõ, chaúng qua laø saûn vaät, laø thuoäc tính cuûa baûn ngaõ cuûa toâi thoâi.

Ngöôøi ta goïi trieát hoïc naøy laø duy ngaõ luaän. Veà maët trieát hoïc thuaàn tuùy, oâng Fichte ñi ñeán muïc duy taâm cöïc ñoan. Ñeán oâng chæ coøn coù “toâi” laø thaät; taát caû caùi gì khaùc toâi ñeàu laø hö voâ, khoâng coù. Nhöng veà tö töôûng xaõ hoäi, oâng tieán boä hôn.

Coøn theo Schelling, thöïc taïi vöøa chaúng phaûi laø baûn ngaõ, vöøa chaúng phaûi laø ngoaïi giôùi. Thöïc taïi laø caùi gì khaùc hôn, cao hôn, ñaët cho noù caùi teân “Tuyeät ñoái”, taát caû vuõ truï, toâi vaø ngoaøi toâi, ñeàu do tuyeät ñoái sinh ra caû.

Vaäy xeùt cho kyõ tuyeät ñoái töùc laø: Thöôïng ñeá, Thöôïng ñeá bò duy vaät luaän truy naõ quaù neân laáy “bí danh” laø tuyeät ñoái. Song bieán hoùa caùch naøo cho khoûi maét quan saùt cuûa Ñôøi.

Khaùc vôùi Fichte vaø Schelling, oâng Heùgel, moät giaùo sö trieát hoïc ñaõ laøm chuùa neàn tö töôûng Ñöùc moät thôøi ôû tröôøng Ñaïi hoïc Berlin, baày ra thuyeát duy taâm khaùch quan luaän maø coù ngöôøi goïi laø duy taâm tuyeät ñoái. Theo oâng, phaûi nhìn nhaän coù theá giôùi khaùch quan, phaûi nhìn nhaän coù thöïc taïi ngoaøi ta; hôn nöõa, heã caùi gì laø thöïc taïi, caùi ñoù laø hôïp lyù, vaø caùi gì hôïp lyù thì noù trôû thaønh thöïc taïi. Caùi ngoaïi giôùi naøy sôû dó coù laø taïi lyù trí tuyeät ñoái sinh ra. Tröôùc khi coù vuõ truï vaät chaát, ñaõ coù lyù trí tuyeät ñoái töø bao giôø; lyù trí tuyeät ñoái naøy tröôùc tieân laø moät chaân lyù tröøu töôïng, hoaøn toaøn. Noù töï phuû ñònh sinh ra vaïn vaät, vaïn vaät töï phuû ñònh sinh ra khoa hoïc, khoa hoïc laø hình aûnh cuûa lyù trí tuyeät ñoái, vaïn vaät laø saûn phaåm cuûa chaân lyù hoaøn toaøn. Heùgel chöa heà cho ta bieát tröôùc khi coù vuõ truï vaät chaát naøy, laøm sao coù lyù trí tuyeät ñoái, vaø laøm sao lyù trí aáy laïi hieän hình thaønh vuõ truï vaät chaát aáy ñöôïc?

V

Ñaïi yù cuûa caùc nhaø duy taâm vaø yù nghóa xaõ hoäi cuûa hoïc thuyeát cuûa nhöõng trieát gia aáy

Treân ñaây laø nhöõng yù kieán cuûa nhöõng trieát gia coù taêm tieáng nhaát ôû AÂu chaâu veà vaán ñeà toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi. Ñaïi ñeå thì:

1) Hoaëc nhöõng oâng duy taâm trieät ñeå nhaát nghó raèng chæ coù tö töôûng, tinh thaàn laø thöïc taïi maø thoâi, coøn taát caû nhöõng söï vaät beân ngoaøi ñeàu laø hình aûnh cuûa tö töôûng, ñeàu laø mô hoà, khoâng coù thaät. Hoï ñi ñeán duy taâm chuû quan hay duy ngaõ.

2) Hoaëc nhöõng oâng duy taâm khaùch quan nhìn nhaän coù ngoaïi giôùi chaéc chaén; song hoï baûo raèng thöïc taïi khaùch quan aáy ñeàu do moät yù chí tuyeät ñoái, moät Thöôïng ñeá, moät tö töôûng toaøn löôïng, toaøn naêng naøo ñoù saûn sinh ra hay hieän hình thaønh.

3) Hoaëc deø daët hôn, hoï nhaän coù ngoaïi giôùi khaùch quan khoâng baûo raèng lyù trí hay Thöôïng ñeá sinh noù ra, maø baûo raèng ngoaøi ngoaïi giôùi aáy, treân ngoaïi giôùi aáy, coù nhöõng nguyeân lyù sieâu vieät, thieâng lieâng cuûa trí giaùc taïo ra ñeå cho ta nhaän thöùc ngoaïi vaät; vaø ngoaïi giôùi phaûi hôïp vôùi nguyeân lyù sieâu vieät kia, vôùi quan nieäm kia, môùi thaät laø ñuùng. Nhieàu hay ít hoï chia söï vaät ra laøm hai tính, tính thöù nhaát nhö roäng lôùn, nhö thôøi gian vaø khaùch quan, tính thöù nhì nhö noùng laïnh, xanh ñoû, laø chuû quan, hoaëc chia vaät laøm hai, “vaät töï noù” khoâng theå bieát noåi vaø “vaät cho ta” hay goïi laø hieän töôïng thì ta coù theå bieát ñöôïc.

Thaät laø nhöõng moùn aên raát khoù tieâu hoùa.

Daàu sao, maáy luoàng tö töôûng trieát hoïc treân ñaây phaûn chieáu nhöõng maâu thuaãn xaõ hoäi cuûa thôøi ñaïi, thôøi ñaïi quaù ñoä töø phong kieán sang tö baûn, trong luùc phong kieán ñöông taøn taï maø tö baûn ñöông leân. Cho neân xem xeùt kyõ thaáy coù ba xu höôùng roõ reät:

a/ Tö töôûng phaûn ñoäng cuûa nhöõng giai caáp ñöông suy taøn; chuùng noù phuû nhaän giaù trò caên baûn cuûa nhöõng thöïc taïi, chuùng noù thoaùt ly ñôøi soáng hieän taïi ñeå quay veà quaù khöù, quay veà thaàn bí vaø thöôïng ñeá, quay veà caùi cheát vaø caùi hö voâ.

Schelling tieâu bieåu cho tö töôûng phaûn caùch maïng cuûa phong kieán suy taøn; oâng leân aùn söï tieán boä, leân aùn caùi töông lai, leân aùn caùi gì phaù traät töï saün coù. Theo oâng, hieän taïi sôû dó coù giaù trò chaúng qua laø bôûi caên nguyeân cuûa noù, bôûi quaù khöù cuûa noù; vaäy phaûi trôû veà quaù khöù maø tìm chaân giaù trò cuûa hieän taïi, phaûi caên cöù vaøo quaù khöù maø toå chöùc hieän taïi.

Berkeley cuõng thuoäc veà xu höôùng phaûn ñoäng nhö Schelling. Vaø xeùt trong vaên hoïc Vieät Nam, ngoù laïi nhöõng cuoäc thaûo luaän veà Kim Vaân Kieàu, Nho giaùo, ta seõ thaáy Traàn Troïng Kim, Phaïm Quyønh ñaõ coá gaéng laøm nhö theá, nhö Schelling Berkeley, nhöng laøm moät caùch thieáu trieát hoïc; thieáu ngheä thuaät cho neân khoâng laøm troøn nhieäm vuï cuûa ñeá quoác giao cho laø coá gieo raéc vaø kieän toaøn moät taâm hoàn thuû cöïu veà vaên hoïc.

b/ Xu höôùng baûo thuû coá bieän hoä cho nhöõng haïng ngöôøi ñöông naém chính quyeàn: hoï leân aùn caùi quaù khöù hö hoûng ñaõ bò qua maát, nhöng hoï ngöøng söùc tieán hoùa ôû hieän taïi thoâi; theo hoï hieän taïi môùi coù giaù trò tuyeät ñoái, hieän taïi laø tieâu bieåu cho chaân lyù vónh haèng.

Heùgel khoâng bieän hoä cho quaù khöù; oâng cho vieäc ñaõ qua laø vieäc quaù thôøi roài, nhöng oâng ngöøng söï tieán hoùa ôû hieän taïi, cho raèng hieän taïi ñaõ laø hình aûnh cuûa chaân lyù tuyeät ñoái: “caùi gì thöïc taïi, caùi ñoù laø chí lyù”; oâng beânh vöïc nhaø nöôùc Phoå loã só, noùi raèng noù ñaõ laø chaân lyù hieän thaân roài.

Tö töôûng cuûa Kant tieâu bieåu cho giai caáp tö baûn löøng chöøng, tôùi khoâng daùm tôùi maïnh, luøi chaúng nôõ luøi xa, moät beân laø muoán choáng traät töï phong kieán, ñeå hoaøn thaønh thoáng trò cuûa giai caáp tö baûn ñöông phaùt trieån, moät beân laø sôï daân chuùng sau mình caøn löng tö baûn maø ñöùng leân; nhò nguyeân luaän, baát khaû tri luaän cuûa Kant roõ raøng tieâu bieåu moät thaùi ñoä cuûa tö baûn Ñöùc luùc aáy tröôùc thöïc taïi xaõ hoäi…

c/ Thöù ba laø xu höôùng caùch maïng aûo töôûng cuûa nhöõng haïng lao khoå ñöông tieán trieån maø thieáu giaùc ngoä, noù ñaùnh ñoå hieän taïi, noù khoâng ngoù veà quaù khöù, nhöng hoï chæ troâng töông lai qua nhöõng moäng töôûng cuûa caù nhaân, hoï chöa thaáy roõ töông lai laø theá naøo. Hoï caàn phaù ñoå caùi cuõ maø chöa bieát xaây döïng caùi gì môùi. Hoï caàn giaûi phoùng maø chöa bieát phaûi giaûi phoùng baèng caùch naøo. OÂng Fichte, qua caùi duy ngaõ luaän cuûa oâng, ñaõ döïng leân moät tin töôûng kieán thieát khoâng tin vaøo hieän taïi baát coâng maø ñöùng tröôùc moät töông lai coøn môø mòt.

Phaûi ñeán duy vaät luaän thì tö töôûng caùch maïng cuûa nhaân daân trong trieát hoïc môùi vöõng vaøng: nhaän thöùc ngoaïi giôùi ñeå caûi taïo ngoaïi giôùi theo lôïi ích mình.

VI

Pheâ bình caùc lôøi giaûi ñaùp duy taâm

1/ Khoâng coù theá giôùi khaùch quan chaêng ?

Töø choã giaùc quan ñoâi khi gaït gaãm ta maø ñi ñeán keát luaän raèng khoâng coù ngoaïi giôùi thì sai haún. Ta troâng leân khoâng trung thaáy coù löng trôøi, maø thaät ra khoâng coù löng trôøi; ta thaáy sao nhoû maø sao to; ta thaáy maët trôøi deïp maø maët trôøi troøn; roài do choã thaáy sai ñoù, ta noùi raèng khoâng coù khoâng khí, khoâng coù ngoâi sao, khoâng coù maët trôøi, thì sao phaûi leõ. Muøa haï trôøi noùng ta thaáy nöôùc suoái maùt laïnh muøa ñoâng trôøi laïnh ta thaáy nöôùc suoái ñoù aám noùng; roài neáu do ñoù ta noùi raèng khoâng coù nöôùc thì laàm to. Anh tình duyeân lôø vôø vôùi chò, anh chò thöông nhau maø saâm thöông ñoâi ngaû thì coù vì lyù aáy maø anh noùi raèng khoâng coù chò vaø chò noùi raèng khoâng coù anh ñöôïc chaêng ? – Khoâng.

Neáu quaû oâng Berkeley hieåu ñuùng lyù phaûi thì khoâng coù caây buùt oâng vieát, mieáng baùnh oâng aên, caùi nhaø oâng ôû, böùc töôïng oâng thôø, maø chính oâng cuõng laø aûo moäng cuûa caûm giaùc nöõa vì ñoái vôùi keû khaùc ñöông quan saùt oâng, oâng laø moät söï vaät nhö caùi nhaø, chieác buùt, mieáng baùnh. Tröôùc khi oâng sinh, ñaõ coù ngoaïi giôùi; töø ngaøy oâng cheát ngoaïi giôùi haõy coøn. Vaäy ngoaïi giôùi roõ raèng laø moät söï thaät khaùch quan, vaät chaát.

Thaät tình, chuùng toâi khoâng hieåu taïi sao oâng Diderot laïi baûo raèng tö töôûng Berkeley laø tö töôûng voâ lyù nhaát maø khoù coâng kích nhaát (xem “böùc thö veà ngöôøi muø”). Voâ lyù nhaát thì ñuùng, khoù coâng kích nhaát laø sai.

Chính Berkeley cuõng ñaõ bò coâng giaùo coâng kích nöõa vì oâng ñi quaù trôùn, cho ñeán ñoãi, neáu söï vaät beân ngoaøi ñeàu laø mô hoà thì hoaëc laø nhaø thôø, thaùnh giaù, böùc töôïng mô hoà hoaëc laø Thöôïng ñeá ñaõ ngôù ngaån maø taïo ra vieäc mô hoà, chaùnh Thöôïng ñeá khoâng ôû trong ta maø ôû ngoaøi ta seõ laø moät ñieàu mô hoà noát. Caùi maâu thuaãn nan giaûi cuûa oâng Berkeley chính laø khoán naïn chung cho taát caû caùc nhaø duy taâm vaäy.

Baây giôø, beân phaùi duy taâm luaän khoâng coøn ai coâng nhieân baûo veä Berkeley nöõa, khoâng coøn ai daùm tröïc tieáp neâu ra thuyeát duy taâm chuû quan, duy ngaõ nöõa, vì noù tuyeät ñoái traùi vôùi khoa hoïc, traùi vôùi nhaän ñònh thoâng thöôøng cuûa moãi ngöôøi.

Tin coù trôøi, Phaät, Thaùnh, Thaàn phoø hoä, tuy traùi khoa hoïc maø coøn coù ngöôøi tin ñöôïc, tin vaøo toàn taïi cuûa ñaáng thaàn linh; nhöng tin raèng khoâng coù ñình chuøa, chuoâng, moõ, khoâng coù cha, coá, sö saõi thì coøn ai tin ñöôïc, coøn ai hieåu ñöôïc ?

2/ Thöôïng ñeá hay lyù trí tuyeät ñoái sinh ra vaïn vaät chaêng ?

Tröôùc khi coù loaøi ngöôøi ñaõ coù vaïn vaät, loaøi ngöôøi phaûi phaùt trieån haøng maáy chuïc vaïn naêm, trí naõo môùi môû mang, trí naõo coù môû mang môùi coù quan nieäm veà Thöôïng ñeá, veà lyù trí tuyeät ñoái; vaäy caû Thöôïng ñeá vaø lyù trí tuyeät ñoái ñeàu laø con ñeû cuûa con ngöôøi, thì chuùng noù laøm sao sinh ra vaïn vaät ñöôïc. Haäu sinh sinh sao ñöôïc tieàn sinh ? Pheâ bình sieâu hình hoïc, Voltaire vieát:

“Nhöõng heä thoáng sieâu hình hoïc giuùp vui cho nhaø trieát hoïc, nhö tieåu thuyeát giuùp vui cho ñaøn baø” (“traû lôøi ngaén cho dieãn thuyeát daøi cuûa moät baùc só Ñöùc”)

Hay laø:

“Sieâu hình hoïc vui hôn laø hình hoïc, thöôøng thöôøng noù laø tieåu thuyeát cuûa trí tueä ? Hoïc hình hoïc phaûi laøm toaùn, phaûi ño löôøng. Nhö vaäy thì baän roän luoân, neân nhieàu oâng muoán eâm ñeàm mô moäng hôn laø muoán meät trí. ”

(“Töï ñieån trieát hoïc”)

Hay laø:

“Tranh luaän veà sieâu hình hoïc gioáng nhö nhöõng quaû boùng hôi maø ngöôøi ta trao qua laïi cho vui; quaû boùng vôõ ñi, hôi bay ra, khoâng coù gì nöõa caû ”.

Voltaire coâng kích “muïc ñích luaän” cuûa Leibnitz vaø beø baïn:

“Moät caùnh ñoàng xanh coû vì chaát ñaát cuûa noù, vì möa töôùi vaøo, chôù naøo phaûi vì baày ngöïa caàn aên coû, aên boâng maø coù boâng coù coû ? ”

Marx xem Heùgel nhö moät baäc tieàn boái ñaùng kính cuûa mình, nhöng Marx coâng kích raát maïnh “lyù trí tuyeät ñoái” coù tröôùc vaïn vaät cuûa Heùgel.

Luaän veà nhöõng choã phaân bieät giöõa oâng Heùgel, Karx Marx vieát:

“Phöông phaùp bieän chöùng cuûa toâi chaúng nhöõng khaùc trong caên baûn, maø traùi haún vôùi phöông phaùp cuûa Heùgel, theo Heùgel vaän ñoäng cuûa tö töôûng maø oâng goïi laø yù kieán, laø meï ñeû cuûa thöïc taïi, chæ laø hình thöùc hieän töôïng cuûa yù kieán. Theo toâi, traùi laïi, vaän ñoäng cuûa tö töôûng chæ laø phaûn aûnh cuûa vaän ñoäng thöïc taïi ñem vaøo, ñeå vaøo trong trí naõo cuûa con ngöôøi.”

(Karl Marx, “Tö baûn luaän” quyeån 1 tr 29, B.E 1938)

3/ Vaät coù hai thöù thuoäc tính, thuoäc tính thöù nhaát laø khaùch quan, thuoäc tính thöù nhì laø chuû quan chaêng ?

Nhöõng nhaø trieát hoïc duy taâm naøo khoâng duy taâm trieät ñeå, hay nhöõng nhaø duy vaät khoâng duy vaät trieät ñeå, thì vöøa nhaän coù theá giôùi khaùch quan, vöøa noùi raèng vaät coù hai tính, moät thöù töï noù coù, moät thöù do ta nhaän thöùc noù maø sinh ra. Thuoäc tính thöù nhaát nhö roäng lôùn, cöùng raén v.v… laø khaùch quan, do vaät; thuoäc tính nhì, nhö maøu meø, noùng laïnh v.v… laø chuû quan do ta.

Hieåu nhö vaäy cuõng sai nöõa. Söï vaät ñaõ laø khaùch quan thì thuoäc tính naøo cuûa noù cuõng laø khaùch quan caû. Caây to, caây nhoû, to nhoû laø khaùch quan, khoâng anh, khoâng toâi, noù cöù to hay nhoû. Caây chaùy leân, noù noùng, anh sôø vaøo thì noùng, kieán boø leân thì cheát thieâu, cuû khoai gaàn noù phaûi chín; theá thì noùng aáy coù phaûi chuû quan ñaâu; anh coù caûm giaùc chaéc chaén, coøn cuû khoai thì coù caûm giaùc gì ?

Ñaõ laø söï vaät thì khaùch quan, hoaøn toaøn khaùch quan. Vaø ngay anh, thaân theå anh, trí naõo anh, tö töôûng anh, caûm giaùc anh cuõng laø khaùch quan ñoái vôùi toâi roài, noù chæ laø ñeàu chuû quan ñoái vôùi anh maø thoâi.

4) Coù vaät töï taïi “baát khaû tri” chaêng ?

Engels pheâ bình “vaät töï taïi” “vaät töï noù” cuûa Kant nhö sau ñaây:

“Neáu chuùng ta chöùng thaät ñöôïc quan ñieåm cuûa chuùng ta veà moät hieän töôïng töï nhieân, baèng caùch taïo noù ra, baèng caùch nhôø nhöõng ñieàu kieän cuûa noù maø sinh ra noù, maø thöù nhaát laø duøng noù ñeå ñaït muïc ñích cuûa chuùng ta, thì coøn chi caùi “vaät töï noù” khoâng theå naém ñöôïc cuûa Kant.

Nhöõng chaát hoùa hoïc sinh ra trong cô theå cuûa thaûo moäc vaø cuûa caàm thuù, tröôùc kia ta töôûng ñaâu laø “vaät töï noù” cho ñeán ngaøy hoùa hoïc coù theå ñaõ cheá taïo ñöôïc nhöõng chaát aáy, chaát naøy roài choå chaát khaùc; töø ñoù, “vaät töï noù” trôû thaønh ra “vaät cho ta”; tæ duï nhö chaát maøu a-li-ga-rin cuûa caây ga-raêng, xöa kia ta laáy trong moät thöù caây troàng ngoaøi ñoâng, baây giôø ta laáy trong caën than ñaù, laáy deã hôn, laïi reû hôn. Heä thoáng maët trôøi cuûa Copernic, trong ba traêm naêm daøi laø: moät giaû thuyeát maø ta coù theå ñaùnh caù maát traêm, ngaøn, vaïn, aên chæ moät thoâi, nhöng duø sao noù chæ laø moät giaû thuyeát. Maõi ñeán khi nhôø nhöõng con soá ño heä thoáng aáy chæ daãn ra, oâng Leverner chaúng nhöõng laøm toaùn maø bieát raèng nhaát ñònh phaûi coù moät tinh tuù chöa tìm thaáy, maø laïi bieát tröôùc raèng tinh tuù aáy nhaát ñònh ôû nôi naøo trong khoâng gian vaø töø khi oâng Galileùe veà sau tìm thaáy tinh tuù aáy, thì heä thoáng cuûa Copernic ñaõ ñöôïc chöùng thaät”

(Engels, L. Feuerbach, tr.15 E.S.1945)

Baûn chaát nguyeân töû cuûa vaät, laâu nay laø “vaät töï taïi” laø “baát khaû tri”; baây giôø, ngöôøi ta phaù vôõ nguyeân töû, doäi bom nguyeân töû xuoáng Hiroshima, laøm pin nguyeân töû thì caùi “baát khaû tri” hoùa thaønh caùi “khaû tri”, caùi “vaät töï taïi” cho noù, thaønh ra caùi vaät thieát thöïc cho ta.

Noùi toùm laïi, chæ coù vaät; khoâng coù vaät töï taïi, vaät töï noù, khaùc vôùi hieän töôïng cuûa vaät nhö Kant baøy ñaët ra. Khoâng coù lyù do gì xaùc ñaùng ñeå vöøa nhaän coù theá giôùi khaùch quan, vöøa daáu phaàn nöûa caùi theá giôùi khaùch quan aáy trong chieác maøn thaàn bí caû.

5) Coù nhöõng “quan nieäm trôøi cho” coù nhöõng “nguyeân lyù sieâu vieät” khoâng ?

Laøm gì coù nhöõng “quan nieäm trôøi cho”, “nhöõng nguyeân lyù sieâu vieät”, tröôùc khi con ngöôøi coù kinh nghieäm thöïc teá. Quan nieäm trôøi cho hoài naøo ? Sao anh noâng daân doát naùt cuûa röøng nuùi Phi chaâu cuõng laø ngöôøi nhö Kant, Leibnitz, Mallebranche, maø khoâng coù quan nieäm tröøu töôïng veà khoâng gian, veà thöôïng ñeá, veà hình tam giaùc ? Ñôøi naøy sang ñôøi noï, neáu khoâng thaáy tuyeát, khoâng theå coù quan nieäm veà tuyeát. Ñôøi naøy sang ñôøi noï, neáu khoâng coù thaáy taøu bay, laøm sao coù quan nieäm veà taøu bay.

Phaûi coù nhieàu kinh nghieäm thöïc teá roài trí naõo con ngöôøi môùi tröøu töôïng hoùa nhöõng ñieàu nhaän thaáy ñöôïc maø sinh ra quan nieäm. Nhö quan nieäm hình tam giaùc sôõ dó coù ñöôïc laø bôûi ta duøng, ta veõ, ta thaáy voâ soá caùc hình tam giaùc cuï theå.

Tröôùc khi ta bieát duøng coâng thöùc a² thì ta ñaõ maáy ngaøn maáy vaïn laàn nhaân soá 2 cho 2, soá 3 cho 3, soá 4 cho 4, v.v… Sau ñoù môùi bieát duøng “A” ñaïi theå cho baát cöù soá naøo, vaø vieát a².

Tröôùc khi coù coâng thöùc RI²T ( ñònh luaän Joule veà ñieän hoïc), hoïc giaû ñaõ laøm toaùn bieát bao nhieâu laàn môùi tìm ra ñònh luaät, thí nghieäm bao nhieâu laàn ñeå ño voâ soá ñieän trôû (R) cuûa giaây, cöôøng ñoä cuûa luoàng ñieän (I), phaûi duøng ñoàng hoà ñeå xem ñieän chaïy laâu hay mau (T).. roài phaûi laøm bao nhieâu tính toaùn môùi tìm ra ñònh luaät “RI²T” , chöù ñaâu coù phaûi oâng Joule moi caùi buøa “RI²T” töø trong oùc thoâng minh cuûa oâng ra ñaâu ?

Toaùn hoïc duø saâu xa maáy, cho ñeán giaûi tích, vi phaân, ñeàu phaùt khôûi ñieåm ôû caùch ñeám moät, hai, ba treân ngoùn tay hay ghi voäi treân goã, ñaù.

Vaäy nguyeân lyù khoâng phaûi laø khôûi ñieåm cuûa söï nghieân cöùu, cuûa kinh nghieäm thöïc teá, noù laø keát quaû cuûa söï nghieân cöùu vaø kinh nghieäm thöïc teá, sau ñoù môùi ñaët daàn ñöôïc thöïc nghieäm. Vaø heã khi naøo noù hôïp vôùi thöïc teá laø noù ñuùng, sai vôùi thöïc teá laø noù laàm.

Nhieàu nhaø duy taâm coøn ñi xa hôn Descartes, Kant, ñeå noùi raèng “chính quan nieäm môùi laø baûn tính cuûa söï vaät”: ví nhö traùi cam, traùi quyùt, traùi bí, traùi caø, taát caû caùc thöù traùi ñeàu laø hình thaùi phaùt trieån cuûa quan nieäm traùi caây tröøu töôïng; söï vaät laø hình aûnh, maø quan nieäm môùi laø thöïc teá.

Quaû laø ñeå ñaàu xuoáng ñaát, ñöa chaân leân trôøi ! Quaû laø laáy boùng laøm hình, laáy hình laøm boùng.

Hoï ñi saâu vaøo tröøu töôïng, vaøo quan nieäm roài töôûng ñaâu thöïc taïi laø quan nieäm, deø ñaâu neáu khoâng coù caùc thöùc traùi caây thöïc teá, laøm gì coù quan nieäm traùi caây tröøu töôïng. Nhöõng nguyeân lyù sieâu vieät, phi kinh nghieäm kia cuõng theá thoâi.

Caùc nhaø duy taâm quan nieäm luaän naøy, ñi töø choã nhaän coù theá giôùi khaùch quan ñeå tôùi choã taïo ra moät theá giôùi quan nieäm maø hoï cho laø thöïc taïi, roài hoï cho theá giôùi khaùch quan laø hình aûnh cuûa theá giôùi quan nieäm xa thöïc taïi kia. Hoï gioáng nhö anh thôï chaïm laáy goã, chaïm hình oâng thaàn, ñoát höông tröôùc maët goã, laïy goã, roài maõi nhö theá, anh tin coù oâng thaàn thaät, coøn mieáng goã chaùnh laø oâng thaàn aáy.

6) “Tinh thaàn khoa hoïc môùi” giaùo sö Bachelard khoâng coù gì môùi caû maø chæ duy taâm thoâi

Giaùo sö Bachelard, trong quyeån “Tinh thaàn khoa hoïc môùi” ñaõ thaûo luaän raát daøi veà nhöõng phaùt kieán cuûa khoa hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Sau khi nhaéc ñeán caùc nhaø baùc hoïc coù taøi nhö De Broglie, Dirac, Einstein, nhaéc ñeán nhöõng phaùt kieán cuûa caùc oâng aáy, thì treân laäp tröôøng trieát hoïc, oâng Bachelard keát luaän raèng:

- “Tinh tuyù cuûa thöïc taïi laø toaùn hoïc” (Le veùrilable est d’essence matheùmatique)

- “Vaät chaát bò huûy theå, tieâu taùn ñi” (La matieøre s’eùvanouit)

- “Caùc nhaø baùc hoïc ñeàu tö töôûng nghòch laïi vôùi trí naõo cuûa caùc oâng” (Les savants pensent contre leur cerveau)

Khoâng rieâng gì oâng Bachelard ! Caùc nhaø tö töôûng duy taâm cuûa thôøi ñaïi khoa hoïc thònh haønh naøy - thôøi ñaïi nguyeân töû naøy - ñeàu voâ tình hay coá yù, coá yù hôn laø voâ tình, tieáp noái caùi coâng trình cuûa tieàn boái duy taâm cuûa hoï, ñeå coá gaéng thuû tieâu vaät chaát, thuû tieâu thöïc taïi hay laø xem thöïc taïi nhö laø keát quaû cuûa tö töôûng, xem tö töôûng (toaùn hoïc) nhö laø thöïc taïi ñaàu tieân, vaø nhaø khoa hoïc ñi töø nhöõng phöông trình toaùn hoïc.

Phöông trình toaùn hoïc laø thöïc taïi ñaàu tieân, caên baûn chaêng ?

Vì tính caùch voøng ñaàu cuûa khoâng gian ( do hoïc thuyeát vaø toaùn hoïc cuûa Einstein) maø caùc vaät, caùc tinh tuù xoâ nhau, huùt nhau chaêng ?

OÂng Bachelard chæ coù coâng ñem ñaïi theå caùi “phöông trình” toaùn hoïc cho “yù kieán trôøi cho” cuûa nhöõng nhaø duy taâm nhö Leibnitz, Mallebranche. OÂng coá yù baûo nhaø baùc hoïc ñi töø lyù luaän tôùi thí nghieäm khoa hoïc, ñi töø yù kieán tôùi thöïc taïi, ñi töø tinh thaàn tôùi vaät chaát. Traùi laïi môùi ñuùng; phaûi ñi töø vaät chaát tôùi tinh thaàn. töø thöïc taïi tôùi yù kieán, töø thí nghieäm tôùi lyù luaän. Toaùn hoïc, lyù hoïc ngaøy nay deã laøm cho caùc nhaø trieát hoïc môø maét, chæ coøn troâng thaáy nhöõng “phöông trình” maø khoâng caàn thaáy thöïc taïi nöõa. Nhöng hoï laàm. Caùc lyù thuyeát, caùc giaû thuyeát thay ñoåi ñeå ñuùng söï thaät cuûa kinh nghieäm khoa hoïc, vaø khi naøo noù traùi vôùi kinh nghieäm thöïc teá thì phaûi can ñaûm boû noù ñi hay söûa noù ñi. Thuyeát quang tuyeán Z, quang tuyeán N sai thöïc taïi neân tieâu ma; caùc thuyeát veà vuõ truï, veà khoa hoïc, keá tieáp nhau maø tieán, maø thay, thay ñeå tieán gaàn thöïc taïi; vaäy thöïc teá, ngoaïi giôùi môùi quaû laø ñieàu caên baûn, coøn phöông trình toaùn hoïc tuy quan troïng voâ cuøng, vaãn laø ñieàu keá tieáp, phuï thuoäc cho thöïc taïi.

OÂng Bachelard laáy laøm laï taïi sao, töø phöông trình toaùn hoïc cuûa Dirac, ngöôøi ta laøm toaùn thaáy coù 2 troïng khoái chôù khoâng phaûi laø moät: troïng khoái döông vaø troïng khoái aâm. Roài oâng töôûng ñaâu phöông trình Dirac sinh ra troïng khoái aâm, deø ñaâu coù troïng khoái aâm thì phöông trình Dirac môùi ñöôïc xaùc nhaän cuõng nhö coù ñieän löôïng aâm vaø ñieän löôïng döông thì thuyeát cuûa Marxwell môùi ñöôïc chöùng nhaän phaàn naøo.

Leõ phaûi quyeát ñònh vaãn ôû trong chaân lyù khaùch quan, trong thöïc taïi, khoâng phaûi ôû trong giaû thuyeát, trong phöông trình toaùn hoïc naøo ñoù hoïc giaû töï yù baøy ra. Sau khi oâng Leverrier laøm toaùn, quaû quyeát coù moät ngoâi sao ñaâu ñoù thì oâng Gall tìm ra sao Haûi vöông (Neptune). Nhö theá khoâng phaûi laø sao Neptune thöïc hieän phöông trình toaùn hoïc cuûa Leverrier ñaâu, maø chaùnh laø phaûi coù tìm ñöôïc sao Neptune thì phöông trình toaùn hoïc cuûa Leverrier môùi coù yù nghóa thöïc. Maáy naêm sau, chính oâng Leverrier theo caùch cuõ laøm toaùn vaø tin raèng coù moät ngoâi sao khaùc laøm cho sao Mercure chuyeån vaän baát thöôøng, thì tìm maõi khoâng thaáy ngoâi sao bí maät aáy. Phöông trình toaùn hoïc ñoù phaûi söûa ñoåi laïi, chôù khoâng phaûi nhaø thieân vaên phaûi taïo moät ngoâi sao ñeå chöùng thöïc phöông trình toaùn hoïc cuûa Leverrier.

Tröôùc kia ngöôøi duy taâm muoán khoâng theøm nhaän coù vaät chaát, baây giôø ngöôøi duy taâm noùi vaät chaát töï tieâu taùn. Tröôùc kia, ngöôøi duy taâm baûo Thöôïng ñeá, Lyù trí, Chaân lyù sinh ra vaät chaát, thì baây giôø nhaø duy taâm coá yù tìm thöïc taïi töø trong caùc “phöông trình toaùn hoïc” ra. Hoï laøm moät coâng vieäc trong hai thôøi, hoï ñeàu thaát baïi, vì traùi khoa hoïc. Khoâng theå buoäc töï nhieân, söï vaät thích hôïp vaø nguyeân lyù cuûa ta baøy ñaët vaøo quan nieäm cuûa tri giaùc maø baét buoäc quan nieäm, nguyeân lyù phaûi hôïp vôùi thöïc teá trong ñôøi, noùi môùi ñöùng ñaén vaø coù ích.

“Vaät chaát tieâu tan ñi roài”, oâng Bachelard hoâ leân, oâng noùi: xöa kia ngöôøi ta noùi “vaät chaát coù naêng löôïng” baây giôø phaûi noùi “vaät chaát laø naêng löôïng”. Nhöng, oâng queân noùi naêng löôïng laø vaät chaát; vaät chaát hoùa thaønh naêng löôïng, coù phaûi vì theá maø vaät chaát tieâu tan nhö gioït daàu xaêng treân loøng baøn tay ñaâu ! Khoâng ! Noù chæ bieán ñoåi ra moät hình thöùc khaùc, moät phaåm chaát khaùc nhöng noù vaãn laø vaät chaát; vaø naêng löôïng aáy, ngöôøi ta ño ñöôïc, löôïng ñöôïc, duøng ñöôïc, noù khoâng phaûi laø hieän töôïng taâm hoàn cuûa thieân thaàn hay lyù trí naøo ñaâu (Hôn nöõa ngaøy nay khoa hoïc ñaõ ñi tôùi choã laøm cho naêng löôïng bieán thaønh vaät chaát).

Vaät chaát khoâng tieâu tan ñaâu. Noù chæ bieán hoùa thoâi. Vaø töï naêng löôïng noù coù theå bieán hoùa thaønh moät vaät rôø duïng ñöôïc chieám phaàn khoâng gian. Khoa hoïc tieán ñeán trình ñoä phaùt minh naêng löôïng nguyeân töû chaúng nhöõng khoâng ñaùnh ñoå noåi duy vaät luaän maø coøn laøm saùng toû theâm duy vaät luaän bieän chöùng phaùp. Bachelard vaø hoïc phaùi duy taâm ngaøy nay coá tieáp noái theo Berkeley, nhöng cuõng khoâng may maén hôn Berkeley ñaâu !

Noùi chung, caùc maàu duy taâm luaän ñöùng tröôùc vaán ñeà toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi, ñeàu phaïm vaøo moät loãi toå toâng laø: chuû quan, taùch tinh thaàn ra khoûi söï vaät, laáy hình laøm boùng, laáy boùng laøm hình. Chöøng naøo sau ngoïn ñeøn, boùng toâi treân vaùch sinh ra toâi, chöøng naøo tröôùc taám göông, taïi aûnh cuûa anh cöôøi, neân ngöôøi anh cöôøi thì, chöøng aáy duy taâm luaän môùi ñöùng ñöôïc.

VII

Giaûi ñaùp cuûa duy vaät luaän

1/ Tröôùc Karl Marx

Töø laâu, duy vaät luaän ñaõ coù thaùi ñoä roõ reät tröôùc vaán ñeà toàn taïi cuûa theá giôùi khaùch quan. Cöù theo yù kieán cuûa Heùraclite thì:

“Theá giôùi laø moät, khoâng coù thöôïng ñeá naøo, ngöôøi naøo taïo ra ra noù caû; noù ñaõ laø, ñöông laø vaø seõ laø moät ngoïn löûa vónh vieãn soáng, ngoïn löûa buøng leân vaø taét xuoáng tuøy theo quy luaät nhaát ñònh”.

Döïa beân yù kieán saâu xa cuûa nhöõng nhaø trieát hoïc, coù yù kieán thoâng tuïc cuûa daân chuùng; duy vaät luaän thoâng tuïc cuûa daân chuùng chöa heà nghi ngôø laø khoâng coù ngoaïi giôùi; laøm ruoäng, caáy luùa, bò naéng haïn, hay luït loäi, ñöôïc muøa hay maát muøa, v.v… thì coøn ai nghó ñöôïc raèng möa, naéng, luùa, ruoäng kia laø mô moäng cuûa caûm giaùc ñaâu ? Cho ñeán nhöõng keû thaát tình cuõng chöa heà cho tình nhaân laø aûnh töôïng trong giaác moäng.

Tuy nhieân nhöôïc ñieåm cuûa thöôøng daân laø hoaøn toaøn tin caäy vaøo nhaän thöùc cuûa giaùc quan, thaáy vaät theá naøo thì töôûng tin raèng noù theá aáy; khoa hoïc coøn keùm thì nhaän thöùc cuûa lyù trí chöa ñuû kieåm soaùt, söûa chöõa nhöõng nhaän thöùc cuûa caûm giaùc, ñoù laø leõ töï nhieân cho neân laï gì maø daân doát naùt töôûng ñaâu ngoâi sao nhoû hôn maët traêng vaø maët trôøi xoay chung quanh traùi ñaát. Nhöng daãu sai chi ñi nöõa, hoï khoâng sai laàm cho ñeán ñoãi noùi ngoâi sao, traùi ñaát, maët trôøi laø aûo moäng cuûa taâm trí ta.

Moät phaàn naøo, Aristote ñaïi dieän cho thöù duy vaät luaän thoâng tuïc aáy, oâng chæ thaáy hình thöùc cuûa vaät, nghó raèng vaät töùc laø hình thöùc cuûa noù; oâng chæ thaáy moät soá thuoäc tính cuûa noù, roài nghó raèng vaät töùc laø soá thuoäc tính aáy thoâi, nhö noùng, laïnh, troøn, vuoâng, to, nhoû, chöa thaáy baûn theå vaät chaát cuûa noù laø gì, vaät chaát laø theá naøo. Noùi moät caùch khaùc, oâng chöa thaáy roõ raøng phaân bieät maø thoáng nhaát giöõa noäi dung vaø hình thöùc, baûn chaát vaø hieän töôïng, chöa roõ söï bieán hoùa cuûa söï vaät, cho neân bò duy taâm luaän deã beà coâng kích. Keå ra, hoài hôn hai ngaøn naêm veà tröôùc, luùc con ngöôøi chöa roõ haún beà ngoaøi cuûa söï vaät maø chuùng ta ñoøi hoï bieát baûn taùnh cuûa vaät theå ñoøi hoûi laøm sao ?

Descartes, Locke laø nhöõng nhaø trieát hoïc duy vaät trong ñaïi theå, nhaän coù ngoaïi giôùi khaùch quan; hai oâng hoûng ôû choã phaân chia thuoäc tính cuûa vaät ra laøm hai, thuoäc tính khaùch quan vaø thuoäc tính chuû quan; söï phaân bieät ñoäc ñoaùn aáy gioáng nhö baäc thang cho duy taâm luaän treøo leân. Hai oâng ôû trong thôøi khoa hoïc chöa tieán maáy, thì choã sô suaát kia, ta coù theå hieåu duøm cho hai oâng aáy ñöôïc.

Descartes ñi qua saân duy taâm luaän ñeå vaøo nhaø duy vaät luaän; tuy oâng chöa heà hoaøi nghi söï toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi, nhöng phöông phaùp hoaøi nghi cuûa oâng baét ñaàu töø choã hoaøi nghi söï toàn taïi cuûa chính oâng, roài döôøng nhö oâng ñem tö töôûng laøm baèng chöùng cho toàn taïi; yù töôûng sieâu hình ñoù laø khôûi ñieåm cuûa bao nhieâu hoïc thuyeát duy taâm nhö hoïc thuyeát cuûa Mallebranche, Leibnitz, coøn lyù hoïc duy vaät cuûa oâng ñöôïc La Mettric, Diderot, tieáp noái: moät oâng thaày, hai thöù troø traùi nghòch nhau.

Locke noùi: ta nhaän thöùc nhôø caûm giaùc; oâng noùi nhö theá laø ñuùng maø thieáu; thieáu ôû choã oâng chöa troâng thaáy raèng ta nhaän thöùc tröôùc heát vì ta haønh ñoäng, vì ta thöïc haønh; hoùa ra caùc nhaø trieát hoïc sau oâng, moät caùnh moân ñoà duy taâm nhö Berkeley thì baûo; neáu quaû ta nhaän thöùc nhôø caûm giaùc thì ta chæ nhaän thöùc caùi caûm giaùc cuûa ta thoâi, chöa phaûi laø nhaän thöùc ngoaïi giôùi; coøn caùnh moân ñoà duy vaät nhö Diderot, laïi döïa vaøo phaàn duy vaät luaän cuûa Locke vaø Descartes.

Marx pheâ bình duy vaät luaän tröôùc Marx nhö sau ñaây:

“Sai laàm chaùnh cuûa duy vaät luaän ñaõ qua - keå luoân duy vaät luaän cuûa Feuerbach – laø hoï chæ xem söï vaät thöïc taïi, xem theá giôùi caûm xuùc nhö laø nhöõng vaät hay laø nhöõng hình thaùi cuûa tröïc giaùc chôù khoâng xem thöïc taïi nhö laø haønh ñoäng cuï theå cuûa ngöôøi, nhö laø thöïc tieãn…”

(Luaän cöông veà Feuerbach)

2/ Chuû nghóa Maùc veà vaán ñeà toàn taïi cuûa theá giôùi khaùch quan

Chuû nghóa Maùc veà vaán ñeà naøy coù nhöõng ñieåm chính sau ñaây:

a/ “Ngoaïi giôùi laø khaùch quan, thöïc taïi, khoâng choái caõi ñöôïc; noù khoâng tuyø yù thöùc ta maø coù, khoâng tuyø caûm giaùc ta maø sinh”

b/ “Duy vaät luaän trieát hoïc cuûa Maùc phaùt khôûi töø nguyeân taéc naøy: trong baûn tính cuûa noù, theá giôùi laø vaät chaát”

c/ “Voâ soá nhöõng hieän töôïng cuûa vuõ truï toaøn laø nhöõng traïng thaùi khaùc nhau cuûa vaät chaát vaän ñoäng”

d/ “Caùc hieän töôïng quan heä nhau, laøm ñieàu kieän laãn cho nhau, laø nhöõng quy luaät taát yeáu cuûa söï phaùt trieån cuûa vaät chaát vaän ñoäng”

e/ “Vuõ truï phaùt trieån theo quy luaät vaän ñoäng cuûa vaät chaát vaø khoâng caàn thieát phaûi coù “tinh thaàn theá giôùi” naøo caû “

(Staline, “Duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû” tr 18 E.S)

Thaät laø roõ raøng, thaät laø ñaày ñuû, Staline ñaõ baày giaûi quan ñieåm cuûa chuû nghóa Maùc, cuûa duy vaät luaän bieän chöùng phaùp veà vaán ñeà ñaàu tieân cuûa trieát hoïc: toàn taïi cuûa theá giôùi khaùch quan; trôøi, ñaát, ngöôøi, caû theá giôùi chung quanh ta; keå luoân ta, ñeàu laø thöïc taïi, laø vaät chaát trong caên baûn; daàu tinh tuù, khoâng khí, naéng möa, caây traùi, thuù, ngöôøi, ñaát ñaù, soáng cheát, taát caû ñeàu laø nhöõng hình traïng khaùc nhau cuûa moät thöù vaät chaát; vaät chaát luoân luoân bieán hoùa, bieán hoùa khoâng phaûi moät caùch hoãn ñoän maø bieán hoùa theo quy luaät taát yeáu, quy luaät taát yeáu naøy cuõng laø söï thaät khaùch quan, quy luaät cuûa söï vaät, cuûa vaät chaát chöù khoâng phaûi quy luaät cuûa oâng Thöôïng ñeá hay lyù trí, hay tinh thaàn sieâu phaøm naøo caû.

Staline ñaùnh ñoå taát caû caùc maàu thaàn bí, caùc loái nhaän thöùc chuû quan, muïc ñích luaän, duy taâm, caùc thaùi ñoä hoaøi nghi, do döï.

Chöa khi naøo coù moät nhaø trieát hoïc giaûi ñaùp vaán ñeà “toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi” moät caùch ñaày ñuû, raønh maïch vaø suùc tích nhö Staline.

Tröôùc chuû nghóa Maùc, nhöõng nhaø duy vaät cô giôùi xem xeùt theá giôùi khaùch quan ngoaøi söï haønh ñoäng thöïc teá cuûa con ngöôøi. Cho neân roát cuïc, hoï chæ taïo neân ñöôïc moät hoïc thuyeát baøng quan thieáu naêng löïc giuùp hoï nhaän thöùc roõ raøng, theá giôùi khaùch quan vaø caûi taïo theá giôùi khaùch quan aáy.

Traùi laïi vôùi duy vaät luaän cô giôùi, nhöõng nhaø trieát hoïc duy taâm, moät maët quy ngoaïi giôùi veà tinh thaàn, hoï töï tieän thuû tieâu tính chaát thöïc taïi vaø khaùch quan cuûa söï vaät; moät maët nöõa, hoï chæ thaáy söï hoaït ñoäng cuûa tri giaùc ñeå nhaän thöùc ngoaïi giôùi, maø khoâng thaáy raèng sôõ dó con ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc ngoaïi giôùi naøo phaûi vì suy töôûng maø tröôùc heát vì haønh ñoäng, vì thöïc haønh, vì lao ñoäng. Lao ñoäng môùi thaät laø caùi noái lieàn giöõa ngöôøi vaø vaät, giöõa khaùch quan vaø chuû quan, laøm cho ngöôøi thaâm nhaäp vaøo töï nhieân, töï nhieân thaâm nhaäp vaøo ngöôøi vaø ngöôøi vaät, taâm vaät, chuû khaùch trôû thaønh thoáng nhaát thöïc söï, khoâng taùch rôøi nhau haún, khoâng tuyeät ñoái maâu thuaãn nhau.

“Coù hay khoâng coù theá giôùi khaùch quan ?”

Nhaø duy vaät traû lôøi raèng coù. Vaø theâm: theá giôùi aáy laø vaät chaát, vaät chaát vaän ñoäng vôùi thieân hình vaïn traïng cuûa noù, vaän ñoäng vôùi quy luaät khaùch quan cuûa noù, khoâng caàn coù löïc löôïng naøo thaàn bí can thieäp vaøo.

Ñeán ñaây, trieát hoïc töï ñaët moät vaán ñeà khaùc: Vaät chaát laø gì? Quan heä vôùi sinh hoaït, vôùi tinh thaàn ra sao ? Ñoù laø vaán ñeà cuûa baøi sau

3/ YÙ nghóa ñaëc bieät quan troïng cuûa caùch giaûi ñaùp cuûa chuùng ta

Noùi toùm moät caâu, vuõ truï quan duy vaät laø gì ?

- Vuõ truï laø thöïc taïi, vaät chaát bieán ñoåi theo quy luaät khaùch quan, vaø ta coù theå bieát noù.

Chính vì hieåu nhö theá, nhaän thöùc nhö theá cho neân:

a) Hoïc giaû duy vaät thaáy tröôùc maét mình khoâng coù giôùi haïn naøo ngaên trôû ñöôøng tieán boä cuûa ngöôøi; ngöôøi caàn phaûi laøm chuû töï nhieân, coá söùc laøm chuû ñöôïc töï nhieân. Neáu nghieân cöùu maø nghi ngôø raèng söùc ta coù haïn, ta khoâng theå bieát ñöôïc, thì loøng haêng haùi söùc tìm tìm toøi phaûi vì ñoù maø giaûm ñi, yù tin caäy thieáu vöõng vaøng, A.E. Fersman, trong haøn laâm khoa hoïc Lieân xoâ vieát:

“Chæ quaû quyeát raèng coù theå bieát ñöôïc vuõ truï, laø moät khuyeán khích caên baûn cho hoaït ñoäng khoa hoïc cuûa chuùng ta. Vuõ truï quan cuûa chuùng ta caên cöù vaøo söùc tin chaéc chaén raèng taát caû nhöõng quaù trình töï nhieân ñeàu theo quy luaät”.

b) Neáu quaû trong vuõ truï coù nhöõng quy luaät khaùch quan, thì nhieäm vuï cuûa caùc nhaø baùc hoïc khoâng phaûi laø tuøy yù rieâng mình, tuøy nhöõng phöông trình toaùn hoïc xa thöïc taïi maø tìm thöïc taïi; traùi laïi tuy thí nghieäm khoa hoïc maø söûa chöõa maõi yù thöùc cuûa mình, phöông trình toaùn hoïc cuûa mình cho hieäp vôùi thöïc taïi, quy luaät khaùch quan.

Bieát laø gì? neáu khoâng phaûi laø nhaän thöùc ñöôïc, laøm chuû ñöôïc nhöõng quy luaät khaùch quan aáy ?

Chính vì trong töï nhieân coù quy luaät khaùch quan neân nhaän thöùc cuûa ta môùi thaønh khoa hoïc.

Xaõ hoäi laø boä phaän cuûa töï nhieân, cuûa vuõ truï khoâng theå khoâng coù nhöõng luaät khaùch quan quyeát ñònh söï lieân ñôùi cuûa noù, thì chaùnh ñaûng caùch maïng, ngöôøi caùch maïng caàn hieåu quy luaät aáy, haønh ñoäng theo moät chöông trình khoa hoïc chöù khoâng phaûi tuøy yù rieâng cuûa töøng caù nhaân.

c) Neáu quaû vuõ truï laø thöïc taïi vaø vaät chaát, khoâng coù tinh thaàn naøo, lyù trí naøo taïo noù ra, thì töùc nhieân caùc maàu thaàn bí ñeàu tieâu ma, chæ coøn coù khoa hoïc maø khoâng coøn thaàn hoïc. Vaø, thöïc taïi ñoù, vaät chaát ñoù laø neàn taûng quyeát ñònh taát caû caùc söï bieán ñoåi chính.

d) Baøi hoïc quan troïng laø baát cöù ai, daàu nhaø khoa hoïc, daàu nhaø chính trò, daàu nhaø quaân söï… ñeàu phaûi xeùt ñoaùn moät caùch khaùch quan; coù theå xeùt ñoaùn môùi ñuùng vaø haønh ñoäng môùi ñuùng. Laáy yù mình cho laø thöïc teá, laáy loøng mình laøm chöùng cho söï thaät laø chuû quan. Ñaõ chuû quan thì khoâng roõ heát thöïc taïi beân ngoaøi ta, haønh ñoäng taát nhieân phaûi sai laïc, phaûi bò thaát baïi, chuû quan laø moät maøu trieát hoïc duy taâm, moät caùch voâ tình hay coá yù khoâng thöøa nhaän ngoaïi giôùi, ngoaïi vaät, khoâng thöøa nhaän thöïc taïi.

Trong quyeån “Söûa ñoåi loái laøm vieäc”, oâng X.Y.Z cho noù laø moät chöùng beänh, laø beänh quan troïng nhaát maø moãi ngöôøi caàn phaûi söûa chöõa tröôùc heát. Voâ hình trung oâng X.Y.Z tuy khoâng tröïc tieáp baøn ñeán trieát hoïc, giaûi ñaùp moät caùch thieát thöïc, giaûi ñaùp theo duy vaät luaän.

Kyù hieäp ñònh 6-3-1946 giöõa luùc 99% ñoàng baøo muoán ñaùnh, cuï HOÀ CHÍ MINH toû ra laø moät nhaø chính trò taøi cao maø cuõng laø moät nhaø trieát hoïc saâu saéc, chín chaén, khoâng vì boàng boät cuûa taám loøng maø phuû nhaän hay xem reû thöïc taïi khaùch quan.

Thaùi ñoä khaùch quan laø thaùi ñoä khoa hoïc; laø chìa khoùa cuûa caùc söï thaønh coâng, baát cöù veà phöông dieän naøo.

Khaùch quan khoâng phaûi laø baøng quan. Baøng quan laø xem cho bieát, chæ bieát roài thoâi, nhö ngöôøi xem haùt. Khaùch quan laø hieåu cho roõ, roõ ñeå caûi taïo, ñeå tieán boä, ñeå xoay chuyeån caû moät cuoäc ñôøi.

PHAÀN THÖÙ BA

______

TOÀN TAÏI VAØ TÖ TÖÔÛNG

Chuùng ta bieát raèng coù ba ñieåm quan troïng nhaát phaân bieät hai moân phaùi trieát hoïc duy taâm vaø duy vaät, maø chaùnh ba ñieåm aáy ñaõ laø ñaïi theå cuûa trieát hoïc roài.

1/ Coù hay khoâng coù ngoaïi giôùi, töùc laø vaán ñeà toàn taïi cuûa theá giôùi khaùch quan.

2/ Quan heä giöõa vaät chaát vaø tinh thaàn hay laø giöõa toàn taïi vaø tö töôûng.

3/ Bieát ñöôïc hay khoâng bieát ñöôïc ngoaïi giôùi töùc laø vaán ñeà giaù trò cuûa nhaän thöùc.

Chuùng ta ñaõ nghieân cöùu vaø giaûi ñaùp xong vaán ñeà thöù nhaát. Ñaïi yù laø:

1/ Ngoaïi giôùi laø moät söï thaät khaùch quan, khoâng coù lyù do gì maø choái caõi, nghi ngôø ñöôïc.

2/ Ngoaïi giôùi aáy laø vaät chaát trong baûn chaát cuûa noù.

3/ Thieân hình vaïn traïng trong ngoaïi giôùi chæ laø hình traïng khaùc nhau cuûa vaät chaát vaän ñoäng.

4/ Vaät chaát vaän ñoäng theo quy luaät khaùch quan, cuûa töï noù.

5/ Khoâng coù thieân yù, thöôïng ñeá, tinh thaàn naøo can döï vaøo maø chæ huy, huy ñoäng cho ngoaïi giôùi aáy caû.

Baây giôø ta laïi baøn ñeán vaán ñeà keá ñoù laø vaät chaát vaø quan heä giöõa vaät chaát vaø tinh thaàn. Ñaëc bieät chuù yù ñeán nhöõng ñieàu naøy laø: tröôùc kia, ngöôøi ta hoïc vaán ñeà vaät chaát rieâng, vaán ñeà thôøi gian, khoâng gian rieâng; ôû ñaây chuùng ta laïi nghieân cöùu chung thôøi gian, khoâng gian vôùi vaán ñeà vaät chaát vaø sinh hoaït; tröôùc kia ngöôøi ta hoïc vaán ñeà taâm thaàn rieâng vaán ñeà vaät chaát, vaø vaán ñeà Thöôïng ñeá rieâng vaán ñeà taâm thaàn; baây giôø ta ñeå chung taâm thaàn vôùi Thöôïng ñeá vaø nghieân cöùu noù coù quan heä vôùi vaät chaát; töïu trung khoâng coù 4, 5 vaán ñeà rieâng reõ: vaät chaát, sinh hoaït, thôøi gian, khoâng gian, taâm thaàn vaø Thöôïng ñeá maø chæ coù moät vaán ñeà bao quaùt taát caû vaán ñeà: quan heä giöõa vaät chaát vaø taâm thaàn, nghóa laø giöõa toàn taïi vaø tö töôûng.

I

VAÄT CHAÁT

1) Nhöõng lyù thuyeát veà vaät chaát cuûa duy vaät luaän

a) Xöa: Vaät chaát laø gì ? Thaät ra ñaây laø moät vaán ñeà cuûa khoa hoïc hôn laø moät vaán ñeà cuûa trieát hoïc. Nhaø trieát hoïc chæ traû lôøi theo nhöõng phaùt kieán cuûa khoa hoïc maø thoâi. Luùc tröôùc, heã ai hoûi oâng Diderot coi vaät chaát laø gì thì oâng baûo xin ngaøi tìm moät moân ñoà cuûa nhaø vaät lyù hoïc Newton maø tìm caâu traû lôøi. Giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà vaät chaát laø gì ? laø giaûi quyeát ñöôïc moät caùi thaéc maéc quan troïng cuûa vuõ truï quan.

Ngaøy xöa, nhöõng nhaø khoa hoïc vaø trieát hoïc chöa bieát vaät chaát laø gì. Cho neân, coù nôi nhö Taøu thì laáy nguõ haønh (Kim, Moäc, Thuûy, Hoûa, Thoå) vaø nhö beân AÁn, Hy laáy töù haønh (Kim, Thuûy, Khí, Hoûa) laøm caên nguyeân, thaønh phaàn cuûa vaät chaát, cho ñoù laø ñôn vò nhoû nhaát cuûa vaät chaát, khoâng coøn coù theå chia phaân ra ñöôïc nöõa.

Moät soá nhaø trieát hoïc Hy laïp nhö Deùmocrite ñaõ nghó raèng vaät chaát laø thoáng nhaát trong caên baûn vaø ñôn vò nhoû nhaát cuûa vaät chaát laø nguyeân töû. Hoï chöa bieát nguyeân töû laø gì, nhöng cöù theo “nguyeân töû luaän” thoâ sô vaø tröïc giaùc cuûa hoï thì: caùc nguyeân töû ñeàu gioáng nhau trong baûn chaát, chæ khaùc nhau trong hình thöùc; caùc nguyeân töû ñeàu vaän ñoäng trong khoaûng troáng khoâng, caùc nguyeân töû rieâng reõ hôïp nhau baèng kieåu naøy hay kieåu khaùc sinh ra vaät naøy hay vaät khaùc. Theo hoï coù nhöõng nguyeân töû raát teá nhuyeãn, coù nhöõng nguyeân töû khaù teá nhuyeãn vaø nhöõng nguyeân töû thoâ sô; nguyeân töû thoâ sô keát hôïp laïi laø nhöõng vaät thoâ sô nhö caây coû, ñaát ñaù…, khi teá nhuyeãn hôïp laïi laø nhöõng tieân, thaùnh; tieân thaùnh, ngöôøi, thuù, caây coû, ñaù, ñaát ñeàu laø vaät chaát, ñeàu laø nguyeân töû, ñeàu chung moät baûn chaát caû.

Nguyeân töû luaän cuûa Deùmocrite hay ôû choã: tính chaát thoáng nhaát cuûa caùc vaät treân ñôøi; vaät, caây, ngöôøi, thuù, thaùnh ñeàu laø moät thöù, khaùc nhau ôû teá nhuyeãn hay thoâ sô, gioáng nhau ôû baûn chaát; noùi khaùc hôn, khoâng coù gì thaàn bí nöõa, chaùnh thaàn cuõng khoâng coøn thaàn bí nöõa. Toân giaùo, duy taâm bò moät voá ñau ñieáng. Nguyeân töû luaän tröïc giaùc cuûa Deùmocrite töïa nhö tröïc giaùc cuûa Lebon veà “aùnh saùng voâ hình”. Becquerel hieän thöïc hoùa caùi yù tröïc giaùc cuûa Lebon cuõng nhö Curie hieän thöïc hoùa yù tröïc giaùc cuûa Deùmocrite

b) Descartes: Descartes, veà sau, coù moät lyù thuyeát môùi veà vaät chaát.

Theo oâng, vaät chaát laø caùi coù beà daøi, beà ngaén, beà saâu, nghóa laø chieám moät phaàn khoâng gian.

Theo thôøI cuûa oâng, lyù thuyeát cuûa Descartes, laø tieán boä, vì oâng ñaùnh ñoå taùnh chaát thaàn bí cuûa nhöõng yù kieán coâng giaùo, chaùnh thoáng töø haøng ngaøn naêm trong hoïc thuaät AÂu chaâu vaø nhôø ñoù, khoa hoïc ñaõ ñi tôùi moät ñoaïn ñöôøng daøi. Coù ngöôøi tieác sao oâng khoâng tieáp tuïc yù kieán cuûa Deùmocrite, Epicure. Song, nghó laïi, duy vaät cuûa hai oâng naøy, nguyeân töû luaän cuûa noù laø moät thöù tröïc giaùc hôn laø moät lyù thuyeát caên cöù vaøo phaùt trieån cuûa khoa hoïc. Maø khoa hoïc thôøi Descartes, môùi ñöôïc môû mang trong phaàn cô giôùi tröôùc heát, cho neân Descartes chöa coù theå nghó caùi gì quaù xa trình ñoä khoa hoïc thôøi oâng.

Lyù thuyeát cuûa Descartes coù hai khuyeát ñieåm chính laø: thöù nhaát, xem vaät chaát nhö baát ñoäng; oâng khoâng thaáy tính töï ñoäng cuûa vaät chaát, cho neân, muoán caét nghóa vaän ñoäng, hoaëc oâng chæ bieát ñeán vaän ñoäng cô giôùi, hoaëc phaûi caàu vieän tôùi Thöôïng ñeá thöù hai chæ thaáy moät phaàn cuûa vaät chaát laø thöù vaät chaát coù ba beà, cho neân veà sau ngöôøi duy taâm cho nhöõng naêng löôïng aùnh saùng khoâng phaûi vaät chaát, ñoái choïi vaät chaát vôùi naêng löôïng vaø aùnh saùng; thaäm chí, khi thaáy khoa hoïc vaø töï nhieân bieán ñoåi vaät chaát coù ba beà thaønh naêng löôïng thì nhaø duy taâm hoâ leân vôùi nuï cöôøi ñaéc thaéng: vaät chaát hoùa ra voâ vaät, vaät chaát tieâu taùn thaønh naêng löôïng; duy vaät luaän bò thuû tieâu, bò “huûy theå” ñi roài !

Thaät ra vaät chaát, aùnh saùng, naêng löôïng chæ laø moät thoâi; Ta seõ chæ roõ. Ba beà chöa phaûi laø ñaëc tính cuûa taát caû caùc thöù vaät chaát.

c) Nay: Ñeán ngaøy nay, khoa hoïc ñaõ tìm ñöôïc ñôn vò nguyeân töû; ñaïi ñeå ñaõ bieát ñöôïc nguyeân töû laø gì. Nguyeân töû naøo cuõng goàm hai phaàn: giöõa coù moät haït nhaân phöùc taïp, chung quanh haït nhaân ñoù coù moät vaàng muø ñieän trong aáy coù töøng ñieåm töùc laø vaàng muø kia ñoïng laïi, tuï laïi, goïi laø ñieän töû. Soá ñieän töû (soá aáy tuøy theo thöù vaät) quaây quaàn (töïa nhö traùi ñaát quay xung quanh maët trôøi) vöøa quay vöøa phaùt ra nhöõng tia ñieän khí. Baát cöù vaät naøo ôû treân ñôøi ñeàu laø vaät chaát, töø ngöôøi tôùi thuù, tôùi caây, tôùi nöôùc, thì taát caû ñeàu goàm nhöõng nguyeân töû caû.

Moãi ngaøy khoa hoïc moãi tieán; thì caøng ñi tôùi chuùng ta caøng bieát roõ vaät chaát laø gì. Ngaøy nay, chöa phaûi laø luùc khoa hoïc ñaõ tìm xong chaân lyù hoaøn toaøn veà vaät chaát ñaâu; song vaät chaát khoâng coøn bao trong taám maøn bí maät nöõa.

d) YÙ kieán cuûa Marx-Engels: Theo yù kieán cuûa Marx-Engels, Leùnine-Staline thì vaät chaát döôùi maét nhaø trieát hoïc, coù nhöõng ñaëc taùnh sau ñaây: thöù nhaát laø noù toàn taïi khaùch quan, nghóa laø noù töï coù, coù ngoaøi yù ta, ngoaøi chí cuûa baát cöù Thöôïng ñeá, lyù trí naøo. Thöù nhì, noù luoân luoân vaän ñoäng, töï thaân cuûa noù, khoâng caàn phaûi coù yù ai, tay ai xoâ ñaåy noù. Thöù ba, ñaõ noùi vaät chaát vaø vaän ñoäng laø noùi vaät chaát vaø vaän ñoäng trong khoâng gian vaø thôøi gian khoâng theå coù vaät chaát ngoaøi khoâng gian, thôøi gian. Coøn caáu taïo cuûa vaät nhö theá naøo, ñoù laø vaán ñeà khoa hoïc, vaø ngöôøi maùc-xít troâng caùch giaûi ñaùp cuûa khoa hoïc maø giaûi ñaùp.

e) Nhöõng ñôn vò vaät chaát coù phaûi laø thöïc teá chaêng ?

Cöù theo trình ñoä khoa hoïc ngaøy nay thì, nhöõng ñieän töû, ly töû, trung hoøa töû, döông töû, aâm töû v.v… laø nhöõng ñôn vò nhoû nhaát cuûa vaät chaát.

Caùi gioøng “töû” naøy coù thöïc taïi hay chæ laø nhöõng “giaác moäng khoa hoïc” nhö coù ngöôøi ñaõ töï hoûi ?

Neáu chuùng ta nghieân cöùu nhöõng phaân töû thöôøng cuûa khoâng khí, chuùng ta coù theå tính toaùn moät thöù boä phaän nhoû, nhoû cho ñeán ñoãi 250 trieäu laàn ñöôøng kính cuûa noù môùi baèng moät phaân taây. Cöù nhaân soá ñoù laøm 3 thì bieát trong moãi phaân vuoâng coù bao nhieâu phaân töû khoâng khí.

Song nhoû maáy cuõng laø thöïc teá.

Moãi phaân töû goàm nhieàu nguyeân töû, nay moät nguyeân töû ñaõ nhoû nhö theá roài, maø so saùnh noù vôùi moät ñieän töû thì noù vaãn to hôn ñieän töû nhieàu, vaät nhoû nhaát maø khoa hoïc tìm thaáy. Ñoä 100.000 ñieän töû môùi baèng beà kính cuûa moät nguyeân töû khinh khí; ñoä 500 trieäu ñieän töû môùi ñaày moät nguyeân töû khinh khí.

Vôùi kieáng hieån vi naøo cuõng khoâng troâng thaáy noåi ñieän töû. Nhöng khoa hoïc vaãn nhaän roõ raøng taùnh chaát thöïc taïi cuûa noù, khoâng phaûi vì tröïc tieáp thaáy noù, maø vì ta ghi ñöôïc taùc duïng cuûa noù, ta tröïc tieáp troâng thaáy taùc duïng cuûa noù; cho neân cöù theo thí nghieäm cuûa Millikan, ta tin coù ñieän töû, nhö ta tin coù ngöôøi baïn ôû ñaàu kia cuûa daây ñieän thoaïi. Wilson nhôø moät phoøng maây muø maø chuïp ñöôïc aûnh cuûa ñieän töû, laïi tìm ra ñöôïc caùi aâm töû maø oâng Dirac ñaõ ñoaùn tröôùc baèng lyù thuyeát khoa hoïc.

Theá giôùi döïng treân neàn taûng cuûa nhöõng vaät voâ cuøng nhoû, nhöng raát thöïc teá, ño ñöôïc, laáy aûnh ñöôïc, duøng naêng löïc cuûa noù ñöôïc.

f) YÙ kieán cuûa Marx-Engels ñöôïc hoaøn toaøn xaùc nhaän

Nhöõng phaùt kieán cuûa khoa hoïc hoaøn toaøn xaùc nhaän tö töôûng trieát hoïc cuûa Marx vaø Engels.

Vaät chaát laø khaùch quan; taát caû caùi gì khaùch quan ñeàu laø vaät chaát. Khoâng vì leõ ta khoâng thaáy, chöa thaáy moät phaân töû raát nhoû hay moät tinh tuù raát xa, hay nhöõng hieän töôïng chung quanh ta, maø ta cho noù laø khoâng coù, laø khoâng phaûi vaät chaát.

Vaät chaát bao giôø cuõng vaän ñoäng, vaän ñoäng töï thaân, khoûi caàn caùi “baøn tay” thaàn bí ñeå maø xoay chuyeån. Moät taûng ñaù im lìm, nhöng vaän ñoäng, vaän ñoäng moät laø bôûi noù xoay chuyeån theo söï xoay chuyeån cuûa traùi ñaát, maët trôøi, hai taïi nhöõng bieán ñoåi lyù hoùa trong ñoù nhaát laø caùi gì cuõng goàm nhöõng nguyeân töû, daàu sinh vaät daàu voâ sinh vaät, maø moãi nguyeân töû ñeàu goàm moät haït nhaân phöùc taïp, chung quanh noù quaây quaàn nhöõng ñieän töû töïa nhö traùi ñaát xoay chung quanh maët trôøi. Baát ñoäng cuûa vaät chaát laø khoâng thöïc teá; vaän ñoäng cuûa vaät chaát môùi laø thöïc teá.

Caû vuõ truï laø vaät chaát, thöïc taïi.

Ngay hoài Descartes, nhaø trieát hoïc naøy ñaõ noùi raèng “caùi troáng khoâng laø ñeàu khoâng coù, khoâng theå nhaän ñöôïc” Coù ngöôøi töôûng ñaâu vuõ truï laø moät khoâng gian troáng, töø choã naøy, töøng ñieåm noï trong ñoù, coù nhöõng ñieåm, nhöõng vaàng vaät chaát. Kyø thaät caû vuõ truï laø vaät chaát, thöïc taïi, maø giöõa nhöõng tinh tuù, khoâng khoaûng khoâng gian aáy, ñaâu ñaâu cuõng coù phoùng xaï, ñieän naêng töùc laø vaät chaát.

Vuõ truï khoâng phaûi döïng treân moät heä thoáng, quan nieäm nhö nhaø duy taâm töôûng töôïng. Vuõ truï döïng treân neàn taûng cuûa vaät chaát, goàm phaân töû, nguyeân töû vaø truøng truøng nguyeân töû maø ngaøy nay khoa hoïc ñaõ bieát ñeán caøng laâu caøng roõ raøng; bieân cöông nhaän thöùc khoa hoïc cuûa con ngöôøi, môû roäng mau nhö chôùp treân hai ñaàu, voâ cuøng to vaø voâ cuøng nhoû trong theá giôùi vaät chaát, thöïc taïi, khaùch quan vaø bieán chuyeån

2) Nhöõng lyù thuyeát veà vaät chaát cuûa duy taâm luaän

Duy taâm luaän tieâu dieät khoâng noåi vaät chaát, khoâng phuû nhaän ñöôïc ngoaïi giôùi, neân tìm caùch bieán caûi baûn taùnh cuûa ngoaïi giôùi vaø vaät chaát, tìm caùch ñöa thaàn bí vaøo choã khoâng theå coi coù thaàn linh naøo. Hoï bò truy naõ maõi töø traän theá naøy lui veà traän theá khaùc; hoï bò thay hình ñoåi daïng, heát möu naøy ñeán keá khaùc, nhöng thoaùt ñaâu khoûi thieân la ñòa voõng cuûa khoa hoïc. Khi con ngöôøi duøng ñöôïc söùc maïnh nguyeân töû gieát moãi laàn 10 vaïn con ngöôøi, thì thöôïng ñeá, thieân loâi ñeàu thaát nghieäp.

a) Theo hoïc phaùi Stoiciens thì vuõ truï laø moät sanh vaät, nhö moät con ngöôøi, maø linh hoàn cuûa sanh vaät aáy töùc laø thöôïng ñeá. Thuyeát naøy luø muø, thaàn bí, keùm xa nguyeân töû luaän cuûa Deùmocrite. Khoâng theå xem vuõ truï nhö moät con ngöôøi hay nhö moät con chim, con caù ñöôïc.

b) Theo Leinitz thì ba beà (cuûa vaät) hay vaän ñoäng (cuûa vaät) ñeàu laø aûo moäng, baûo aûnh caû; vaät chaát laø gì ? Chæ laø moät “naêng löïc hoaït ñoäng” goïi taét laø hoaït löïc. Ñôn vò nhoû nhaát cuûa vaät, ñaõ noùi nhoû nhaát, thì khoâng coù beà naøo caû, noù hoùa ra voâ hình, noù chæ laø hoaït löïc, laø tinh thaàn thoâi; laø linh hoàn thoâi, caùi ñoù, Leibnitz ñaët teân laø nguyeân nhaát (monade).

Leibnitz coá yù thoåi tan vaät chaát trong hoaït löïc, trong tinh thaàn, nhö gioït daàu saêng tan trong gioù. Song thoåi tan sao ñöôïc ? khoâng coù vaät chaát laøm neàn moùng, laøm sao coù hoaït löïc, khoâng coù oâng laøm gì coù hoaït löïc cuûa oâng. Caùi nguyeân nhaát cuûa oâng nhoû maáy cuõng phaûi coù beà, ño löôøng ñöôïc thì hôïp laïi, môùi thaønh vaät chaát coù beà, coù ño löôøng ñöôïc. Moät traêm, moät ngaøn, moät trieäu soá khoâng cuõng laø soá khoâng thoâi; thì nguyeân nhaát laøm sao laø tuyeät ñoái voâ hình, laø tinh thaàn ñöôïc ? Anh cöù chia moät phaân, moät ly ra laøm trieäu laàn moät phaân moät trieäu cuõng chöa phaûi laø soá khoâng ñöôïc, noù vaãn laø moät soá löôïng, soá löôïng raát nhoû, nhöng laø soá löôïng vaø nhoû maáy, chí nhö ñieän töû, ngöôøi ta vaãn ño löôøng ñöôïc.

c) Vôùi Bergson, nhaø trieát hoïc tö baûn trong thôøi tö baûn truïy laïc, thì “khoâng coù söï vaät, chæ coù nhöõng haønh ñoäng”. (Tieán hoùa saùng taïo); thöïc taïi laø gì ? Chæ laø moät luoàng soáng, moät sinh löïc, moät naêng löïc saùng taïo maø thoâi. Vôùi Bergson, “soáng laø vaän ñoäng tôùi tröôùc, vaät laø giaät luøi laïi”, nghóa laø vaät chaát vôùi soáng traùi ngöôïc nhau.

Nhö theá, Bergson ñaõ chaúng giaûi thích coi vaät chaát laø gì, maø moät maët, oâng coá thuû tieâu söï vaät, thuû tieâu thöïc taïi vaøo sinh löïc, vaøo haønh ñoäng, moät maët oâng xem vaät chaát nhö laø moät sôïi rieâng coät chaân cuûa hoaït löïc, nghóa laø oâng chöa hieåu ñöôïc baûn chaát khaùch quan vaø vaän ñoäng cuûa vaät chaát, oâng coá ñem vaøo vaät chaát moät thaàn bí che maët, giaáu teân.

Trong baøi tröôùc, chuùng ta ñaõ pheâ bình duy taâm luaän veà vaán ñeà toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi, cho neân baây giôø ta khoûi phaûi baøn trôû laïi nhöõng tö töôûng môø aùm, meâ muoäi cuûa hoïc phaùi aáy nöõa.

3) Coù nhò nguyeân luaän giöõa vaät chaát vaø phaùt aûnh, vaät chaát vaø naêng löïc khoâng ?

a) Thoáng nhaát taùnh cuûa vaät chaát : Tröôùc kia ngöôøi ta nghó ñaâu nhöõng chaát nhö: khí, nöôùc… ñaõ laø nhöõng nguyeân toá ñôn giaûn nhaát cuûa vaät chaát, vaø neáu nhö theá thì vaät chaát khoâng thoáng nhaát, maø phöùc taïp trong baûn chaát cuûa noù.

Baây giôø, khi tìm hieåu nguyeân töû, tìm thaáy baát cöù vaät naøo cuõng goàm nhöõng nguyeân töû, thì ngöôøi ta môùi coù baèng chöùng ñeå nhaän taùnh thoáng nhaát cuûa vaät chaát. Caùc nguyeân töû hoïp nhau (soá nhieàu, soá ít tuøy vaät) ñeå thaønh nhöõng phaân töû roài thaønh nhöõng vaät thieân hình vaïn traïng treân ñôøi.

Phaùt kieán cuûa khoa hoïc chöùng minh roõ reät yù nhaát nguyeân luaän cuûa trieát hoïc duy vaät caû vuõ truï ñeàu döïng treân moät neàn taûng duy nhaát laø vaät chaát.

b) Thoáng nhaát taùnh cuûa caùc naêng löôïng:

Tröôùc kia ngöôøi ta nghó ñaâu nhöõng naêng löôïng vaän ñoäng (nhö coû, nhieät, ñieän…) ñeàu khaùc haún nhau, do nhöõng nguoài coãi rieâng reõ sanh ra vaø thöù naøy khoâng bieán thaønh thöù kia ñöôïc. Hay laø nhöõng nhaø duy taâm “caét nghóa” caùc vaän ñoäng, caùc naêng löôïng baèng yù trôøi baèng söùc thaàn.

Ngaøy nay khoa hoïc ñaõ cho chuùng ta bieát raèng caùc naêng löôïng daàu laø noùng, daàu laø ñieän, daàu laø tieáng v.v… taát caû chung quy laïi laø nhöõng traïng thaùi khaùc nhau cuûa moät nguoàn goác laø vaän ñoäng cuûa phaân töû, cuûa vaät chaát chôù khoâng coù caên nguyeân naøo thaàn bí caû.

c) Thoáng nhaát taùnh cuûa vaät chaát vaø naêng löôïng.

Tröôùc maét nhaø trieát hoïc coøn coù hai thöù döôøng nhö khaùc nhau laø vaät chaát vaø naêng löôïng moät beân, vaät chaát coi nhö laø nhöõng ñieàu ño löôøng ñöôïc vaø baát ñoäng; moät beân, naêng löôïng coi nhö laø ñieàu khoâng ño löôøng ñöôïc maø löu ñoäng. Roài ngöôøi ta noùi vaät chaát vôùi naêng löôïng laø hai ñieàu khaùc haún nhau, ngöôøi ta noùi vaät chaát laø ñieàu khoâng huyeàn bí: coøn naêng löôïng laø ñieàu raát huyeàn bí: ñieän chaïy trong daây, laï khoâng ? Ñieän laø gì ? Sao laïi chaïy trong daây saét ñöôïc?

Khoa hoïc gaàn ñaây ñaõ giaûi quyeát caùi thaéc maéc cuûa moïi ngöôøi: thöù nhöùt, vaät chaát khoâng phaûi laø ñieàu baát ñoäng, maø raát löu ñoäng; ngay moãi nguyeân töû ñaõ goàm nhöõng ñieän töû quaây quaàn vaø phaùt ñieän chung quanh haït nhaân roài. Thöù nhì, naêng löôïng khoâng phaûi laø ñieàu khoâng ño löôøng ñöôïc: ngöôøi ta ño ñöôïc roõ raøng nhöõng ñieän löôïng, nhieät löôïng vaø taát caû caùc naêng löôïng ñaõ bieát ñöôïc; thöù ba: coù theå ñoåi vaät chaát thaønh naêng löôïng, naêng löôïng thaønh vaät chaát.

Roát cuøng, vaät chaát vôùi naêng löôïng cuøng laø moät thoâi; tröôùc ngöôøi ta noùi vaät chaát coù naêng löôïng baây giôø ngöôøi ta coù theå noùi vaät chaát laø naêng löôïng hay naêng löïc laø vaät chaát cuõng theá thoâi. Khoâng coøn caùi maâu thuaãn nhò nguyeân giöõa vaät chaát vaø naêng löïc nöõa. Luaät baûo toàn vaät chaát, baûo toàn vaän ñoäng cuõng laø luaät baûo toàn naêng löôïng. Duy taâm luaän maát ñöôøng sanh soáng.

d) Thoáng nhaát taùnh cuûa vaät chaát vaø böùc xaï:

Laïi coøn moät choã thaéc maéc khaùc, laø hoûi vaäy vaät chaát vôùi phaùt aûnh coù phaûi laø traùi nhau khoâng ? Theo caùch giaûi ñaùp veà vaät chaát vaø nguyeân töû treân kia thì vaät chaát laø giaùn ñoaïn, nhö nhöõng hoät, hoät ñieän töû, hoät naêng löôïng. Coøn theo nhöõng yù veà quang hoïc thì aùnh saùng ñöôïc phaùt ra moät caùch lieân tuïc nhö nhöõng laøn soùng.

Neáu giaùn ñoaïn vaø lieân tuïc laø ñieàu tuyeät ñoái maâu thuaãn nhau thì baûn chaát cuûa vaät chaát vaø baûn chaát cuûa aùnh saùng cuõng traùi ngöôïc nhau.

Gaàn ñaây, nhaø baùc hoïc Planck nghieân cöùu aùnh saùng cuûa nhöõng vaät chaùy noùng phaùt ra, thaáy raèng aùnh saùng aáy khoâng phaûi laø lieân tuïc nhö laøn soùng maø giaùn ñoaïn, phaùt ra töøng phaân soá. Coù khi naøo vaät chaát khoâng phaùt saùng, maø thu haáp quang naêng ñeå ñoåi thaønh ñieän naêng (nhö trong ngheà chuïp aûnh thöôøng troâng thaáy) hay thaønh hoùa naêng, nhieät naêng, thì nhöõng bieán ñoåi aáy cuõng chöùng minh raèng aùnh saùng laø giaùn ñoaïn, khoâng phaûi lieân tuïc. Theo Planck thì aùnh saùng laø nhöõng vaät theå nhoû laém coù naêng löïc phaùt saùng (oâng goïi laø löôïng töû hay quang töû); löôïng töû (quantum d’eùnergie) laø phaàn nhoû nhaát cuûa naêng löôïng maø vaät chaát coù theå trao ñoåi vôùi nhau ñöôïc. Ñoù laø quan nieäm naêng löôïng giaùn ñoaïn (eùnergie discontinue). Coøn quang töû (pheton) laø haït aùnh saùng, ñôn vò caáu taïo cuûa aùnh saùng: quan nieäm giaùn ñoaïn veà aùnh saùng.

OÂng Broglie thí nghieäm vôùi vaät chaát gioáng caùch oâng Planck thí nghieäm vôùi aùnh saùng cho raèng coù theå coù nhöõng laøn soùng vaät chaát cho nhöõng ñieän töû vaät chaát. Nhaø baùc hoïc Langevin nghó raát chí lyù raèng phaûi coù söï thoáng nhaát giöõa hai maâu thuaãn: giaùn ñoaïn vaø lieân tuïc; hai maâu thuaãn khoâng tuyeät ñoái maâu thuaãn, maø traùi laïi, noù thoáng nhaát vôùi nhau (nhö aâm döông, nhö tieâu cöïc tích cöïc).

Noùi chung vaät chaát vôùi aùnh saùng khoâng tuyeät ñoái maâu thuaãn nhau. AÙnh saùng laø vaät chaát, aùnh saùng khoâng coøn laø caùi ôn cuûa Thöôïng ñeá ban cho con ngöôøi, vaø muoân loaøi nhö nhaø toân giaùo thöôøng meâ muoäi töôûng.

Nhöõng phaùt kieán môùi cuûa khoa hoïc ñeàu chöùng minh nhöõng yù töù taøi tình cuûa Marx Engels: theá giôùi laø vaät chaát; ñaëc tính cuûa vaät chaát laø khaùch quan, vaän ñoäng, thoáng nhaát.

4) Thöôïng ñeá bò thaát nghieäp

Ngaøy nay “Nguyeân töû” vôùi naêng löôïng cuûa noù chöa ñuùng laø moät heä thoáng ñieän töû hoïc (eùlectro-magneùtique) voâ cuøng phöùc taïp. Soá toång coäng cuûa vaät chaát vaø naêng löïc khoâng theâm, khoâng bôùt. Trong quan nieäm môùi veà luaät naøy, oâng Mendelew, nhaø baùc hoïc Xoâ-vieát, chæ cho chuùng ta thaáy raèng caùi boä löïc löôïng ñieän töû khi aáy coù veû khaùc tröôùc kia; coù nhöõng luaät vaät lyù lieân keát caùc nguyeân töû. Cöù theo nhöõng phaùt kieán môùi cuûa khoa hoïc, thì nguyeân töû goàm moät caùi nhaân vaät chaát raát nhoû ôû chính giöõa, xung quanh coù moät vaàng maây ñieän töû. Tính chaát cuûa vaàng maây ñieän töû naøy, söï phaân phoái vaø soá chaám maø ngöôøi ta troâng thaáy trong ñoù – nhöng ñieän aáy chính laø naêng löôïng tuï hoäi laïi maø chuùng ta goïi laø ñieän töû - nhöõng ñieàu aáy quyeát ñònh baûn taùnh cuûa moät nguyeân töû; neáu nguyeân töû maát moät phaàn vaàng maây kia, noù seõ bieán ñoåi thaønh (ion) ly töû; ly töû laø moät ñôn vò coù ñieän löïc döông (döông ly töû) hay aâm (aâm ly töû). Chính nhöõng ñieän töû aáy quyeát ñinh taùnh chaát cuûa vuõ truï quanh chuùng ta. Noù taïo ra moät vuõ truï hoaøn toaøn theo quy luaät cuûa Mendelew; noù taïo ra taát caû nhöõng söï vaät döôùi ñaát vaø treân trôøi, taïo ra nhöõng veû ñeïp vaø maøu saéc cuûa caû theá giôùi höõu sanh vaø voâ sanh.

(Fersman “Khoa hoïc töï nhieân Lieân xoâ töø 25 naêm nay”)

Nhöõng phaùt kieán môùi cuûa khoa hoïc hoaøn toaøn chöùng thaät nhöõng yù töôûng cuûa Marx-Engels-Leùnine-Staline veà vaät chaát; nhöõng nhaø trieát hoïc naøy khoâng heà bò giam mình trong moät duy vaät luaän thoâ sô, hay cô giôùi, maø traùi laïi xem vaät chaát trong taùnh haønh ñoäng, bieán hoùa, khaùch quan cuûa noù.

Nhöõng phaùt kieán môùi cuûa khoa hoïc veà vaät chaát ñaõ veùn ñöôïc caùi “maøn bí maät” veà baûn taùnh cuûa vuõ truï; con ngöôøi tìm bieát caøng ngaøy caøng roõ nhöõng quy luaät goïi laø quy luaät Mendelew, quy luaät quyeát ñònh töø söï sinh ra tinh tuù cho ñeán sinh hoaït, töø caùch phaân phoái khoaùng chaát döôùi ñaát, cho ñeán maøu saéc hình daùng cuûa moãi vaät. Nhö theá, Thöôïng ñeá vaø caùc tö töôûng thaàn bí ñeàu hoùa ra voâ duïng, thaát nghieäp.

Leõ taát nhieân, khoa hoïc veà sau coøn tieán ngaøn, vaïn laàn hôn nay nöõa chöù chöa phaùt tôùi möïc nguyeân töû, ñieän töû naøy laø thoâi; thì quan nieäm cuûa ta veà vuõ truï, nhaän thöùc cuûa ta veà vaät chaát laïi caøng ngaøy caøng roõ reät maõi, cöù theo tieán trieån cuûa khoa hoïc maø ñaày ñuû theâm hoaøi.

5) Moät theá giôùi thieân haø (Univers de galaxies)

Ñöùa treû con töôûng ñaâu caû vuõ truï xoay vaàn chung quanh noù. Toân giaùo doát naùt meâ muoäi baét buoäc ngöôøi ta tin raèng caû vuõ truï do Chuùa döïng leân trong 6 ngaøy, maø traùi ñaát vuoâng coù boán vò thieân thaàn naâng ñôõ ôû boán goác, traùi ñaát vuoâng aáy laïi laø trung taâm cuûa vuõ truï !

Moät beân vôùi Copernic, Kepler, Hans Lipperschey, Galileùe veà sau nöõa Newton, Laplace, v.v… cho ñeán ngaøy nay, taàm con maét cuûa loaøi ngöôøi môû roäng ra maõi maõi, moãi luùc laø moãi coù ngoâi sao xa xaêm ñöôïc tìm thaáy, cho ñeán ñoãi ngöôøi ta khoâng coøn tin bieân cöông cuûa con maét khoa hoïc baèng trieäu caây soá maø baèng trieäu naêm aùnh saùng, aùnh saùng ñi mau 300.000 caây soá moãi giaây.

Moät beân kia, oâng baø Curie, vôï choàng Joliot, Becquerel, Bothe, Becker, Moseley, v.v… vaø caû moät ñoaøn baùc hoïc daét chuùng ta ñi veà ngoõ voâ cuøng nhoû, nghieân cöùu vaät chaát, tìm nguyeân töû, ñieän töû, duøng naêng löïc nguyeân töû…

Ñi moät böôùc treân hai höôùng voâ cuøng to vaø voâ cuøng nhoû, con ngöôøi laàn löôït coù moät quan nieäm caøng xaùc thöïc veà caùi vuõ truï vaät chaát maø chính mình laø hoät caùt coù uy quyeàn.

Caû caùi vuõ truï thieân haø ta ôû ñaây döïng treân neàn taûng cuûa nguyeân töû. Nguyeân töû keát hôïp laïi laø phaân töû. Phaân töû keát hôïp laïi laø vaïn vaät vaø traùi ñaát naøy. Traùi ñaát naøy vaø nhieàu tinh tuù laø heä thoáng maët trôøi. Nhieàu heä thoáng maët trôøi keát hôïp laïi laø caû caùi vuõ truï thieân haø…moät vuõ truï thöïc taïi, vaät chaát, xoay vaàn theo quy luaät khaùch quan, moät vuõ truï trong ñoù maët trôøi chöa phaûi laø trung taâm, traùi ñaát caøng khoâng phaûi laø trung taâm maø con ngöôøi caøng khoâng phaûi laø trung taâm hôn nöõa, nhöng con ngöôøi laïi coù söùc tìm hieåu quy luaät cuûa vaïn vaät, cuûa vuõ truï thieân haø naøy, hieåu ñöùng ñaén hôn baát cöù oâng thaùnh Moise naøo keå chuyeän “Taïo thieân laäp ñòa” cho tín ñoà tin nhaûm.

II

THÔØI GIAN, KHOÂNG GIAN

1) Nhöõng quan nieäm duy taâm veà thôøi gian, khoâng gian

Treân taát caû caùc vaán ñeà trieát hoïc, hai moân phaùi duy taâm vaø duy vaät coù nhöõng yù kieán traùi nhau. Noùi chung, veà thôøi gian vaø khoâng gian, duy taâm luaän nghó raèng, ngoaøi taâm trí ta, khoâng coù thôøi gian, khoâng gian naøo thöïc taïi caû; noùi moät caùch khaùc, theo yù hoï thôøi gian khoâng gian laø nhöõng quan nieäm chuû quan, nhöõng saùng cheá hoaëc cuûa con ngöôøi, hoaëc cuûa Thöôïng ñeá.

a) Leibnitz: khoâng gian, thôøi gian laø nhöõng quan nieäm thuaàn tuùy, nhöõng moái quan heä maø thoâi:

“Muoán coù yù nieäm veà khoâng gian, chæ caàn ñeå yù tôùi nhöõng quan heä veà vò trí, vaø nhöõng quy taéc ñoåi thay, thay ñoåi cuûa nhöõng quan heä aáy, khoâng nhaát thieát phaûi töôûng töôïng moät thöïc taïi tuyeät ñoái naøo ngoaøi nhöõng vaät maø ta ñöông xem xeùt vò trí cuûa noù”

(Thö göûi cho Clarke)

Coøn thôøi gian laø “traät töï cuûa vaät naøy keá tieáp vaät kia”. Tuy nhieân, quan nieäm aáy, quan heä aáy “nhôø Thöôïng ñeá maø thaät vaø ñuùng” (Nouveaux Essais) quan nieäm khoâng gian, thôøi gian thuoäc veà nhöõng chaân lyù vónh haèng cuûa Thöôïng ñeá ban cho.

Nhaø khoa hoïc Leibnitz ñi ñaâu thì ñi chôù roát cuøng thì luùc naøo cuõng keùo ta veà Thöôïng ñeá chuùa teå muoân loaøi, sanh ra muoân vaät. Thaät ra, oâng maâu thuaãn vôùi oâng. Maâu thuaãn, vì neáu thôøi gian vaø khoâng gian ñeàu laø chuû quan, do taâm trí ta taïo ra thì noù khoâng phaûi do Thöôïng ñeá taïo. Neáu do Thöôïng ñeá taïo thì khoâng phaûi do taâm ta taïo. Moät con laøm sao laø con cuûa hai oâng cha. Neáu khoâng muoán coù maâu thuaãn thì hoaëc taâm trí cuûa Leibnitz laø Thöôïng ñeá, hoaëc Thöôïng ñeá cuûa Leibnitz chæ laø taâm trí cuûa oâng.

b) Kant – Kant khoâng nhôø ñeán Thöôïng ñeá, chæ nhôø caùi “löông tri” “trôøi cho” cuûa oâng. Leibnitz xem thôøi gian, khoâng gian laø nhöõng quan nieäm tröøu töôïng; Coøn theo Kant, thôøi gian vaø khoâng gian laø nhöõng hình thöùc cuûa caûm giaùc, nhöõng tröïc giaùc trôøi cho, coù saün trong trí ta tröôùc khi coù kinh nghieäm. Taïi coù saün nhöõng tröïc giaùc veà thôøi gian, khoâng gian ñoù, neân con ngöôøi troøng söï vaät vaøo khoâng gian thôøi gian chuû quan aáy vaø nhôø ñoù maø hieåu ñöôïc söï vaät, gaàn nhö nhoát con ngöïa vaøo caùi chuoàng, baét con muoãi vaøo chieác hoäp môùi xem xeùt roõ raøng hình thuø, taùnh chaát cuûa muoãi, cuûa ngöïa. Kant laáy nhöõng lyù do sau ñaây ñeå chöùng minh raèng kinh nghieäm khoâng ñem ñöôïc cho ta nhöõng quan nieäm veà khoâng gian vaø thôøi gian:

1/ Tröôùc heát, quan nieäm veà khoâng gian laø hình thöùc taát yeáu, ñieàu kieän cuûa kinh nghieäm beân ngoaøi; coù quan nieäm veà khoâng gian tröôùc, sau môùi coù kinh nghieäm veà söï vaät; cho neân, ñaõ laø hình thöùc vaø ñieàu kieän cuûa kinh nghieäm thì kinh nghieäm khoâng theå cho ta moät quan nieäm veà khoâng gian, thôøi gian ñöôïc.

2/ Ngöôøi ta coù theå töôûng töôïng coù khoâng gian maø khoâng coù vaät, ngöôøi ta khoâng theå töôûng töôïng raèng coù vaät maø khoâng coù khoâng gian;

3/ Khoâng gian laø voâ cuøng; kinh nghieäm cho ta bieát chæ caùi höõu haïn thoâi, thì höõu haïn khoâng cho ta caùi quan nieäm veà voâ cuøng ñöôïc. (“Pheâ bình lyù trí thuaàn tuùy”).

Veà thôøi gian, cuõng nhö vaäy. Theo Kant quan nieäm thôøi gian laø saün coù, trôøi cho, khoâng do nôi kinh nghieäm naøo maø naûy sinh ra ñöôïc. Thôøi gian, khoâng gian laø quan nieäm chuû quan maø söï vaät phaûi hoøa hôïp vôùi noù.

Ngöôøi ta coù theå hoûi Kant vaäy chôù con ngöôøi aên loâng ôû loã, treû em vaø ngay oâng Kant khi môùi sanh ñaõ coù tröïc giaùc veà thôøi gian, quan nieäm veà khoâng gian nhö theá naøo chöa, tôùi maáy ngaøy maáy thaùng sau khi ñeû ra thì ñöôïc nhaän caùi quan nieäm trôøi cho aáy ? Hay laø phaûi lôùn leân, phaûi hoaït ñoäng, phaûi soáng, phaûi nghieäm nghieäm trong khoâng gian, thôøi gian khaùch quan - môùi coù quan nieäm chuû quan veà thôøi gian, khoâng gian aáy.

c) Poincareù: Vôùi oâng naøy, khoâng gian, thôøi gian ñaõ chaúng phaûi cuûa Thöôïng ñeá taïo neân, cuõng khoâng phaûi do moãi ngöôøi saün coù trong trí, laïi khoâng do kinh nghieäm thöïc teá maø ra; noù chaúng qua laø moät saùng taïo cuûa nhaø toaùn hoïc, taïo ra ñeå tính toaùn cho deã, cho tieän thoâi. (“Giaù trò cuûa khoa hoïc”).

Ngöôøi ta coù theå hoûi Poincareù vaäy chôù toâi chæ laø nhaø noâng phu, anh chæ laø nhaø thöông maïi, caû hai khoâng phaûi laø nhaø toaùn hoïc thì chuùng toâi khoâng coù quan nieäm veà thôøi gian, khoâng gian sao?

d) Durkheim: Theo ñoâi nhaø xaõ hoäi hoïc tö baûn nhö Durkheim, Blondel, thì khoâng gian vaø thôøi gian chæ laø nhöõng ñieàu caàn thieát cho xaõ hoäi thoâi. Vuøng naøy qua vuøng noï, leã naøy qua teát kia, ngaøy toát, ngaøy xaáu, nay nghæ mai laøm, ñaây khoå, kia vui, chaùnh côù nhöõng ñieàu ñoù thì thôøi gian vaø khoâng gian môùi coù yù nghóa.

Vaäy theo nhoùm xaõ hoäi hoïc naøy, thôøi gian, khoâng gian khoâng coù tính chaát khaùch quan cuõng khoâng phaûi laø chuû quan, maø coù taùnh caùch caàn thieát cho xaõ hoäi thoâi.

Ngöôøi ta coù theå hoûi Durkheim, Blondel vaäy neáu khoâng coù con ngöôøi, khoâng coù xaõ hoäi thì thôøi gian vaø khoâng gian maát yù nghóa ñi sao ? ÔÛ sa maïc, ngoaøi bieån caû, treân khoâng khí, khoâng coù xaõ hoäi thì ôû ñoù khoâng coù thôøi gian, khoâng gian aø ?

e) Bergson: YÙ kieán cuûa Bergson raát phöùc taïp, coù theå toùm taét nhö sau ñaây: Thöù nhaát: thôøi gian laø saûn phaåm cuûa linh taùnh, cuûa tröïc giaùc, baûn taùnh cuûa noù laø phaàn phaåm chaát, chæ laø phaåm chaát thoâi, coâng duïng cuûa noù laø ñôøi soáng tinh thaàn. Thöù nhì, traùi vôùi thôøi gian, khoâng gian laø saûn phaåm cuûa lyù trí, noù laø neàn moùng cuûa soá löôïng noù thuoäc veà theá giôùi vaät chaát. Thöù ba: nhö vaäy thì thôøi gian vaø khoâng gian töông phaûn nhau. Thöù tö: coù hai thöù thôøi gian; thôøi gian cuï theå, thôøi gian soáng, thì loän xoän, khi mau khi chaäm (tuøy taâm lyù cuûa ta “traêm naêm laø ngaén, moät ngaøy daøi gheâ” nhö Taûn Ñaø); thôøi gian tröøu töôïng, toaøn cuoäc, thì thôøi gian naøy laø khoa hoïc, ñoàng ñeàu, ño ñöôïc, ñoaïn naøy keá ñoaïn kia. Thôøi gian soáng thì hoãn ñoän “caøi raêng löôïc” phaàn naøy chung laãn vaøo phaàn kia nhö thöù thôøi gian taâm lyù.

2) Pheâ bình nhöõng quan ñieåm duy taâm veà khoâng gian vaø thôøi gian

Taát caû nhöõng quan ñieåm keå treân ñeàu phaïm vaøo nhöõng loãi chaùnh sau ñaây:

a) Bergson, Kant, Leibnitz, Poincareù … ñeàu chæ troâng thaáy caùi quan nieäm cuûa ngöôøi (cuûa nhaø thoâng thaùi, trieát hoïc, khoa hoïc hay daân chuùng) veà khoâng gian vaø thôøi gian; hoï khoâng nhaän thaáy khaùch quan taùnh cuûa khoâng gian vaø thôøi gian. Thôøi gian, khoâng gian laø nhöõng thaät taïi khaùch quan, nghóa laø khoâng löïa coù yù ta, khoâng chôø phaûi coù con ngöôøi ñaõ coù khoâng gian, thôøi gian roài, vaø töø sau khi caùc nhaø khoa hoïc, trieát hoïc kia qua ñôøi, thôøi gian vaãn troâi chaûy, khoâng gian vaãn bao la. Nhö theá thì baûo thôøi gian, khoâng gian do trí ta taïo ra cho tieän vieäc, hay laø ñeå nghieân cöùu, hieåu bieát, laø laøm sao ?

b) Baûo Thöôïng ñeá taïo ra thôøi gian, khoâng gian laø ñieàu caøng khoù hieåu, caøng khoâng theå hieåu. Neáu thôøi gian, khoâng gian bò ai taïo ra thì noù coù caùi khôûi thuûy. Trí ta laøm gì hieåu ñöôïc moät choã baét ñaàu cuûa thôøi gian, khoâng gian. Vaû chaêng kieáng vieãn voïng cöù môû roäng maõi khoâng ngöøng taàm khaûo saùt cuûa nhaø baùc hoïc. Noùi khôûi ñieåm laø noùi ngay beân kia caùi khôûi ñieåm aáy laø gì ? Ví nhö ta vieát con soá: soá 10; tröôùc soá 10 ta coù theå theâm maõi voâ cuøng con soá, coù bao giôø döùt ñaâu; ôû sau soá 10, ta coù theå theâm maõi coù bao giôø döùt ñaâu. Vaø, hôn nöõa, neáu hoaëc trí tueä, hoaëc Thöôïng ñeá naøo taïo ra thôøi gian vaø khoâng gian, thì noù phaûi coù ngoaøi vaø tröôùc khoâng gian, thôøi gian. Vaät ngoaøi khoâng gian, tröôùc thôøi gian laø vaät “phong thaàn nhöng Ñoâng phöông Soùc, nhö Nguyeân thuûy chaân toân cuûa nhaø tieåu thuyeát Taøu”

c) Baûo coù quan nieäm maø khoâng caàn coù kinh nghieäm vaø thöïc taïi (nhö Kant) thì caøng quaùi gôû hôn nöõa. Caäu beù Kant 1 tuoåi laøm gì coù quan nieäm khoâng gian, thôøi gian nhö oâng Kant vieát trieát hoïc. Caäu beù Bergson 1 thaùng ñaõ tröïc giaùc ñöôïc thôøi gian “taâm lyù” vaø “thuaàn tuùy” chöa? Kant baûo kinh nghieäm chæ thaáy caùi höõu haïn, laøm sao sanh ñöôïc quan nieäm voâ cuøng; nhöng moät maët voâ cuøng cuûa khoâng gian, thôøi gian ñaõ coù saün tröôùc oâng, sau oâng, ñôøi ñôøi, thì sanh ra caùi quan nieäm khoâng gian vaø thôøi gian voâ cuøng trong trí, coù gì laï ? Hai laø, chính caùi söï thaät höõu haïn cuûa kinh nghieäm gaây ñöôïc caùi quan nieäm voâ cuøng trong trí naõo, gioáng nhö caùi taùnh cuï theå cuûa söï vaät saùnh ñöôïc yù tröøu töôïng trong taâm trí, vieäc aáy raát thöôøng. Toâi soáng traêm naêm (höõu haïn) neân muoán soáng ñôøi ñôøi (voâ haïn), anh thaáy maõi xe ñaïp xanh, traéng, xaáu, ñeïp (cuï theå), neân coù quan nieäm xe ñaïp noùi chung (tröøu töôïng) coù gì laø laï ñaâu ?

d) Thôøi gian, khoâng gian ñaõ chaúng phaûi laø nhôn taïo cuûa töøng ngöôøi, thì cuõng khoâng phaûi nhôn taïo cuûa töøng ñôøI, töøng xaõ hoäi. Naøo phaûi vì xaõ hoäi caàn tính muøa, tính leã, tính vuøng maø sanh ra thôøi gian, khoâng gian ; traùi laïi , coù khoâng gian, thôøi gian, môùi coù tính nay vui, mai buoàn, ñaây toát, kia xaáu. Ví phoûng caùi xaõ hoäi cuûa Durkheim chìm xuoáng ñaùy bieån vì moät ñoäng ñaát naøo, khoâng gian, thôøi gian chöa phaûi vì ñoù maø maø chìm maát theo, vaø tröôùc khi coù loaøi ngöôøi, leõ naøo khoâng coù sôùm toái (thôøi gian), leõ naøo khoâng coù chaân trôøi, goùc beå (khoâng gian).

e) “Baûn taùnh cuûa thôøi gian chæ laø phaåm chaát” (Bergson); hoùa ra, neáu Bergson noùi ñuùng thì seõ coù caùi gì laø chaát maø khoâng coù löôïng chaêng ? Hay laø coù caùi löôïng gì maø khoâng coù chaát chaêng ? Ño ñöôïc thôøi gian, thì thôøi gian laø löôïng laãn chaát roài, vaø trong töï nhieân, cuõng nhö trong xaõ hoäi löôïng vaø chaát ñi ñoâi nhau maõi maõi.

Rieâng chæ ñôøi soáng tinh thaàn môùi caàn ñeán thôøi gian. Caùi thaân xaùc cuûa nhaø trieát hoïc Bergson ñaõ ôû trong thôøi gian, noù treû roài giaø. Rieâng chæ theá giôùi vaät chaát môùi caàn ñeán khoâng gian. Caùi taâm hoàn cuûa nhaø trieát hoïc Bergson ñaõ ôû luaån quaån Paris, trong nöôùc Phaùp, ôû AÂu chaâu roài kia maø.

Engels noùi:

“Toàn taïi ngoaøi thôøi gian laø moät thöù voâ lyù to lôùn cuõng nhö toàn taïi ngoaøi khoâng gian”

(Engels “Choáng Duhring”)

f) Caùc nhaø trieát hoïc duy taâm treân kia ñeàu xem thôøi gian vaø khoâng gian rieâng bieät vôùi söï vaät, cuõng nhö thöôøng thöôøng hoï xem söï vaät rieâng bieät vôùi thôøi gian vaø khoâng gian. Hoï töôûng ñaâu khoâng gian, thôøi gian nhö laø caùi loøng soâng coøn söï vaät nhö laø nöôùc chaûy trong soâng. Hoï xem thôøi gian, khoâng gian nhö caùi huõ ñöïng luùa, ñöïng gaïo. Ñoù laø moät quan nieäm sai khoa hoïc, sai thöïc teá. Laøm sao coù vaät chaát maø khoâng coù khoâng gian, thôøi gian; laøm sao coù thôøi gian, khoâng gian khoâng vaät chaát ? Vaãn bieát ta coù theå duøng trí maø deïp maát vaät chaát trong khoâng gian vaø thôøi gian ñeå coù quan nieäm khoâng gian, thôøi gian thuaàn tuùy, nhöng ñoù laø moät ñieàu ta tröøu töôïng hoùa baèng tö töôûng chôù khoâng coù trong thöïc teá.

Engels noùi:

“Khoâng gian, thôøi gian laø nhöõng hình thöùc chaùnh cuûa toàn taïi”

(Engels “Choáng Duhring”)

Soâng suoái coù theå khoâ caïn; thôøi gian, khoâng gian khoâng luùc naøo khoâng coù vaät chaát. Nöôùc coù theå ôû ngoaøi con soâng, con suoái, ôû ñoàng ruoäng, he maùi, song vaät chaát khoâng theå ôû ngoaøi thôøi gian, khoâng gian ñöôïc.

3) Quan ñieåm cuûa khoa hoïc

Veà vaán ñeà khoâng gian vaø thôøi gian, beân traän tuyeán duy vaät cuõng khoâng hoaøn toaøn ñoàng yù nhau, vaø tröôùc Marx, Engels, nhöõng nhaø duy vaät nhö Descartes, Locke vaãn chöa tìm ñöôïc moät quan nieäm chaùnh xaùc, maëc daàu nhaø duy vaät naøo cuõng gioáng nhau ôû choã coâng nhaän khaùch quan taùnh cuûa thôøi gian vaø khoâng gian.

Descartes noùi:

“Khoâng gian phaân bieät vôùi vaät chaúng qua laø taïi ñoâi khi chuùng ta quan saùt caùi roäng heïp, lôùn nhoû maø khoâng suy nghó ñeán caùi vaät nhoû hay lôùn, heïp hay roäng aáy” (Nguyeân taéc cuûa trieát hoïc).

Theo Descartes, baûn taùnh cuûa vaät chaùnh laø phaàn khoâng gian maø vaät aáy chieám; vaät vôùi khoâng gian, hai caùi aáy khoâng phaân bieät nhau, hay laø khoâng phaûi khaùc nhau. Vaäy, khoâng gian haún laø moät thöïc taïi khaùch quan nhö muoân ngaøn söï vaät khaùc.

YÙ naøy ñuùng.

Coøn thôøi gian, theo Descartes laø gì ? laø thuoäc taùnh cuûa söï vaät.

YÙ naøy laïi sai.

Theo nhaø khoa hoïc Newton, khoâng gian thôøi gian laø nhöõng thöïc taïi tuyeät ñoái, nghóa laø noù töï coù, khoâng thieát phaûi coù anh, coù toâi, coù vaät, coù vieäc xaåy ra, cuõng ñaõ coù khoâng gian vaø thôøi gian.

“Khoâng gian tuyeät ñoái, khoâng quan heä vôùi ngoaïi vaät, cöù theo baûn taùnh noù thì noù luoân luoân nhö theá, luoân luoân baát ñoäng”. “Thôøi gian tuyeät ñoái…troâi chaûy ñeàu ñeàu..Vaän ñoäng coù mau hay chaäm, thôøi gian vaãn ñeàu ñeàu, vaø neáu khoâng coù vaän ñoäng gì, noù cuõng theá thoâi” (Newton, “Nguyeân taéc toaùn hoïc cuûa trieát hoïc töï nhieân”).

Caùi khuyeát ñieåm chung cuûa hai nhaø trieát hoïc treân laø xem khoâng gian, thôøi gian nhö hai quan nieäm hoaøn toaøn ñoäc laäp, rieâng reõ nhau. Khuyeát ñieåm rieâng cuûa Newton laø xem thôøi gian, khoâng gian nhö laø moät caùi khuoân khoå troáng roãng, gioáng nhö caùi saân khaáu cho ñaøo, keùp ra dieãn.

Minkovski tieán leân moät böôùc:

“Töø nay, quan nieäm veà khoâng gian vaø thôøi gian töï nôi noù trôû neân hoaøn toaøn tieâu ma nhö boùng, vaø khi naøo lieân hieäp hai quan nieäm laïi môùi coù theå töï cho laø ñoäc laäp ñöôïc”. Ñoäc laäp ñaây khoâng phaûi laø ñoái vôùi trí naõo ngöôøi ta, maø ñoái vôùi söï vaät. Theo oâng, thôøi gian trôû thaønh nhö laø beà thöù 4 cuûa vaät, cuûa moät theá giôùi “thôøi – khoâng gian”.

Minkovski ñaõ tieán hôn Newton song, oâng nhaäp moät hai thöïc taïi khoâng phaûi moät maø chæ lieân laïc maät thieát, thôøi gian vaø khoâng gian vaø hai thöïc taïi laáy caùi naày doø caùi kia ñöôïc, ngöôøi ta coù theå töï hoûi coi xu höôùng nhaäp moät thôøi gian vôùi khoâng gian nhö theá coù ñuùng khoâng ? – Khoâng hai thöïc taïi ñaõ ñaønh lieân heä nhau nhöng khoâng phaûi laø moät. Nhöng “thôøi – khoâng gian” cuûa oâng vaãn coøn laø moät caùi baàu chöùa söï vaät vaø hieän töôïng.

Ñeán nhaø toaùn hoïc Einstein, khoâng gian heát phaân taùch ra ngoaøi söï vaät, khoâng gian khoâng phaûi laø saân khaáu cho söï vaät dieãn tuoàng nöõa. Khoâng gian laø moät thöïc taïi, vaät chaát, laø thoáng nhaát vôùi vaät chaát:

“Thôøi gian, khoâng gian vaø naêng löôïng (vaät chaát vôùi phaùt aùnh) khoâng phaûi laø ba thöïc taïi phaân taùch nhau. Chính laø ba söï thaät maø nhaø vaät lyù hoïc thaáy luoân luoân keát hôïp nhau, coøn nhaø trieát hoïc thì xem laàm nhö rieâng reõ nhau”.

YÙ kieán naøy cuûa Einstein raát gaàn vôùi thöïc teá. Song Einstein sai ôû choã cho raèng khoâng gian tuy voâ cuøng maø khoâng baát taän; oâng cho raèng, noù xa maáy traêm trieäu naêm aùnh saùng; cöông giôùi tuy xa maø vaãn laø cöông giôùi; maø khoâng gian khoâng coù cöông giôùi naøo, khoâng theå coù cöông giôùi ñöôïc.

4) Thaûo luaän tö töôûng cuûa Einstein veà khoâng gian vaø thôøi gian

a) Dö luaän chaán ñoäng

Cuoäc “bieán ñoäng” trong laøng vaät lyù hoïc do oâng Einstein gaây neân töø ñaàu theá kyû thöù 20 naøy, laø tö töôûng cuûa oâng veà khoâng gian vaø thôøi gian. OÂng ñaùnh ñoå hay laø toan ñaùnh ñoå “uy quyeàn baù chuû” cuûa hoïc thuyeát Newton, baèng thuyeát “töông ñoái luaän” cuûa oâng.

Tröôùc Einstein, coù ñoâi nhaø tieåu thuyeát baøy ra nhieàu chuyeän phong thaàn maø coù maøu khoa hoïc. Vaên só H.G Wells veõ ra moät chieác “maùy khaûo saùt thôøi gian” nhôø chieác maùy töôûng töôïng aáy maø con ngöôøi coù theå ñi ngöôïc hay ñi xuoâi trong thôøi gian, cuõng nhö moät chieác oâ-toâ coù theå ñi tôùi hay ñi lui treân ñöôøng caùi. Nhaø thieân vaên Flammarion, trong quyeån “Lumen”, cho linh hoàn cuûa nhaân vaät tieåu thuyeát cuûa mình moät caùi taøi phi thöôøng laø ñi mau hôn hoaëc chaäm hôn aùnh saùng. Neáu ñi mau hôn aùnh saùng thì moät vieäc xaûy ra laâu laém roài, ví duï nhö Mussolini bò treo coå, quaân Ñöùc ñaïi baïi ôû Moscow, traän La-ngaø, v.v… bò “röôït” theo kòp, qua maët, roài caùi linh hoàn chu du mau hôn aùnh saùng kia seõ, ñöùng tröôùc aùnh saùng xa xaêm, thaáy dieãn laïi nhöõng troø ñôøi roõ reät ñaõ dieãn töï bao giôø roài.

Thuyeát “töông ñoái luaän” cuûa Einstein, khoâng phaûi laø moät truyeän phong thaàn. Noù caên cöù vaøo khoa hoïc. Noù ñaõ laøm chaán ñoäng dö luaän theá giôùi.

Noùi veà thôøi gian. Thôøi gian töông ñoái.

Chôø ñôïi, ngoài khoâng; thôøi gian daøi. Vui veû, chuyeän troø, chôø bò xöû töû hình, laøm vieäc gaáp ruùt; thôøi gian laïi ngaén. Thôøi gian co daõn aáy, töông ñoái aáy khoâng phaûi laø thôøi gian töông ñoái cuûa Einstein.

b) Khoâng gian boán beà

Moät vieäc xaûy ra: ôû ñaâu ? - gieát nhau treân söôøn ñoài thoâng naøy; do ba beà thì ngöôøi ta bieát roõ vieäc xaûy ra ôû choã naøo trong khoâng gian; nhöng chöa ñuû. Muoán bieát vieäc ñoù, coøn phaûi hoûi: noù xaûy ra luùc naøo, sau khi ñaõ ño ba beà kia, baéc, ñoâng vaø ñöôøng daây chì thaúng leân. Vaäy ngöôøi ta ñaõ xem thôøi gian nhö laø beà thöù tö roài vaäy.

Laplace, Langrange ñaõ coù yù töø laâu raèng coù theå duøng thôøi gian laøm beà thöù tö cuûa söï vaät. Minkowski ñaõ duøng beà thöù tö aáy tröôùc Einstein khi oâng ta theâm caùi daáu – (tröø) vaøo tröôùc nhöõng phöông trình toaùn hoïc. Theâm moät daáu tröø nhö theá maø sanh nhöõng keát quaû voâ cuøng lôùn lao.

Theo Einstein, hai vieäc xaûy ra caùch nhau, khoâng phaûi chæ trong thôøi gian hay trong khoâng gian, maø caùch nhau trong thôøi - khoâng gian. Einstein tìm ra moät haèng soá (constante) môùi cuûa nhöõng phöông trình toaùn hoïc cuûa oâng, maø oâng goïi laø “khoaûng caùch”, khoaûng caùch cuûa vieäc trong thôøi – khoâng gian thoáng nhaát laïi. Do ñoù, oâng taïo ra moät thöù hình hoïc môùi, vaø baøy ra caùi yù raát môùi laø vuõ truï vöøa cong voøng vaø höõu haïn, vuõ truï cuûa Einstein, khaùc vôùi vuõ truï ngay thaúng vaø voâ cuøng cuûa Newton; cuõng do ñoù, Einstein baøy ra thuyeát môùi veà vaïn vaät haáp daãn.

Chuùng ta khoâng noùi ñeán luaän vaïn vaät haáp daãn cuûa Einstein; chæ baøn ñeán thôøi - khoâng gian maø thoâi.

c) Nhieàu thöù quan nieäm veà khoâng gian

Minkowski vaø Einstein coá laät ngaõ “quyeàn thoáng trò” cuûa Newton; Newton cho raèng thôøi gian, khoâng gian khaùc nhau, ngay thaúng ñoàng ñeàu, tuyeät ñoái voâ cuøng.

Cuõng nhö Lobachevski Riemann vaø Bolyai coá laät ngaõ quyeàn thoáng trò cuûa Euclide trong hình hoïc. Cöù theo Euclide, töø moät ñieåm chæ coù theå veõ moät ñöôøng bình haønh vôùi moät ñöôøng ngay coù tröôùc; ñoù laø khoâng gian ngay thaúng. Lobachewsky, Bolyai laïi chæ raèng töø moät ñieåm, ngöôøi ta coù theå veõ voâ soá ñöôøng bình haønh vôùi moät ñöôøng ngay saün coù; ñoù laø khoâng gian cong voøng, (hyperbolique). Riemann baøy ra moät thöù hình hoïc, trong ñoù, töø moät ñieåm, ngöôøi ta khoâng theå veõ moät ñöôøng naøo bình haønh vôùi moät ñöôøng ngay saün coù; ñoù laø khoâng gian baàu duïc (elliptique).

Theo Einstein, khoâng gian do beà thöù tö maø cong voøng. Coøn thôøi gian thì ngay thaúng. (Moät nhaø khoa hoïc khaùc, oâng Sitter nghó raèng thôøi gian cuõng cong voøng nhö khoâng gian cuûa Einstein nöõa).

Trong theá giôùi voøng caàu cuûa Einstein, aùnh saùng döôøng nhö ñi ngay maø ñi voøng caàu, heát moät voøng, trôû laïi choã cuõ; vaø hôn nöõa, theá giôùi aáy seõ laø moät theá giôùi höõu haïn chôù khoâng phaûi voâ cuøng nöõa.

d) Coù lyù hay khoâng coù lyù ?

Thöù nhaát: neáu aùnh saùng ñi voøng, thaät xa, xa laém, roài trôû laïi choã cuõ thì, tuy toâi coù theå thaáy caùi gaùy cuûa toâi, nhöng vì toâi soáng chæ “traêm naêm trong coõi ngöôøi ta”, neân aùnh saùng cuûa caùi gaùy chöa trôû veà kòp; maø, neáu Einstein ñuùng, neáu theá giôùI cong, aùnh saùng voøng, maø ví duï nhö möùc 100 trieäu naêm aùnh saùng laø ñöôøng kính cuûa theá giôùi Einstein, thì toâi phaûi thaáy nhöõng vieäc ñaõ xaûy ra trong theá giôùi ví duï nhö hoài 300 trieäu naêm aùnh saùng veà tröôùc. Maø caû toâi, laãn anh, laãn oâng Einstein chaúng thaáy caùi löng mình, laïi chaúng thaáy vieäc xaûy ra hoài bao nhieâu trieäu naêm veà tröôùc, thì laøm sao tin ñöôïc raèng khoâng gian cong voøng hay thôøi gian voøng caàu ñöôïc ?

Moät lyù thuyeát phaûi ñuùng thöïc teá môùi ñöùng vöõng chöù khoâng phaûi taïi mình keùo noù töø moät phöông trình toaùn hoïc naøo, hay töø trí töôûng töôïng cuûa mình ra. Töông ñoái luaän cuûa Einstein coøn laø moät giaû thuyeát.

Thöù nhì: Theá giôùi cuûa Einstein laø höõu haïn, khoâng gian coù moät möùc, moät cöông giôùi, thaät ra, nhöng coù cöông giôùi. Ngöôøi ta seõ töï hoûi töø cöông giôùi aáy trôû ra laø gì, coù gì? Einstein ñuïng ñeán moät choã maø töông ñoái luaän cuûa oâng töï maâu thuaãn vôùi noù, töông ñoái trôû thaønh tuyeät ñoái; theá giôùi höõu haïn cuûa oâng roäng maáy cuõng traùi vôùi thöïc teá bieän chöùng.

Thöù ba: Ñaõ noùi khoâng gian cong voøng vaø thôøi gian ngay thaúng thì laøm sao nhaäp moät hai thöïc teá thaønh ra caùi “Thôøi Khoâng gian” ? Hai thöïc teá khoâng rôøi nhau ñöôïc trong thöïc teá vaãn laø hai ñieàu khoâng nhö moät cuûa lieân laïc gaén boù nhau thoâi. Chuùng ta ñaõ noùi: laáy khoâng gian maø ño ñöôïc thôøi gian, ñaõ laø baèng côù raèng hai thöïc teá kia khoâng phaûi laø moät.

Thöù tö: Töø Newton ñeán Einstein naøo ñaõ coù moät cuoäc “caùch maïng” nhö ngöôøi ta töôûng; Einstein chöa ñaùnh ñoå ñöôïc Newton trong vieäc giaûi thích aùnh saùng, haáp daãn, söï xoay vaàn cuûa traùi ñaát quanh maët trôøi, v.v…, cuõng nhö Lobachewski chöa tieâu dieät noåi hình hoïc cuûa Euclide.

Thöïc teá ñaõ chöùng nhaän thì lyù thuyeát môùi coù giaù trò. Duø sao ñi nöõa, quan nieäm cuûa Einstein veà khoâng gian höõu haïn, vaø thôøi gian nhaäp vaøo moät vôùi khoâng gian laø ñieàu khoù nhaän, khoâng nhaän ñöôïc; song, laáy chung, töông ñoái luaän cuûa Einstein ñaõ ñem cho khoa hoïc moät khí cuï nhaän thöùc môùi, khoâng phaûi ñaõ hoaøn haûo, maø coù phaàn naøo choáng laïi nhöõng phaùn ñoaùn tuyeät ñoái tröôùc kia. Khí cuï aáy coøn hay maát sau naøy do nhöõng keát quaû hay hay dôû cuûa nhaø khoa hoïc seõ luaän ñöôïc vôùi noù.

5) YÙ kieán cuûa trieát hoïc duy vaät

Duy vaät bieän chöùng phaùp trình baøy nhöõng yù kieán sau ñaây, phaàn lôùn laø phuø hôïp vôùi yù kieán cuûa caùc nhaø duy vaät khaùc, vaø taát nhieân laø phuø hôïp vôùi khoa hoïc.

a) Chuùng ta nhaän roõ taùnh chaát khaùch quan, thöïc taïi cuûa thôøi gian, khoâng gian. Chaùnh vì thôøi gian, khoâng gian laø nhöõng thöïc taïi khaùch quan maø chuùng ta môùi coù quan nieäm tröøu töôïng veà khoâng gian vaø thôøi gian ñöôïc.

OÂng Duhring noùi: thôøi gian chæ laø moät quan nieäm; thì Engels caõi laïi raèng: “Khoâng chæ laø moät quan nieäm. Thôøi gian chaùnh laø thôøi gian thaät söï maø oâng Duhring khoâng theå gaït boû deã daøng nhö theá ñaâu”.

Duhring noùi: nhôø coù söï thay ñoåi môùi coù thôøi gian, thì Engels caõi laïi: “Chaùnh vì thôøi gian laø phaân bieät, khaùc vôùi söï thay ñoåi neân ta duøng ñöôïc söï thay ñoåi maø ño thôøi gian”.

Vaäy thôøi gian, khoâng gian laø nhöõng söï thaät khaùch quan, khoâng ai taïo noù ra caû. Sôû dó ta coù quan nieäm tröøu töôïng veà thôøi gian khoâng gian laø vì ñaõ saün coù khoâng gian vaø thôøi gian ngoaøi yù cuûa ta.

b) Khoâng gian, thôøi gian laø voâ thuûy, voâ chung, khoâng baét ñaàu nôi naøo, khoâng chaám döùt nôi naøo. Coù nhö theá môùi hieåu ñöôïc nhöõng vaät nhöõng vieäc laâm thôøi, coù giôùi haïn.

c) Söï thaät ñaõ khoâng coù, maø ngöôøi ta cuõng khoâng sao quan nieäm ñöôïc moät vuõ truï coù khôûi ñieåm trong thôøi gian vaø coù giôùi haïn trong khoâng gian. Vuõ truï, thôøi gian, khoâng gian, ñeàu laø voâ chung, voâ thuûy.

d) Vaät chaát bao giôø cuõng vaän ñoäng: coù vaät chaát laø vaät chaát trong khoâng gian, coù vaän ñoäng laø vaän ñoäng trong thôøi gian, khoâng theå coù vaät chaát vaän ñoäng ngoaøi khoâng gian vaø thôøi gian; cuõng nhö khoâng coù thôøi gian, khoâng gian naøo khoâng vaät chaát vaø cuõng nhö khoâng coù caùi gì trong khoâng gian laïi ôû ngoaøi thôøi gian hay ôû trong thôøi gian maø ngoaøi khoâng gian; chính khoâng gian, thôøi gian ñaõ laø nhöõng thöïc taïi vaät chaát roài.

Khoâng gian vaø thôøi gian laø hình thöùc chính cuûa söï toàn taïi cuûa söï vaät.

6) Quan troïng cuûa vaán ñeà naøy:

Sôû dó caùc nhaø trieát hoïc hay khoa hoïc tö baûn muoán töï yù thuû tieâu khaùch quan tính cuûa thôøi gian, khoâng gian laø vì: - neáu ñaõ khoâng coù thôøi gian thaät, neáu chæ coù thôøi gian nhaân taïo thì naøo söï bieán ñoåi, luaät bieän chöùng, naøo luaät khoa hoïc seõ khoâng coøn vöõng vaøng döïng treân moät neàn taûng cuï theå nöõa. Hoï muoán gieát thôøi gian nhö oâng Berkeley muoán gieát vaät chaát, Berkeley muoán gieát vaät chaát ñeå gieát duy vaät luaän. Hoï muoán thuû tieâu thôøi gian ñeå thuû tieâu bieän chöùng phaùp, ñeå xem nhöõng quy luaät cuûa vuõ truï nhö laø khoâng taát yeáu maø “ngoä nhieân”, maø “töï do”. Nhöõng coá gaéng kia ñeàu voâ ích nhö Taàn Thuûy Hoaøng muoán soáng ñôøi ñôøi, sai ngöôøi qua Ñoâng Haûi tìm thuoác “tröôøng sinh baát laõo”…Hoï muoán tieâu dieät tính chaát khaùch quan cuûa khoâng gian, chaúng qua laø moät caùch muoán tieâu dieät neàn moùng, ñieàu kieän caên baûn cuûa thöïc taïi, cuûa söï vaät. Ñaõ khoâng coù khoâng gian chaéc haún khoâng coøn vaät chaát; khoâng coøn vaät chaát laøm sao coøn duy vaät ñöôïc.

Duïng yù cuûa trieát hoïc duy taâm raát roõ.

Song duïng yù cuûa hoï chaúng qua laøm sao thoaùt ra khoûi duïng yù ôû ñaâu ? (khoâng gian) hoài naøo ? (thôøi gian), ai duïng yù ? (thöïc taïi).

Noùi khaùc hôn, neáu ñaõ nhaän roõ tính chaát khaùch quan cuûa khoâng gian, thôøi gian, neáu ñaõ nhaän thaáy raèng söï vaät hieän töôïng ñeàu ôû trong khoâng gian vaø thôøi gian thì phaûi nhaän toaøn boä cuûa duy vaät luaän bieän chöùng phaùp, choáng laïi vôùi taát caû caùc maãu duy taâm, sieâu hình. Neáu khoâng gian laø thöïc taïi khaùch quan thì vaät chaát laø thöïc taïi khaùch quan.

Neáu thôøi gian laø thöïc taïi, thì vaät gì cuõng phaûi bieán ñoåi khoâng ngöøng, vaät gì cuõng coù lòch söû cuûa noù, khoâng coù vaät gì, keå luoân caû lyù trí, tinh thaàn, tö töôûng, thöôïng ñeá, maø vónh haèng tuyeät ñoái nöõa. Thöôïng ñeá maø bò “giam” trong khoâng gian thôøi gian thì Thöôïng ñeá hoùa phaøm tuïc roài maát ngoâi trôøi. Ngöôøi khoa hoïc, ngöôøi chính trò bao giôø cuõng xem xeùt hieän töôïng trong “thôøi gian vaø khoâng gian” khoâng bao giôø neân taùch hieän töôïng ra khoûi hai ñieàu kieän aáy caû, neáu muoán traùnh sai laàm.

III

SINH HOAÏT

Trong vuõ truï vaät chaát naøy, coù nhöõng vaät cheát vaø vaät soáng, hay, noùi cho ñuùng hôn, coù nhöõng vaät chaát khoâng sinh hoaït goïi laø voâ sinh vaät vaø nhöõng vaät chaát coù sinh hoaït goïi laø sinh vaät. Vaäy sinh hoaït laø gì ? Caùi gì sinh ra sinh hoaït ? Sinh hoaït coù phaûi laø moät thuoäc tính cuûa vaät chaát hay laø moät maõnh löïc huyeàn bí naøo nhaäp vaøo vaät chaát chaêng ?

Neáu trong theá giôùi voâ sinh vaät (nhö ñaát, nöôùc, löûa, ñaù, tinh tuù, khoâng khí, naêng löôïng, cô giôùi v.v…) nhaø duy taâm deã daøng bò nhaø duy vaät ñaùnh laïi, thì hoï laïi lui vaøo ñòa haït sinh hoaït naøy ñeå duøng phoøng tuyeán môùi, caàu vieän hoaït löïc, thaàn löïc ñeå khai chieán vôùi ñoái phöông.

Vaø chính trong vaán ñeà naøy, duy vaät luaän cô giôùi khoù tranh thaéng phuï vôùi duy taâm luaän; phaûi ñeán duy vaät bieän chöùng môùi giaûi thích ñöôïc roõ raøng, döïa vaøo nhöõng phaùt kieán cuûa khoa hoïc töï nhieân, hoùa hoïc vaø sinh lyù hoïc.

1) Giaûi ñaùp cuûa duy taâm luaän

a) Thôøi coå, daân chuùng coù moät caùch giaûi ñaùp vaán ñeà sinh hoaït; hoï laø ngöôøi trieát hoïc tröôùc khi coù chöõ trieát hoïc, hoï duy taâm tröôùc khi coù chöõ duy taâm; hoï töôûng töôïng raèng caùi gì cuõng coù linh hoàn; caây laâu naêm thaønh ma quûy, tu maõi hoùa ra ngöôøi; ngöôøi soáng nhôø coù linh hoàn: linh hoàn laø goác cuûa sinh hoaït. Quan nieäm linh hoàn cuûa ngöôøi thôøi coå laø moät caùi tin, caùi yù mô maøng; hoï chöa coù yù thöùc gì roõ raøng caû.

OÂng Aristote phaân bieät ba thöù linh hoàn:

1/ Linh hoàn thöïc vaät (cuûa caây coû)

2/ Linh hoàn caûm giaùc (cuûa caàm thuù)

3/ Linh hoàn ñoäng taùc (cuûa con ngöôøi)

Keå ra thì Aristote chaúng hôn gì thöôøng daân meâ muoäi cuûa thôøi coå; nhaø trieát hoïc Stahl veà thôøi caän ñaïi naøy cuõng khoâng keùm laïc haäu hôn ngöôøi aên loâng ôû loã. Taát caû ñeàu nghó raèng nguyeân nhaân cuûa sinh hoaït laø linh hoàn: linh hoàn laøm cho coû moïc, hoa nôû, traùi chín; linh hoàn laøm cho traùi tim ñaäp, bao töû nghieàn côm rau, maùy chaïy, v.v… OÂng Stahl nghó raèng linh hoàn aáy raát taøi; “noù coù muïc ñích ñem söõa tôùi vuù cho em buù”, noù laø “moät nhaø hoùa hoïc taøi vì noù tieâu hoùa caùc thöùc aên, ngaên ngöøa nhieàu taät beänh”.

Ai coù chuùt khoa hoïc thì chaéc haún khoâng daùm nhaän nhöõng tin töôûng thoâ loã naøy.

Hoài theá kyû 18, Helveùtius noùi: anh daân queâ kia ngoù vaøo chieác ñoàng hoà, thaáy kim chaïy; anh aáy töôûng raèng caây kim ñoàng hoà coù linh hoàn môùi chaïy; anh aáy khoâng keùm ngu daïi hôn nhaø trieát hoïc duy taâm, nhaø trieát hoïc duy taâm khoâng khoân ngoan gì hôn anh daân queâ aáy.

Laïi coù coù moät thöù trieát hoïc goïi laø muïc ñích luaän voâ tri.

b) Theo nhöõng hoïc giaû Phaùp cuûa nhoùm goïi laø “phaùi Montpellier” naøy thì: “con ngöôøi, caàm thuù, thaûo moäc sôõ dó laø höõu cô vì noù soáng, chöù khoâng phaûi noù soáng thì noù laø höõu cô”.

Traùi laïi, nhöng nhaø khoa hoïc noùi raèng con ngöôøi, caàm thuù, thaûo moäc, ñeàu soáng bôûi noù höõu cô, chöù khoâng phaûi noù höõu cô bôûi noù soáng.

Noùi moät caùch khaùc nhaø khoa hoïc xem caùi tính höõu cô laø nguoàn goác cuûa söï soáng, coøn nhaø trieát hoïc duy taâm, quaây loän ngöôïc ñaàu, xem söï soáng laø nguoàn goác cuûa tính höõu cô, hoï laø nhöõng chuù heà ñi baèng tay, ñoäi noùn baèng chaân.

Nhöõng nhaø trieát hoïc muïc ñích luaän naøy, khaùc vôùi nhöõng oâng treân kia, khoâng khôø khaïo ñi tìm caùi trí khoân ôû trong bao töû, traùi ñaát, laù caây, hoï chæ döïa vaøo moät leõ tröøu töôïng maø hoï goïi laø hoaït löïc; leõ tröøu töôïng aáy, töïu trung cuõng laø moät leõ thaàn bí, thaàn bí vì hoï cho noù laø moät leõ coù tröôùc cô theå, ôû ngoaøi cô theå, maø nhaäp vaøo cô theå, quyeát ñònh cô theå. Heäch nhö nôi Thöôïng ñeá taïo vaïn vaät, chaân lyù sinh vuõ truï, linh hoàn laø coät cuûa thaân theå v.v… duy baây giôø ñöùng tröôùc khoa hoïc, Thöôïng ñeá maát uy quyeàn neân phaûi traù hình thaønh hoaït löïc.

Sinh vaät hoïc vaø sinh lyù hoïc phaùt trieån leân theo nguyeân taéc nguyeân nhaân luaän thì nhöõng thuyeát treân ñaây ít coøn ai buoàn noùi ñeán hay laø heát coù ai can ñaûm coâng khai beânh vöïc caùi muïc ñích luaän höõu tri hay voâ tri treân kia nöõa.

c) Cho neân Kant, theo thaùi ñoä nhò nguyeân luaän cuûa oâng, moät maët tìm “muïc ñích noäi taïi”, trong cô theå, muïc ñích voâ tri, moät maët thoûa hôïp muïc ñích noäi taïi aáy vôùi nguyeân nhaân luaän khoa hoïc.

Ñeán nhaø trieát hoïc Bergson thì hoaït löïc luaân chuyeån vaøo moät chieàu sieâu hình trieät ñeå, Bergson muoán vöôït qua caû cô giôùi luaän vaø muïc ñích luaän, nhöng oâng chæ rôi vaøo moät thöù duy taâm luaän thoâi, cho neân ngöôøi ta goïi hoïc thuyeát cuûa oâng laø “taân hoaït löïc luaän”.

“Taát caû ñeàu xaåy ra nhö coù moät traøo löu trí giaùc roäng raõi ñaõ thaâm nhaäp vaøo vaät chaát. Traøo löu aáy loâi keùo vaät chaát thaønh ra cô theå”.

Bergson caét nghóa raèng trong moät soá cô theå, caùi trí giaùc kia nhö ngu meâ; trong moät soá cô theå khaùc noù vöøa tænh giaác, trong moät soá cô theå khaùc nöõa, noù hoaøn toaøn tænh giaác.

“Sinh hoaït laø trí giaùc phoùng suoát qua vaät chaát”

Noùi moät caùch khaùc theo yù Bergson, trí giaùc laø nguyeân taéc ñoäng löïc cuûa vaät chaát, cuûa caùc cô theå, cuûa caùc söï bieán hoùa trong töï nhieân.

OÂng Bergson roõ ngôù ngaån; trí giaùc ôû ñaâu beân ngoaøi xaâm nhaäp vaøo vaät chaát chöù khoâng phaûi ôû trong moät vaøi thöù vaät chaát maø sinh ra? ÔÛ treân maây, ôû trong gioù saün töï bao giôø chaêng? Roài taïi sao trong vaät naøy noù nguû (thaûo moäc) trong vaät kia noù vöøa tænh (caàm thuù), trong vaät khaùc noù tænh haún (ngöôøi) ? Theá thì thaûo moäc cuõng coù trí giaùc nöõa aø? Trí giaùc cuûa ngöôøi, cuûa thuù, cuûa caây, cuøng moät loaïi vôùi cuûa ngöôøi, khaùc nhau chæ ñaây thöùc, ñoù nguû, kia löø ñöø maø thoâi sao ?

Thaät ra, Bergson khoâng giaûi thích gì caû, maø chæ baày laïi baèng moät caùch vaên hoa hôn nhöõng yù töôûng vaïn vaät höõu linh hoàn cuûa ngöôøi daõ man hoài thöôïng coå maø thoâi. Bergson tieâu bieåu cho tö baûn truïy laïc, cho neân khoâng laï gì maø tö töôûng trieát hoïc cuûa oâng truïy laïc ñeán theá.

Sau khi Claude Bernard vaø caùc nhaø khoa hoïc ñaõ ñöa khoa hoïc sinh vaät vaø sinh lyù leân moät möïc khaù cao maø nhaø trieát hoïc tö baûn thì coá giaät luøi nhaân loaïi veà maáy vaïn naêm tröôùc thì vai troø phaûn ñoäng cuûa trieát gia tö baûn ñaõ roõ reät laém roài.

Chính Claude Bernard trong quyeån “Lôøi môû ñaàu cho y hoïc thöïc nghieäm” ñaõ pheâ bình maïnh caùc maàu hoaït löïc luaän; oâng baûo raèng “hoaït löïc luaän taân hay cöïu, chæ tieâu bieåu cho ngu doát maø thoâi; noùi hoaït löïc laø noùi toâi khoâng bieát nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän cuûa hieän töôïng veà sinh vaät”.

YÙ kieán cuûa Cl. Bernard raát xaùc ñaùng.

2) Giaûi ñaùp cuûa duy vaät luaän

a) Duy vaät luaän cô giôùi

Descartes laø sö toå cuûa tröôøng duy vaät luaän cô giôùi.

Tröôùc Descartes, töø Aristote veà sau thì ngöôøi ta nghó raèng linh hoàn laø nguyeân lyù cuûa sinh hoaït. ÔÛ ñaâu coù soáng laø coù linh hoàn; ngöôøi coù hoàn, thuù coù hoàn, caây coù hoàn, vì taát caû ñeàu soáng; hoàn laø gì? laø nguyeân lyù sinh soáng. Traùi laïi, Descartes noùi: khoâng phaûi theá; linh hoàn chæ laø nguyeân lyù cuûa tö töôûng chöù khoâng aån chöùng gì vôùi sinh hoaït caû. Noùi moät caùch khaùc Descartes trieät haï thöù linh hoàn cuûa thaûo moäc, caàm thuù vaø haïn cheá taùc duïng cuûa linh hoàn con ngöôøi trong tö töôûng, trong tinh thaàn maø thoâi; coøn cô theå sinh hoaït laø tuøy nhöõng nguyeân nhaân vaät chaát, tuøy nhöõng quy luaät cô giôùi khoâng coù gì thaàn bí caû.

Coù theå, theo Descartes, laø nhöõng chieác maùy moùc raát phöùc taïp, tinh xaûo; oâng caét nghóa söï hoâ haáp, löu thoâng huyeát maïch nhö laø caét nghóa vieäc nöôùc ra vaøo moät oáng bôm; soáng laø taïi coù hôi noùng trong mình; ngaøy giôø naøo coøn hôi noùng ñoù thì coøn soáng, heát noù ñi laø cheát maát.

Taát nhieân, hoài theá kyû 17, chöa coù sinh vaät hoïc phaùt trieån, chuùng ta khoâng theå ñoøi Descartes giaûi thích söï sinh hoaït moät caùch thoûa maõn hôn. Daãu sao ñi nöõa, Descartes ñaõ choáng laïi vôùi thaàn hoïc duy taâm maø taïo neàn moùng cho khoa hoïc töï nhieân, ñeán ngaøy nay tö töôûng cuûa Descartes chöa phaûi ñaõ bò hoaøn toaøn baøi baùc, traùi laïi laø khaùc.

b) Sinh vaät hoïc vaø chuû nghóa Maùc

YÙ kieán cuûa khoa hoïc töï nhieân tieán boä vaø nhöõng ngöôøi Maùc-xít coù theå toùm taét vaøo maáy ñieåm sau ñaây:

1/ Voâ sinh vaät coù tröôùc sinh vaät: nöôùc, ñaát, ñaù, coù tröôùc, sau môùi coù caây, thuù, ngöôøi. Sinh vaät laø moät taàng toå chöùc cuûa vaät chaát, cao hôn voâ sinh vaät; nhöõng nguyeân toá caên baûn trong sinh vaät cuõng laø nhöõng nguyeân toá caên baûn ôû trong voâ sinh vaät, khaùc chaêng ôû phöông thöùc tuï hoïp, toå chöùc vaø thaønh phaàn cuûa noù. Cho neân trong sinh vaät nhöõng bieán ñoåi veà lyù hoùa cuõng ñoàng nguyeân taéc chính vôùi nhöõng bieán ñoåi lyù hoùa ôû trong voâ sinh vaät.

2/ Sinh vaät coù nhieàu taàng lôùp, nhieàu trình ñoä toå chöùc: soáng cuûa ñôn baøo giaûn dò hôn laø soáng cuûa ña baøo; soáng cuûa thaûo moäc giaûn dò hôn soáng cuûa caàm thuù, soáng cuûa caàm thuù giaûn dò hôn soáng cuûa con ngöôøi; nhöng taát caû söï soáng ñôn giaûn vaø phöùc taïp aáy ñeàu caên cöù vaøo caùi soáng cuûa moät ñôn vò goác laø teá baøo; nhöõng sinh vaät ña baøo thaønh hình baèng caùch phaùt trieån cuûa moät teá baøo chia thaønh hai, cöù nhö theá maõi vaø caáu taïo ra nhöõng cô theå phöùc taïp.

3/ Söï soáng chính laø taùc duïng, laø taùnh chaát cuûa moät thöù vaät chaát goïi laø nguyeân sinh chaát (protoplasme) do nhöõng chaát loaïi an-bu-min (noaõn baïch) hôïp laïi töùc laø chaát loøng traéng tröùng gaø. Töø taùc duïng lyù hoùa thöôøng cuûa vaät voâ sinh tôùi taùc duïng lyù hoùa cuûa an-bu-min, coù moät söï bieán ñoåi veà chaát, do ñoù cuûa sinh vaät tuy laø töï trong voâ sinh vaät maø ra, nhöng khaùc vôùi voâ sinh vaät.

“Sinh hoaït laø phöông thöùc toàn taïi cuûa nhöõng chaát noaõn baïch, vaø phöông thöùc toàn taïi aáy laø nhöõng vaät theå luoân luoân töï noù ñoåi môùi nhöõng nguyeân toá hoùa hoïc”.

(F.Engels “Anti Duhring” tr 118)

vaø

“Nôi naøo maø chuùng ta gaëp thaáy sinh hoaït thì sinh hoaït aáy dính líu vôùi vaät cheá a-bu-min-noâ-i-ty. Vaø heã nôi naøo maø chuùng ta gaëp chaát noaõn baïch chöa tan thì nôi ñoù chuùng ta luoân luoân thaáy coù sinh hoaït”

(trang 114)

vaø

“Taûng ñaù tan naùt thaønh buïi, khoâng phaûi laø taûng ñaù nöõa; kim khí bò phong söông trôû thaønh ræ. Trong vaät cheát (voâ sinh) nhöõng caùi gì laø nguyeân nhaân cuûa tieâu dieät, thì, trong chaát ñaûn baïch nhöõng caùi aáy laïi laø ñieàu kieän toàn taïi chính…Sinh hoaït…laø moät söï trau doài vaät chaát, moät quaù trình töï noù sinh ra”.

4/ Nhö theá thì khoâng coù moät thaàn quyeàn naøo chöùng giaùm, chæ huy söï soáng caû, chæ coù nhöõng quy luaät khaùch quan cuûa söï vaät voâ sinh vaø höõu sinh maø thoâi. Khoa hoïc tuaàn töï ñaõ töøng hoä phaän laøm ra ñöôïc chaát ñaûn baïch. Vaø khoa hoïc tieán leân nöõa – ngaøy nay khoa hoïc môùi ñi vaøi böôùc ñaàu tieân – thì neáu ai hoûi khoa hoïc coù theå taïo sinh hoaït khoâng, khoa hoïc traû lôøi raèng coù theå ñöôïc, luùc chuùng ta ñaõ thaáu ñaùo tính chaát, keát hôïp, quy luaät cuûa noù.

5/ Nhöõng caùi goïi laø caûm giaùc, linh tính (khoâng rieâng gì cho caàm thuù maø ngay trong soá thaûo moäc cuõng coù) trong caên baûn, laø nhöõng tieâu bieåu veà sinh hoaït cuûa nhöõng cô theå maø sinh ra linh tính, caûm giaùc vaø sinh hoaït aáy; cuõng khoâng coù muïc ñích cuûa ai, khoâng coù oâng Thöôïng ñeá naøo xen vaøo daét daãn söï bieán ñoåi cuûa caùc gioáng loaøi. Vaø khoa hoïc coù theå tìm hieåu heát nhöõng quy luaät bieán ñoåi cuûa sinh hoaït vaø caûm giaùc.

IV

TAÂM HOÀN

Moâ ñaát, taûng ñaù laø vaät cheát; coû caây xanh töôi laø vaät soáng; caù chim soáng, bieát tôùi lui, laø ñoäng vaät nhöng khoâng bieát laøm thô, ñoïc kinh, noùi chuyeän trieát hoïc; con ngöôøi - nhaát laø con ngöôøi baây giôø - ñaõ soáng, ñaõ tôùi lui ñöôïc, laïi bieát laøm thô, ñoïc kinh, noùi trieát hoïc. Laøm thô, ñoïc kinh, noùi trieát hoïc , v.v… bieåu hieän raèng con ngöôøi coù moät naêng löïc maø xöa nay ngöôøi ta goïi laø taâm hoàn hay laø tinh thaàn.

Chuùng ta ñaõ bieát vaät chaát laø gì.

Chuùng ta cuõng ñaõ bieát sinh hoaït laø gì.

Coøn taâm hoàn hay tinh thaàn laø gì? Baûn tính cuûa noù laø gì? Do ñaâu maø coù taâm hoàn hay tinh thaàn? Noù laø thuoäc tính cuûa vaät chaát, hay noù khaùc haún vaät chaát? Noù laø goác sinh ra vaät chaát hay vaät chaát laø goác ra noù? Noùi moät caùch khaùc, quan heä giöõa vaät chaát vaø taâm hoàn ra sao?

1) YÙ kieán cuûa con ngöôøi baùn khai veà taâm hoàn

ÔÛ ñaûo Ceùleøbes laém khi ngöôøi baûn xöù moùc moät löôõi caâu treân muõi cuûa moät beänh nhaân ñeå cho linh hoàn sôï khoâng daùm thoaùt ra khoûi xaùc, vaø neáu thoaùt ra thì bò vöôùng laïi. Ngöôøi ôû ñaûo Marquises thöôøng boùp muõi, buùm moàm beänh nhaân gaàn cheát, sôï linh hoàn thoaùt ra. Ngay ôû xöù ta, thænh thoaûng thaáy coù ngöôøi töï naém hai ñaàu ngoùn tay caùi khi ñi ngang moät baõi tha ma ban ñeâm, sôï linh hoàn laûng vaûng ñaâu ñoù thì ma quûy noù röôùc ñi ! Ngöôøi Ai-caäp xöa veõ moät con chim ñaàu ngöôøi bay treân thaân theå keû naèm ñeå töôïng tröng cho linh hoàn.

Nguû thì chieâm bao; ngöôøi ta nghó: theá laø hoàn ñi daïo khi xaùc naèm eâm; theá laø coù hoàn rieâng vôùi xaùc; xaùc nhö caùi nhaø, hoàn nhö keû ôû trong; xaùc nhö baàu, hoàn nhö nöôùc, cheát laø “truùt linh hoàn”.

Roài thì tin: con nít môùi ñeû ra, hoàn nhaäp vaøo xaùc: noù soáng; giaø, ñau, cheát: hoàn bay ra khoûi xaùc, soáng ñaâu ñoù, ôû ñòa nguïc, hay ñi ñaàu thai, hay leân thieân ñöôøng.

Thaät ra, ngöôøi baùn khai chaúng hieåu linh hoàn laø gì, hoaëc hoï xem nhö moät luoàng gioù thoaûng qua (nhö trong quyeån “Odysseùe”) hoaëc hoï tin raèng hoàn cuõng nhö ngöôøi nhöng khoâng coù xaùc thòt, tuy nhieân cuõng aên, maëc, lo, buoàn, v.v…

Caùc toân giaùo ñeàu döïa vaøo tö töôûng thoâ loã cuûa con ngöôøi baùn khai tin vaøo linh hoàn baát töû vaø ñòa nguïc, thieân ñaøng töôûng töôïng.

2) Giaûi ñaùp cuûa caùc maàu duy taâm luaän

Duy taâm luaän tieáp noái moät caùch trieát hoïc nhöõng yù töôûng baùn khai kia. Hoï coøn nhieàu loái giaûi ñaùp khaùc nhau veà vaán ñeà taâm hoàn (hay tinh thaàn) nhöng taát caû ñeàu gioáng nhau ôû choã:

a) nhaän raèng taâm hoàn ñoäc laäp vôùi vaät chaát.

b) taâm hoàn laø chính, vaät chaát laø phuï.

Platon vaø Aristote laø hai nhaø trieát hoïc duy taâm ñaàu tieân cuûa AÂu chaâu, nhöng hoï chöa duy taâm trieät ñeå baèng nhöõng nhaø tö töôûng phong kieán hay tö baûn trong thôøi caän ñaïi naøy. Noùi khaùc hôn, Platon vaø Aristote tin raèng taâm hoàn laø nguyeân taéc voâ vaät, töông ñoái ñoäc laäp ñoái vôùi xaùc thòt, cô theå coøn soáng sau khi xaùc thòt cheát ñi, nhöng caû hai ñeàu chöa hoaøn toaøn phaân khai taâm hoàn vôùi cô theå.

Platon phaân bieät ba phaàn trong taâm hoàn: phaàn cao laø trí giaùc, ôû trong ñaàu naõo, töï ñoäng, baát töû, baát dòch; phaàn thaáp laø duïc voïng vaø thöù ba laø taâm (tim) thì leä thuoäc cho xaùc thòt, cheát theo xaùc thòt.

Theo Aristote, khi taâm hoàn chính laø “lyù do vaø nguyeân taéc” cuûa theå xaùc. Nhöng neáu khoâng coù theå xaùc thì khoâng coù taâm hoàn ñöôïc. Vôùi oâng, moãi cô naêng ñeàu coù moät thöù linh hoàn; linh hoàn thöïc vaät, linh hoàn caûm giaùc, linh hoàn ñoäng cô, linh hoàn tri thöùc; trong linh hoàn tri thöùc, coù phaàn thuï ñoäng dính vôùi xaùc, cheát theo xaùc; coù phaàn hoaït ñoäng, ñoäc laäp vôùi cô theå, baát töû, chung cho moïi ngöôøi.

Thaùnh Thomas ñi xa hôn Aristote treân ñöôøng duy taâm veà vaán ñeà taâm hoàn, linh hoàn tri thöùc töø ngoaøi nhaäp vaøo xaùc, ñoàng hoùa caùc thöù linh hoàn khaùc, hoàn xaùc nhaäp moät laïi laø ngöôøi.

Descartes thuû tieâu linh hoàn thöïc vaät, linh hoàn caûm giaùc vaø linh hoàn ñoäng cô, chæ ñeå coøn coù moät thöù linh hoàn maø oâng saùt nhaäp vôùi tö töôûng. OÂng taùch haún linh hoàn ra khoûi cô theå. Descartes ôû ñaây laø moät nhaø duy taâm, nhöng caùi duy taâm cuûa oâng tröôùc heát laø duy taâm taïm thôøi ñeå ñi ñeán duy vaät; oâng noùi thaät laø hoài ñoù, oâng phaûi “mang maët naï” ñeå tieán tôùi, nghóa laø phaûi nhöôïng boä cho sieâu hình hoïc ñeå phaùt trieån vaät lyù hoïc. Lyù thuyeát veà linh hoàn, “toâi tö töôûng, theá laø toâi toàn taïi” laø nhöõng “nghòch lyù” cuûa Descartes maø chuùng ta seõ giaûi thích nôi khaùc.

Duø sao ñi nöõa, thuû tieâu ba gioáng linh hoàn, xem noù nhö laø taùnh chaát cô theå, ñoù laø moät tieán boä raát daøi; vaø saùt nhaäp linh hoàn vaøo tö töôûng, Descartes quaû ñaõ laøm moät cuoäc caùch maïng veà yù thöùc. Neáu linh hoàn roát cuoäc laïi chæ laø tö töôûng, thì toân giaùo thaàn bí ñaõ döïng treân moät boït nöôùc ñi roài !

Mallebranche töï xöng laø hoïc troø cuûa Descartes; nhöng Descartes thì “ñi ngang qua duy taâm ñeå vaøo duy vaät, coøn Mallebranche caên cöù vaøo phaàn duy taâm cuûa Descartes ñeå luøi laïi duy taâm trieät ñeå, oâng noùi:

“Khoâng coù lieân heä taát yeáu gì giöõa hai theå chaát cuûa ta (taâm hoàn vaø vaät chaát ) khoâng coù lieân heä nhaân quaû giöõa moät taâm hoàn vôùi moät cô theå”

(thaûo luaän veà sieâu hình vaø toân giaùo)

Theo Mallebranche chæ coù moät nguyeân nhaân cuûa moïi vieäc, laø thöôïng ñeá thoâi. Caùi gì cuõng laø do thöôïng ñeá muoán caû, caùi gì cuõng nhôø thöôïng ñeá ban.

“Thöôïng ñeá cho toâi taâm linh naøy caûm giaùc noï”

Ngöôøi ta coù theå noùi tieáp theo Mallebranche: taïi thöôïng ñeá muoán leân laêng quaêng (boï gaïy) thaønh muoãi, cho neân gaø thì gaùy maø choù thì suûa, cho neân ñeá quoác thì aùp cheá, lao ñoäng thì bò boùc loät, cho neân v.v…

Noùi khaùc hôn, Mallabranche thích vieát trieát hoïc, taïi thöôïng ñeá muoán theá; Mallabranche thích ñi daïo, öa naèm nghæ hay Mallabranche sanh con ñeû chaùu ñeàu laø taïi thöôïng ñeá muoán nhö theá caû.

Coøn theo Leibnitz thì xaùc thòt chöa phaûi laø moät theå chaát, noù chæ laø moät “hieän töôïng” thoâi, moät mô hoà thoâi, vaø chæ coù linh hoàn môùi laø thöïc taïi ; “linh hoàn tuøy quy luaät cuûa linh hoàn ; theå xaùc tuøy quy luaät cuûa theå xaùc, hoàn vaø xaùc gaëp nhau vì leõ hoøa hôïp cuûa thieân nhieân” cuûa trôøi saép saün.

Theá maø Leibnitz daùm töï xöng noái chí Descarles; ta coøn nhôù Descarles vieát thö cho moät baø hoaøng khuyeân baø hoaøng aáy chôù neân boû caùi chaéc chaén (ñôøi soáng) maø theo ñuoåi caùi mô hoà (linh hoàn).

Spinoza tìm moät caùch khaùc ñeå giaûi quyeát lieân heä giöõa vaät chaát vaø taâm hoàn. OÂng khoâng cho raèng xaùc thòt vaø taâm hoàn laø hai thöù khaùc nhau, rieâng nhau, traùi nhau nhö Leibnitz. Theo oâng, xaùc vaø hoàn chæ laø moät theå chaát thoâi, theå chaát aáy, oâng goïi laø Thöôïng ñeá ; hoàn xaùc hai thöù ñi song song vôùi nhau aûnh höôûng laãn nhau, chaúng hôn chaúng keùm.

Cöù theo ñoù thì Spinoza ñaõ tieán boä hôn tröôùc nhieàu, maëc daàu oâng baûo caùi thoáng nhaát theå cuûa hoàn vaø xaùc trong moät caùi aùo thaàn bí goïi laø Thöôïng ñeá.

Bergson khoâng tröïc tieáp nhôø ñeán thöôïng ñeá ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn (cuûa duy taâm luaän) giöõa taâm hoàn vaø vaät chaát. OÂng chæ nhôø ñeán moät yù töôûng thaàn bí laø luoàng “sinh khí” khoâng roõ töø ñaâu thoåi ñeán.

OÂng noùi : “thaân theå cuûa ta laø moät hình aûnh ; tö töôûng laø taát caû caùc hình aûnh, moät hình aûnh khoâng sinh ra, khoâng bao dung ñöôïc taát caû caùc hình aûnh, m oät boä phaän khoâng sanh ra, cuõng khoâng bao goàm ñöôïc toaøn theå.

Hay laø noùi : “ trí nhôù hoaøn toaøn doäc laäp vôùi vaät chaát”

Theo Bergson, moät luoàng sinh khí thoåi ngang qua vaät chaát ; sinh nôû ra linh tính ôû thuù vaät vaø trí giaùc, taâm hoàn ôû ngöôøi ; linh tính gaàn söï soáng hôn laø tri giaùc ; sinh khí laø laøn soùng döng leân, coøn vaät chaát thì luùc naøo cuõng trì xuoáng, nhöng sinh khí keùo vaät chaát leân sau löng noù nhö chieác ñaàu maùy keùo caùi toa xe leân doác. Moät doøng nöôùc chaûy döôùi loøng soâng khaùc haún vôùi con soâng ; nhöng tuyø theo khuùc khuyûu cuûa con soâng ; sinh khí thoåi qua vaät chaát khaùc haún vaät chaát nhöng töï noàng vaøo vaät chaát, ñem caùi soáng, caùi linh ñoäng cho vaät chaát.

Lôøi leõ tuy môùi, yù töù Bergson ñaõ cuõ laém roài; cuõng laø linh hoàn ôû trong xaùc thòt, soáng gôûI, thaùc veà.

Coù theå noùi raèng moãi nhaø trieát hoïc duy taâm ñeàu coù moät vaøi yù khaùc nhau veà caên nguyeân, baûn tính cuûa taâm hoàn vaø töông quan giöõa taâm hoàn vôùi vaät chaát. Nhöng hoï gioáng nhau ôû choã ñoàng döïa vaøo thaàn bí ; ñoàng taùch taâm hoàn ra khoûi vaät chaát, ñoàng xem vaät chaát laø phuï thuoäc cho taâm hoàn; thaäm chí, nhö Lachelier vaø bao nhieâu nhaø goïi laø tö töôûng khaùc coi vaät chaát nhö ñeâ tieän, taâm hoàn cao quí khoâng naåy nôû treân vaät chaát ñöôïc, khoâng tuøy vaät chaát ñöôïc.

3) Sai laàm cuûa caùc phaùi duy taâm luaän vaø yù kieán cuûa duy vaät luaän.

Veà caên nguyeân cuûa noù, taâm hoàn laøm sao taùch rôøi caùi soáng ñöôïc, cuõng nhö soáng laøm sao taùch rôøi vaät chaát ñöôïc? Coù vaät chaát môùi coù soáng, moät khi vaät chaát ñöôïc caáu taïo tôùi möùc naøo. Coù soáng môùi coù taâm hoàn moät khi coù theå ñöôïc caáu taïo tôùi moät möùc naøo. Chuùng ta ñaõ bieát raèng ôû ñaâu coù noaõn baïch laø coù soáng, heã coù soáng laø coù noaõn baïch; ôû ñaâu coù khoái oùc vaø thaàn kinh heä thì baét ñaàu coù yù töôûng suy nghó trí nhôù v.v… töùc laø nhöõng hieän töôïng veà taâm hoàn. Noùi khaùc hôn, taâm hoàn khoâng coù caên nguyeân naøo thaàn bí caû, caên nguyeân cuûa noù cuõng laø vaät chaát, laø cô theå maø thoâi.

Noùi linh hoàn töø ôû ngoaøi nhaäp vaøo cô theå thì traùi vôùi taát caû khoa hoïc. ÔÛ ñaâu maø nhaäp vaøo ? xaùc chöa phaûi laø caùi nhaø, hoàn chöa phaûi laø ngöôøi ôû trong nhaø. Ñieàu chaéc chaén hôn heát laø cô theå coøn yeáu, nhoû, nhö treû con thì tö töôûng, trí nhôù, suy luaän ñaõ coù gì ? Lôùn leân, soáng nhieàu, sinh hoaït xaõ hoäi laém, thì nhöõng hieän töôïng taâm hoàn môùi doài daøo, roài ñau, roài oám, cô theå hao moøn, taâm hoàn phaûi suy suït xuoáng. Taâm hoàn laø moät thuoäc taùnh cuûa cô theå khi cô theå tieán trieån ñeán moät möùc naøo.

Khi nhaø duy vaät quyeát raèng caên nguyeân cuûa taâm hoàn laø vaät chaát, laø cô theå, naøo phaûi vì leõ aáy maø laøm giaûm giaù trò cao quùy cuûa taâm hoàn ñaâu, nhöng oâng Lachelier, Bergson goïi vaät chaát laø ñeâ heøn, laø ñi xuoáng thaáp ? Chöa aùt muøi hoa thôm, caèn coãi ôû ñaát caùt “ñeâ heøn” kia, coøn ai choái caõi nöõa, nhöng ai laïi chaúng thích hoa; coù buøn môùi coù sen; naøo phaûi vì töï buøn leân maø hoa sen baån ? thì noùi taâm hoàn goác ôû vaät chaát, naøo phaûi laø maït saùt taâm hoàn ?

Bergson baûo raèng “thaân theå cuûa ta laø moät hình aûnh, taâm hoàn laø taát caû caùc hình aûnh, moät hình aûnh khoâng sinh ñöôïc taát caû hình aûnh”, noùi nhö theá ñeå taùch haún taâm hoàn ra khoûi cô theå vaø tìm cho taâm hoàn moät caên nguyeân thaàn bí maø oâng goïi laø “sinh khí”. Song sinh khí voâ caên cöù cuûa oâng Bergson gioáng nhö möa khoâng coù maây, nhö gioù khoâng khoâng khí. Maø baûo thaân theå laø moät hình aûnh ñaõ laø sai roài; baûo taâm hoàn laø taát caû hình aûnh caøng sai hôn nöõa, taâm hoàn cuûa oâng Bergson ôû Paris chaéc nhieàu hình aûnh hôn laø taâm hoàn cuûa ngöôøi ôû ñaûo Ceùleøbes chæ bieát coù caùi xoùm laøng mình. Maø xeùt kyõ ra moät ngoïn ñeøn coù theå chieáu saùng caû moät phoøng thì laøm sao quaû quyeát raèng “moät hình aûnh khoâng sinh ra nhieàu hình aûnh ñöôïc ?” Haø huoáng chi, trí naõo ví nhö moät taám kính maø cuoäc ñôøi phöùc taïp chieáu vaøo laø voâ soá yù kieán, tö töôûng cuûa ta.

Veà tính chaát cuûa taâm hoàn nhaø duy vaät quyeát raèng caên nguyeân cuûa taâm hoàn laø vaät chaát, hoï khoâng thu taâm hoàn laïi thaønh vaät chaát, cuõng nhö höông sen töø buøn maø khoâng phaûi laø buøn; vaät chaát vaø taâm hoàn hai thöù hieän töôïng aáy phaân bieät nhau maø khoâng phaân khai nhau, phaân bieät nhau maø khoâng phaân khai nhau cuõng nhö kinh teá vôùi vaên hoùa. Sinh hoaït cô theå vôùi sinh hoaït taâm hoàn ñaõ laø hai hieän töôïng khaùc nhau veà phaåm chaát roài, song caû hai lieân quan vôùi nhau, coù sinh hoaït cô theå môùi coù sinh hoaït tinh thaàn, cuõng nhö khoâng coù vaät voâ sinh thì khoâng coù cô theå ñöôïc.

Cao quyù maáy, taâm hoàn khoâng theå laø baát töû ñöôïc. Cöù so saùnh taâm hoàn cuûa ñöùa treû, taâm hoàn cuûa ngöôøi lôùn taâm hoàn cuûa keû giaø gaàn cheát, cuûa ngöôøi vaên minh vaø ngöôøi baùn khai, cuûa ngöôøi truïy laïc vaø ngöôøi lieâm chính… thì bieát roõ taâm hoàn cuõng di dòch nhö baát cöù hieän töôïng naøo treân ñôøi, khi thaáp, khi cao, khi maïnh, khi taøn. Muoán cho linh hoàn baát töû khaùc naøo muoán cho hoa taøn khoâ heùo; tan ra tro buïi maø coøn höông vò maõi maõi, hay muoán cho caây khoâ, laù ruïng maø hoa quaû cöù töôi luoân.

Veà lieân heä giöõa taâm hoàn vaø cô theå, töø Mallebranche tôùi Leibnitz, caùc nhaø trieát hoïc duy taâm ñeàu muoán caét ñöùt haún lieân heä aáy: hoï quaû quyeát laø khoâng coù lieân heä nhaân quaû giöõa hai beân. Nhöng sao khoâng ñöôïc? Taâm hoàn cuûa ñöùa treû cô theå beù boûng, ñaàu naõo môùi sinh, chöa soáng maáy ngaøy ôû xaõ hoäi thì khaùc xa taâm hoàn cuûa oâng Leibnitz, Mallebranche ñaõ lôùn, ñaõ giaø kinh nghieäm, ñaõ coù khoái oùc ñaày ñuû; caét ñöùt hay laøm teâ lieät thaàn kinh heä cuûa con ngöôøi thì töùc khaéc taâm hoàn suùt keùm, hö hoûng ñi “Trí nhôù hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi vaät chaát” (Bergson) chaêng ? Thì taïi sao oùc treû mau nhôù, oùc giaø laïi mau queân ? Queân cho ñeán noãi laém luùc laãn ñi nhö khoâng coøn trí nhôù gì nöõa ? Quaû coù lieân heä nhaân quaû roõ reät giöõa taâm vaø vaät.

Neáu nhöõng nhaø trieát hoïc duy taâm kia troâng thaáy lieân heä nhaân quaû giöõa taâm vaø vaät thì hoï töôûng ngöôïc laïi: taâm hoàn laø nguoàn goác cuûa sinh hoaït, neàn taûng cuûa vaät chaát, hoï queân hay giaû ñoø queân raèng phaûi coù con ngöôøi môùi coù taâm hoàn. Gioáng ngöôøi sinh sau caây coû, caây coû sinh sau ñaát nöôùc, maø chính taâm hoàn cuûa con ngöôøi aáy cuõng phaùt trieån theo söï phaùt trieån cuûa toaøn theå xaõ hoäi, theo coâng ngheä, thöông maïi, noâng nghieäp, chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa.

Descartes, Leibnitz, cho ñeán Spinoza nöõa phaân khai taâm hoàn vaø vaät chaát, neân phaûi nhôø coù “Thöôïng ñeá” hay “hoøa hôïp thieân nhieân” maø giaûi thích lieân heä khoâng choái caõi noåi giöõa hai beân. Song giaûi thích moät vieäc khoù baèng moät vieäc khoù hôn nöõa, giaûi thích söï vaät baèng oâng Thöôïng ñeá nghóa laø khoâng giaûi thích gì caû. Töùc nhieân oâng Thöôïng ñeá cuûa Leibnitz vaø Mallebranche khaùc Thöôïng ñeá cuûa Descartes vaø Spinoza. Thöôïng ñeá cuûa Spinoza tröôùc heát laø moät chieác aùo thaàn bí che moät thöù nhöùt nguyeân luaän tieáp caän vôùi duy vaät. Thöôïng ñeá cuûa Descartes tröôùc heát laø moät leõ tuyeät ñoái; coøn Thöôïng ñeá cuûa Mallebranche, Leibnitz laø Ñöùc Chuùa Trôøi.

Ñoái chieáu vôùi thuyeát linh hoàn baát töû cuûa duy taâm, coù thuyeát vaät chaát vaø naêng löïc tröôøng toàn cuûa duy vaät luaän. Nhaø duy vaät tin raèng heã cô theå cheát thì linh hoàn maát; nhöng vaät chaát vaãn coøn, vaø vaän ñoäng theo hình thöùc khaùc, sanh ra cô theå khaùc, chaúng maát vaøo ñaâu. Nhaø duy taâm sôï cheát, hay troâng mong vaøo phaàn thöôûng cuûa linh hoàn sau khi cheát, cho neân daãu haønh ñoäng cuûa hoï coù luaän lyù maáy ñi nöõa, giaù trò luaän lyù aáy cöù keùm, vì noù vò kyû; coøn, traùi laïi, nhaø duy vaät noùi raèng cheát laø khoâng coøn linh hoàn, song hoï laøm phaûi thì quaû luaän lyù aáy môùi cao sieâu, khoâng vò kyû chuùt naøo, nhaø duy vaät khoâng caàn thöôïng ñeá naøo thaêng thöôûng môùi laøm vieäc theo luaân thöôøng, ñaïo lyù caùch maïng.

4) Duy vaät cô giôùi vaø duy vaät bieän chöùng veà vaán ñeà taâm hoàn.

Veà caên nguyeân, tính chaát, sinh hoaït cuûa taâm hoàn, chuùng ta phaûi phaân bieät duy vaät cô giôùi vaø duy vaät bieän chöùng; caû hai ñeàu laø duy vaät, nghóa laø caû hai ñeàu noùi raèng vaät chaát laø neàn taûng cuûa taâm hoàn. Nhöng khoâng phaûi laø chæ coù moät thöù duy vaät luaän thoâi; coù duy vaät cô giôùi vaø duy vaät bieän chöùng.

a) Duy vaät cô giôùi.

Chuùng ta ñaõ bieát raèng trong yù cuûa ngöôøi baùn khai, taâm vaø vaät khoâng heà ly khai tuyeät ñoái vôùi nhau.

Nhaø trieát hoïc nguyeân töû luaän Deùmocrite laø nhaø trieát hoïc duy vaät luaän ñaàu tieân cuûa AÂu-chaâu: linh hoàn ñoàng theå chaát vôùi thaàn xaùc vaø vôùi taát caû caùc gioáng loaøi khaùc; linh hoàn khoâng phaûi laø moät löïc löôïng gì ôû ngoaøi vaät chaát, nhaäp vaøo vaät chaát, maø chính laø boä phaän khaêng khít cuûa vaät chaát thoâi; duy nhöõng nguyeân töû caáu thaønh linh hoàn thì trôn tru, teá nhuyeãn troøn tròa, noù laø nguyeân lyù cuûa vaän ñoäng vaø sinh hoaït.

Ñeán nhöõng nhaø trieát hoïc khaéc kyû (nhö Zeùnon) thì thaân theå laø toàn taïi thöïc, caùi gì toàn taïi thöïc laø thaân theå; coøn linh hoàn laø moät hôi gioù, moät tia löûa qua cô theå cho ñeán tính tình toát xaáu nöõa cuõng ñeàu laø vaät chaát caû.

Ñeán theá kyû thöù 17, nhöõng lyù thuyeát veà taâm hoàn ñaõ chòu aûnh höôûng tieán boä cuûa khoa hoïc cô giôùi.

Baùc só Cabanis noùi: “Döôøng nhö khoái oùc tieâu hoùa caùc aán töôïng; noù phaùt tieát ra tö töôûng”, vaø noùi raèng heã khi naøo oâng thaáy linh hoàn treân muõi dao moå xeû cuûa oâng thì oâng môùi tin coù linh hoàn. Theo Hobbes thì coù tình töù laø nhôø coù traùi tim; taát caû caùc oâng La Mettrie, Diderot ñeàu cho khoái oùc laø cô quan ñeå tö töôûng, tö töôûng laø cô naêng cuûa khoái oùc; nhöng coù oâng ñi quaù trôùn treân ñöôøng cô giôùi; nhö Moleschott baûo: “Neáu khoâng coù chaát laân tinh thì khoâng coù tö töôûng”, hay nhö K. Voght: “Traùi thaän phaùt tieát ra nöôùc tieåu, quaû maät nheãu ra chaát ñaéng thì khoái oùc phaùt tieát ra tö töôûng”. OÂng Buchner vöõng vaøng hôn, noùi: “taát caû nhöõng naêng löïc cuûa töï nhieân vaø naêng löïc cuûa taâm hoàn, ñeàu ôû trong vaät chaát” vaø “khoâng coù naêng löïc naøo khoâng vaät chaát, cuõng khoâng coù vaät chaát naøo khoâng naêng löïc”.

Duy vaät luaän cô giôùi ñaõ ñaønh laø tieán boä hôn duy taâm luaän, nhöng haõy coøn coù nhieàu khuyeát ñieåm vaø sai laàm. Tieán boä hôn ôû choã:

1/ Noù khoâng coøn caàn duøng ñeán oâng Thöôïng ñeá vaø löïc löôïng thaàn bí naøo ñeå tìm caùch giaûi thích nhöõng hieän töôïng taâm hoàn.

2/ Noù tin vaøo naêng löïc, khaû naêng cuûa khoa hoïc, ñeå tìm caùch veùn nhöõng böùc maøn bí maät aâm u nhaát, khuùc maéc nhaát.

3/ Noù thaáy roõ vaø ñuùng nhöõng caên nguyeân saâu xa cuûa caùc hieän töôïng taâm hoàn töùc laø vaät chaát, cô theå, traùi tim, khoái oùc cuûa sinh vaät, cuûa con ngöôøi.

Nhöng, duy vaät cô giôùi sai laàm vaø khuyeát ñieåm ôû nhieàu choã, phaàn lôùn vì khoa hoïc hoài ñoù phaùt trieån keùm.

Hoï sai laàm khi hoï noùi raèng khoái oùc nheãu ra tö töôûng nhö quaû maät nheãu ra chaát ñaéng. Tuy nhöõng nhaø trieát hoïc duy vaät cô giôùi thaáy lieân quan maät thieát giöõa taâm vaø vaät, nhöng döôøng nhö hoï ruùt hieän töôïng taâm hoàn thaønh nhöõng hieän töôïng vaät chaát thoâi. Ñaõ hay tö töôûng, caûm tình ñeàu caên cöù vaøo vaät chaát maø naûy sanh, nhöõng caûm tình, tö töôûng khaùc veà chaát vôùi nhöõng vaät chaát nhö huyeát, nhö maät, nhö söùc noùng.

Khuyeát ñieåm ? Duy vaät cô giôùi moät maët chöa nhaän ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân xaõ hoäi trong sinh hoaït cuûa taâm hoàn. Nguoàn goác cuûa taâm hoàn laø cô theå, song taâm hoàn phaùt trieån, sinh hoaït luoân luoân chòu aûnh höôûng voâ cuøng saâu saéc cuûa hoaøn caûnh xaõ hoäi, cuûa söï lao ñoäng, cuûa caùc maët tranh ñaáu vôùi töï nhieân, vôùi ñôøi soáng. Ngöôøi ta tö töôûng caûm tình suy luaän ghi nhôù vôùi khoái oùc vaø vôùi caû nhöõng haønh ñoäng xaõ hoäi nöõa.

Moät maët khaùc, duy vaät cô giôùi chöa nhaän ñöôïc phaûn aûnh cuûa taâm hoàn ñoái vôùi vaät chaát; hoï chöa thaáy raèng taâm hoàn goác ôû vaät chaát, song noù coù theå ñaåy tôùi hay keùo lui vaät chaát. Roát cuøng, duy vaät cô giôùi chöa troâng thaáy lòch trình tieán hoùa cuûa sinh hoaït taâm hoàn, töø thaáp leân cao, theo söï tieán hoùa töø thaáp leân cao cuûa sinh hoaït cô theå.

Duø sao ñi nöõa, caùc nhaø trieát hoïc duy vaät hoài theá kyû 17, 18 cuõng laø trieät ñeå vôùi khoa hoïc cuûa thôøi ñaïi. Moät maët, hoï ñaõ giuùp cho khoa hoïc sinh lyù ñöôïc phaùt trieån leân, moät maët giuùp veà maët tinh thaàn cho cuoäc tranh ñaáu choáng tö töôûng phong kieán duy thaàn laïc haäu. Song, ñeán ngaøy nay, caùi böùc giaûi thích cô giôùi kia ñaõ bò khoa hoïc vaø trieát hoïc môùi vöôït qua khoûi roài.

b) Giaûi ñaùp cuûa duy vaät bieän chöùng.

Khoa hoïc giaûi phaãu chæ raèng, noùi chung, nhöõng naêng löïc veà taâm lyù, veà tinh thaàn cuûa caùc ñoäng vaät ñeàu phaùt trieån theo söï phaùt trieån cuûa thaàn kinh heä; thaàn kinh heä cuûa moät gioáng ñoäng vaät caøng phöùc taïp thì naêng löïc veà taâm lyù, tö töôûng cuûa ñoäng vaät aáy caøng cao.

Sinh lyù hoïc daïy raèng nhöõng sinh hoaït tình caûm taâm lyù ñeàu maät thieát lieân heä vôùi hoaït ñoäng cuûa nhöõng thöù haïch trong thaân theå; nhaø thí nghieäm khoa hoïc thaáy khoái oùc laø cô quan cuûa tö töôûng, suy nghó, ghi nhôù. Beänh lyù hoïc ghi thaáy nhöõng beänh cuûa oùc, oùc hö hoûng choã naøo, hö hoûng caùch naøo laø sinh ra nhöõng beänh veà trí nhôù, veà suy xeùt, veà tö töôûng cuûa ngöôøi.

Sinh vaät hoïc nhaän thaáy raèng nhöõng söï bieán ñoåi lyù hoùa laøm neàn taûng cho sinh toàn cuûa caùc cô theå; sinh hoaït laø caùch toàn taïi cuûa nhöõng thöù vaät chaát phaùt trieån cao, vaø cao hôn nöõa thì sinh hoaït coù theå sinh ra nhöõng hieän töôïng taâm hoàn.

Con ngöôøi laø moät gioáng ñoäng vaät cao: chuû nghóa Darwin ñaõ chæ roõ vaø hoïc thuaät moãi ngaøy moät chöùng thaät.

Con ngöôøi khoâng phaûi laø moät gioáng loaøi ñaëc bieät thaàn bí; noù töø trong töï nhieân maø coù; trí naõo, taâm can cuûa noù laø boä phaän cuûa töï nhieân; thì hieän töôïng taâm hoàn, tö töôûng cuûa noù khoâng laøm sao sieâu nhieân, khoâng laøm sao ôû ngoaøi töï nhieân ñöôïc.

Con ngöôøi chaúng nhöõng laø moät thöù ñoäng vaät trong töï nhieân, phaùt trieån theo töï nhieân ; noù laïi laø moät saûn phaåm cuûa xaõ hoäi, phaùt trieån theo xaõ hoäi ; ñieàu kieän xaõ hoäi laø moät ñieàu kieän coát yeáu cuûa taâm hoàn.

Engel noùi:

“Caên nguyeân saâu xa cuûa hieän töôïng taâm hoàn, cuûa tö töôûng laø vaät chaát, laø cô theå. Hieän töôïng taâm hoàn phaùt trieån treân neàn moùng cuûa cô theå; song hoaøn caûnh xaõ hoäi, laïi laø ñieàu kieän phaùt trieån cuûa noù. Noùi khaùc hôn, con ngöôøi tö töôûng baèng khoái oùc vaø baèng caû haønh ñoäng cuûa ngöôøi trong xaõ hoäi. AÛnh höôûng cuûa hoaøn caûnh xaõ hoäi caøng ngaøy caøng maïnh ñoái vôùi sinh hoaït taâm hoàn: tö töôûng, ngheä thuaät, luaân lyù, khoa hoïc”.

Vaø:

“Caên cöù vaøo vaät chaát vaøo cô theå maø sinh, phaùt trieån trong hoaøn caûnh xaõ hoäi bieán chuyeån nhöõng hieän töôïng taâm hoàn chaúng nhöõng chòu aûnh höôûng maø chính noù cuõng phaûn aûnh raát maïnh ñeán hoaøn caûnh xaõ hoäi vaø ñeán cô theå, ñeán vaät chaát laøm neàn taûng cho noù nöõa. Coøn ai choái caõi ñöôïc vai troø quan troïng cuûa lyù luaän, cuûa trí saùng suoát, tính kieân nhaãn, loøng nhaân ñaïo v.v… trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, cuûa khoa hoïc ? Coù ai phuû nhaän raèng moät taâm hoàn maïnh coù söùc laøm khoeû maïnh baèng hai nhöõng thaân theå yeáu heøn, taâm hoàn yeáu heøn laøm suy nhöôïc bao nhieâu thaân traùng kieän. AÛnh höôûng vaø phaûn aûnh”.

“ Trong quaù trình lao ñoäng, con ngöôøi caûi taïo thieân nhieân vaø töï caûi taïo mình nöõa”.

(K. Marx)

Song quan troïng maáy, suy ñeán möùc choùt thaáy roõ raèng sinh hoaït vaät chaát laø neàn moùng cuûa sinh hoaït taâm hoàn.

“Khoâng phaûi trí giaùc cuûa con ngöôøi quyeát ñònh caùch thöùc sinh toàn cuûa hoï, maø chính laø caùch thöùc sinh toàn quyeát ñònh tri giaùc”

(K. Marx)

5) Pheâ bình nhöõng pheâ bình

Nhieàu nhaø hoïc giaû pheâ bình duy vaät luaän moät caùch khoâng chính ñaùng, hoaëc pheâ bình thieáu lyù do vöõng chaéc. Chuùng ta haõy xeùt vaøi ba loái pheâ bình aáy.

a) “Duy vaät luaän thuû tieâu neàn moùng luaân lyù” chaêng ?

Phaàn ñoâng sinh vieân luùc tröôùc ñeàu coù ñoïc quyeån tieåu thuyeát “Ngöôøi moân ñoà” cuûa P.Bourget; caû quyeån tieåu thuyeát laø moät caùo traïng, noùi ñuùng hôn laø moät vu caùo, vu caùo raèng nhöõng ngöôøi theo duy vaät luaän chính laø nhöõng ngöôøi phaù hoaïi luaân lyù, traùi ngöôïc ñaïo ñöùc.

Khoâng nhaän coù taâm hoàn ñoäc laäp vôùi cô theå, khoâng nhaän coù taâm hoàn soáng maõi sau khi thaân theå cheát ñi, khoâng nhaän coù Thöôïng ñeá laøm chuû caû vaïn vaät laãn hoàn xaùc ngöôøi ta, laø coù gì traùi vôùi luaân lyù, ngöôïc vôùi ñaïo ñöùc ? Nhaø vaên haøo Renan vieát trong “Ñaøm thoaïi trieát hoïc” nhöõng caâu coù yù nghóa sau ñaây:

“Toâi khoâng bieát coù oâng thaùnh naøo hy sinh baèng nhöõng ngöôøi maø keû noâng noåi goïi laø voâ thaàn; duy vaät”

Nhöõng nhaø trieát hoïc “khaéc kyû” cuûa Hy laïp ngaøy xöa laø duy vaät maø hoï truyeàn baù moät neàn luaõn lyù raát nghieâm khaéc. Ta khoâng theå noùi “Tuy” hoï laø duy vaät; ta phaûi noùi “vì” hoï laø duy vaät.

Ngaøy nay, ai laïi chöa thaáy raèng nhöõng chieán só beân traän tuyeán duy vaät luaän chính laø nhöõng ngöôøi can ñaûm trung chính, hy sinh vì lyù töôûng hôn caû; traùi laïi trong haøng nguõ duy taâm, naøo ích kyû, naøo cöôùp boùc, naøo aùp cheá, luaân thöôøng ñaûo ngöôïc, ñaïo ñöùc suy ñoài. Cöù so saùnh phong tuïc cuûa Moscow vôùi New York thì ñuû roõ. Cho neân khi William James noùi:

“Duy vaät luaän chæ laø thaùi ñoä tieâu cöïc khoâng tin raèng traät töï luaân lyù laø vónh haèng” coøn “duy taâm luaän laø söï xaùc nhaän caàn coù moät traät töï luaõn lyù vónh vieãn chaêng ?”

(William James, “Thöïc duïng chuû nghóa”)

thì ñoù chaúng qua laø moät loái saøm baùng ñeâ heøn maø thoâi. Nhaø duy vaät bieän chöùng khoâng tin coù moät neàn luaân lyù chung cho keû xaâm löôïc vaø ngöôøi bò xaâm löôïc, chung cho keû boùc loät vaø ngöôøi bò boùc loät; Aristote vaø Nhaø Thôø taùn thaønh cheá ñoä noâ leä, Heùgel coå voõ cho nhaø nöôùc Phoå loã syõ thì baûo luaân lyù ñoù laø vónh haèng sao ? Nhaø duy vaät tranh ñaáu cho daân no côm, aùo aám, töï do, haïnh phuùc, gia ñình khoûi tan raõ, neáu coù luaân lyù vónh haèng thì ñaây môùi roõ laø luaân lyù thaät. Coøn sôï linh hoàn xuoáng ñòa nguïc, sôï Thöôïng ñeá xöû phaït, môùi laøm phaûi traùnh quaáy thì ñaïo ñöùc aáy raát laø mieãn cöôõng, chaúng ñaùng khen gì hôn moät anh sôï coâng an baét boû tuø maø khoâng daùm aên troäm.

b) “Duy vaät luaän leä thuoäc taâm hoàn cao quyù cho vaät chaát ñeâ heøn” chaêng ?

Vaãn hay taâm hoàn laø cao quyù, nhöng vaät chaát vò taát ñaõ ñeâ heøn. Maø thaät ra coù phaûi moïi taâm hoàn ñeàu laø cao quyù caû ñaâu ? Tö töôûng vò chuûng cuûa Hitler loøng tham khoâng ñaùy cuûa ñeá quoác laø thuoäc veà hieän töôïng taâm hoàn maø coù cao quyù gì ? Vaät chaát nhö khí trong ta thôû nöôùc ngoït ta uoáng, maùu töôi ta giuùp chieán só bò thöông…laøm sao goïi laø ñeâ heøn ñöôïc ?

Nhöng oâng Berkeley, Brunschwig, Lachelier khoâng coù lyù do gì ñeå xem vaät chaát nhö thaáp heøn maø taâm hoàn khoâng caàn ñeám xæa tôùi. Nhöõng oâng naøy töôûng ñaâu baèng giaáy traéng möïc ñen caét ñöùt daây lieân heä nhaân quaû cuûa taâm vaø vaät, laø ñeà cao taâm hoàn; song e raèng ñeà cao moät vaät maø khoâng ñeà cao neàn moùng cuûa noù thì gioáng nhö ñeà cao con ngöôøi baèng sôïi daây quaøng coå keùo ngöôïc leân treân caønh caây.

Vaãn bieát, khi oâng Brunschwig luaän veà sinh hoaït cuûa lyù trí, oâng khoâng caàn bieát trong trí naõo oâng coù nhöõng bieán ñoåi lyù hoùa naøo, nhöng ít ra oâng phaûi soáng, ít ra oâng coù khoái oùc, ít ra oâng phaûi ñoïc saùch…theá laø sinh hoaït cuûa lyù trí kia ñaõ chöa thoaùt ñöôïc voøng quan heä vôùi vaät chaát vaø khoâng bao giôø thoaùt noåi. Gautama nhieàu naêm eùp xaùc cho taâm hoàn tìm aùnh saùng taøi thì, traùi vôùi yù nguyeän, oâng chæ tìm ñöôïc caùi chaân lyù raèng chuû tröông aáy laø sai laàm hoaøn toaøn.

Khoâng phaûi nhaø duy vaät cöôõng baùch choàng taâm hoàn leân treân neàn vaät chaát, sôû dó nhaø duy vaät baûo taâm hoàn laø coù sau, vaät chaát laø coù tröôùc laø vì söï thaät nhö theá baûo ngöôïc laïi laø noùi laûy, laø doái mình, gaït ngöôøi. Neáu coù “leä thuoäc” ñi nöõa, ñieàu ñoù laø vì töï nhieân, khoâng vì nhaø duy vaät. Nhaø duy vaät chöa heà khinh reû taâm hoàn, chöa heà mieät thò lyù trí, traùi laïi, luùc naøo hoï cuõng nhaán maïnh vaøo söï quan troïng cuûa lyù thuyeát, cuûa tinh thaàn. Hôn ai caû, oâng XYZ baûo phaûi hoïc hoûi, trau doài ñaïo ñöùc, tính tình. Caøng duy vaät trieät ñeå, caøng caàn phaûi coù taâm hoàn cao quyù ñaïo ñöùc, chính tröïc, lyù thuyeát saùng suoát, duy khoâng ñöôïc xa khoûi ngoaøi thöïc teá, vaø luùc naøo cuõng phaûi töï kieåm ñieåm tröôùc thöïc teá khaét khe. Taâm hoàn tri giaùc do vaät chaát, do sinh hoaït maø ra, song ñeán möïc naøo noù coù söùc caûi taïo ñöôïc sinh hoaït vaø vaät chaát vaø nhaân ñoù noù töï caûi taïo.

c) “Duy vaät luaän ñaõ bò khoa hoïc ngaøy nay vöôït qua roài chaêng” ?

Giaùo sö Cuvillier döïng leân vaøi ñieåm ñeå pheâ bình duy vaät luaän:

1/ “Quan heä maät thieát vôùi nhau chöa phaûi laø taâm vaät ñoâng moät tinh tuùy”. Lôøi pheâ bình naøy, neáu ñuùng thì chæ ñuùng cho vieäc pheâ bình duy vaät cô giôùi maø thoâi, nhaø duy vaät cô giôùi, xem hieän töôïng taâm hoàn nhö vaät teá nhuyeãn, nhö chaát maät trong gan…nhö hôi löûa, hôi gioù trong cô theå. Ñoù laø thöù duy vaät luaän thoâ sô cuûa ngöôøi thôøi coå hay cuûa trieát hoïc tröôùc Karl Marx, trieát hoïc trong luùc khoa hoïc töï nhieân coøn keùm coûi.

Duy vaät bieän chöùng nhaän thaáy söï phaân bieät veà chaát giöõa taâm vaø vaät, hai thöù khoâng phaûi laø moät; nhöng laïi nhaän thaáy raèng coù theå coù vaät maø khoâng coù taâm, maø heã coù taâm thì taát nhieân phaûi coù vaät. Noùi khaùc hôn, vaät laø goác, taâm laø ngoïn, vaät laø tröôùc, taâm laø sau; ñeå taâm tröôùc vaät, laáy taâm laøm goác, laáy vaät laøm ngoïn, laø baûo nöôùc chaûy ngöôïc leân nguoàn, laø baûo con sinh meï.

Ñoái vôùi duy vaät bieän chöùng lôøi pheâ bình treân chæ laø moät quaû ñaám treân khoâng trung. Duy vaät bieän chöùng chöa heà töï tieän thuû tieâu taâm hoàn ñeå chæ coøn vaät chaát nhö nhieàu nhaø duy taâm loá laêng töï tieän thuû tieâu vaät chaát ñeå chæ coøn coù taâm hoàn. Ñôn giaûn laø hay, nhöng khoâng phaûi caùi ñôn giaûn naøo cuõng hay caû.

2/ “Duy vaät luaän laø moät quan ñieåm cuûa nhaø baùc hoïc luùc khoa hoïc sinh lyù thaéng lôïi nhieàu… baây giôø noù ñaõ bò vöôït qua roài”.

Coù theá chaêng ?

Haún laø khoâng. Traùi laïi môùi ñuùng. Khoa hoïc sinh lyù, giaûi phaãu beänh lyù, vaø keå luoân caùc khoa hoïc töï nhieân vaø xaõ hoäi khaùc caøng phaùt trieån bao nhieâu caøng chöùng minh duy vaät luaän baáy nhieâu.

Chaéc haún, nhöõng lôøi giaûi thích cuûa Descartes, La Mettrie, Buchner, keå luoân caû Feuerbach khoâng laøm thoûa maõn ñöôïc chuùng ta vì moät maët hoï chæ caên cöù vaøo sinh lyù hoïc, moät maët hoï chæ thaáy con ngöôøi caù nhaân; hoï chöa thaáy, nhö Marx-Engels ñaõ thaáy raèng taâm hoàn phaùt sinh töø khoái oùc, töø thaàn kinh heä, töø cô theå con ngöôøi, nhöng con ngöôøi laø con ngöôøi haønh ñoäng, chöù khoâng phaûi thuï ñoäng, con ngöôøi laø con ngöôøi xaõ hoäi chôù khoâng phaûi laø con ngöôøi caù nhaân ngoaøi xaõ hoäi vaø ngoaøi töï nhieân, con ngöôøi laø con ngöôøi soáng ôû khoâng gian vaø thôøi gian. Taâm hoàn, tö töôûng ñaõ ñaønh laø phaûn aûnh cuûa sinh hoaït cô theå maø noù cuõng laø vaø tröôùc heát laø phaûn aûnh cuûa sinh hoaït xaõ hoäi, cuûa lao ñoäng, cuûa tranh ñaáu.

d) “Duy vaät luaän troùi buoäc taâm hoàn vaøo daây taát yeáu, duy vaät luaän ñeå cho trí thöùc ñöôïc töï do” chaêng ?

Coù ngöôøi baûo: neáu taâm hoàn laø ngoïn, vaät chaát laø goác, neáu sinh hoaït vaät chaát quyeát ñònh sinh hoaït taâm hoàn, thì taâm hoàn khoâng coøn töï do nöõa. Maø taâm hoàn laø töï do, taâm hoàn caàn phaûi töï do chaúng nhöõng khoâng muoán phuï thuoäc vaøo xaùc thòt maø cuõng khoâng muoán phaûi phuï thuoäc, tuøy tuøng sinh hoaït xaõ hoäi nöõa.

Nhöng nhaø trieát hoïc duy taâm nuoâi caùi aûo moäng maø hoï ñaët teân laø töï do, aûo moäng sao cho taâm hoàn, cho tri giaùc hoaøn toaøn thoaùt ly khoûi xaùc thòt, khoûi ñieàu kieän sinh hoaït vaät chaát cuûa xaõ hoäi vaø caù nhaân. Ñoù chæ laø aûo moäng thoâi vì cô theå, xaõ hoäi ñeàu coù quy luaät, nhöng quy luaät aáy khoâng tuøy yù muoán cuûa ta; neáu thaàn kinh hö hoûng ñi thì trí giaùc suy taøn, taâm hoàn lung laïc; soáng ñôøi soáng lao ñoäng thì deã tin vaøo xaõ hoäi chuû nghóa hôn laø soáng ñôøi soáng phong kieán; xaõ hoäi ñöông tieán vaøo daân chuû môùi, mình muoán choáng cöï laïi cuõng chaúng ñöôïc naøo; cho neân, taâm hoàn, trí giaùc muoán töï do maø choáng laïi taát yeáu, ñoøi thoaùt ly khoûi quy luaät khaùch quan cuûa vaät chaát laø moät ngoâng cuoàng cuûa nhaø tö töôûng noâng caïn, duy taâm.

Traùi laïi, nhaø duy vaät nhaän thaáy nhöõng quan heä maät thieát, quan heä nhaân quaû giöõa vaät chaát vaø taâm hoàn, nhaän thaáy taát yeáu, nhö theá khoâng phaûi laø ñi vaøo ngoõ leä thuoäc. Coù quy luaät khaùch quan; daãu mình khoâng muoán nhaän noù, noù vaãn coù, noù vaãn quyeát ñònh; nhö vaäy neáu ta khoâng bieát noù môùi laø leä thuoäc, coøn neáu bieát noù, tuøy noù maø bieán caûi thì ñoù môùi laø töï do thaät; ñoù môùi laø con ñöôøng giaûi phoùng cuûa taâm hoàn vaø trí tueä. Ñöôøng naøy bò caám, anh “töï do” ñi laø anh töï do vaøo ngoài tuø; ngoõ kia ñi ñöôïc, anh bieát phaûi ñi ngoõ ñoù thì anh tôùi nôi moät caùch töï do. Nhö Bacon ñaõ noùi raát ñuùng “Ngöôøi ta coù tuaân theo quy luaät cuûa töï nhieân thôøi môùi ñieàu khieån ñöôïc töï nhieân”.

Engels noùi raát roõ raøng:

“…Töï do laø phaûi hieåu taát yeáu. Taát yeáu laø muø quaùng laø khi naøo chöa hieåu noù ñöôïc. Khoâng phaûi mô moäng haønh ñoäng ñoäc laäp ñoái vôùi quy luaät töï nhieân maø töï do ñaâu, muoán töï do phaûi hieåu bieát caùc quy luaät aáy; nhôø hieåu bieát maø coù theå baét quy luaät aáy haønh ñoäng coù heä thoáng ñeå ñaït nhöõng muïc ñích roõ raøng. Ñoù laø söï thaät cho quy luaät cuûa ngoaïi giôùi cuõng nhö cuûa sinh hoaït cô theå vaø chæ thöïc cuûa con ngöôøI hai thöù quy luaät maø chuùng ta chæ coù theå phaân khai trong tö töôûng, khoâng theå phaân khai trong thöïc teá. Cho neân, phaùn ñoaùn cuûa moät ngöôøi veà moät vaán ñeà nhaát ñònh, caøng töï do thì noäi dung cuûa phaùn ñoaùn aáy caøng taát yeáu; coøn, söï löôõng löï caên cöù vaøo caùi khoâng hieåu, ta löôõng löï thì döôøng nhö ta laø “töï do” löïa choïn giöõa moät soá quyeát ñònh cô theå, phöùc taïp vaø maâu thuaãn, löôõng löï ñoù chöùng toû raèng khoâng coù töï do.. vaäy, töï do chính laø laøm chuû laáy mình, laøm chuû ngoaïi giôùi, nhôø nhaän thöùc ñöôïc quy luaät taát yeáu cuûa töï nhieân Trieát hoïc naøo daét ta ñeán töï do, caøng ngaøy caøng töï do ? - chæ coù duy vaät bieän chöùng “.

F.Engels “Choáng Duhring” tr.117

PHAÀN THÖÙ TÖ

_______

GIAÙ TRÒ CUÛA NHAÄN THÖÙC

Chuùng ta ñaõ giaûi quyeát xong vaán ñeà toàn taïi cuûa theá giôùi khaùch quan, vaø vaán ñeà quan heä giöõa toàn taïi vaø tö töôûng. Ñieàu phaân bieät quan troïng thöù ba giöõa duy vaät luaän vaø duy taâm luaän cuõng laø vaán ñeà thöù ba cuûa trieát hoïc laø giaù trò cuûa nhaän thöùc.

Ñaây laø yù nghóa thöù hai cuûa vaán ñeà quan heä giöõa toàn taïi vaø tö töôûng, giöõa vaät vaø taâm; yù nghóa thöù nhaát, nhaéc laïi, laø hoûi caùi toàn taïi vôùi tö töôûng (töùc vaät vôùi taâm) caùi naøo laø chính yeáu, caùi naøo laø chuû yeáu. Quan heä naøy laïi coøn coù moät yù nghóa khaùc, vaø cuõng ñöôïc goïi laø vaán ñeà “ñoàng nhaát cuûa tö töôûng vaø toàn taïi”.

“Vaán ñeà quan heä giöõa tö töôûng vaø toàn taïi coøn coù moät maët thöù hai: hoûi vaäy, giöõa yù kieán cuûa chuùng ta veà theá giôùi chu vi vôùi theá giôùi aáy, coù nhöõng lieân can gì ? Tö töôûng cuûa ta coù theå bieát ñöôïc theá giôùi thöïc thaät taïi khoâng ? Trong bieåu hieän vaø quan nieäm cuûa ta veà theá giôùi thöïc taïi, chuùng ta coù theå hay khoâng coù theå taùi taïo moät hình aûnh trung thaønh cuûa söï thaät taïi ? Vaán ñeà naøy, trong vaên chöông trieát hoïc, goïi laø vaán ñeà “ñoàng nhaát cuûa tö töôûng vaø toàn taïi”.

Noùi khaùc hôn: coù theå hay khoâng coù theå bieát ñöôïc vuõ truï? Nhaän thöùc cuûa con ngöôøi coù giaù trò ñeán böïc naøo? Khoa hoïc coù cöông giôùi naøo chaêng? Con ngöôøi coù theå ñaït ñöôïc chaân lyù chaêng? Maø chaân lyù laø gì?

Vaán ñeà naøy noùi theo tieáng noùi cuûa nhaø trieát hoïc cuõng goïi laø vaán ñeà “ñoàng nhaát giöõa tö töôûng vaø toàn taïi”. Quan nieäm yù thöùc cuûa ta coù cho ta moät hình aûnh ñuùng vôùi thöïc taïi khoâng?

Töø xöa ñeán nay, voâ tình hay coá yù, caùc nhaø tö töôûng ñaõ thaûo luaän raát nhieàu. Nhöng roát cuøng, chæ coù hai traän tuyeán roõ reät laø duy taâm vaø duy vaät. Duy taâm luaän thì hoaëc cho raèng con ngöôøi khoâng bieát noåi vuõ truï vaø quy luaät cuûa noù, hoaëc chæ coù theå bieát moät phaàn naøo thoâi. Duy vaät luaän traùi laïi, nhaän ñònh raèng con ngöôøi coù theå hieåu ñöôïc töï nhieân, xaõ hoäi vaø quy luaät cuûa noù, hieåu bieát caøng ngaøy caøng thaáu ñaùo.

I

A – CHUÛ NGHÓA HOAØI NGHI

Descartes ñaõ hoaøi nghi; oâng hoaøi nghi taát caû nhöõng tö töôûng, hoïc thuaät tröôùc ñoù; oâng hoaøi nghi luoân tôùi toàn taïi cuûa oâng; nhöng oâng hoaøi nghi ñeå maø ñi ñeán tin chaéc, tin chaéc caùi gì roõ raøng, hôïp lyù, coù baèng chöùng, sau kieåm thaûo. Nhôø môû ñaàu baèng phöông phaùp hoaøi nghi aáy maø oâng taïo ra toaùn hoïc, lyù hoïc cuûa oâng, môû ñöôøng cho khoa hoïc töï nhieân theá kyû 18, 19.

OÂng C. Bernard cuõng duøng phöông phaùp hoaøi nghi aáy ñeå döïng neân khoa hoïc sinh lyù, giaûi phaãu raát vöõng vaøng.

Vaäy hoaøi nghi cuûa C. Bernard, cuõng nhö hoaøi nghi cuûa Descartes chæ laø moät phöông phaùp pheâ bình vaø khaûo cöùu; khoâng phaûi laø chuû nghóa hoaøi nghi. Chuû nghóa hoaøi nghi duøng thaùi ñoä hoaøi nghi, ngôø vöïc khoâng tin, thaønh moät heä thoáng tö töôûng. Ngöôøi hoaøi nghi laø ngöôøi khoâng bao giôø tin chaéc moät vieäc gì, khoâng chòu quaû quyeát moät yù gì, tröø ra caùi quyeát hoaøi nghi maõi, hoaøi nghi taát caû; laø ngöôøi chaúng nhöõng taïm thôøi coù thaùi ñoä ngôø vöïc ñeå ñi tôùi thaùi ñoä tin chaéc, maø vónh vieãn giöõ thaùi ñoä hoaøi nghi aáy, cho ñeán ñoåi, nhö Pyrrhon (360-270 tröôùc T.C) khoâng coøn neân phaùn ñoaùn laøm gì nöõa, cöù voâ tö voâ löï laø xong chuyeän, laø hay nhaát !

Chaúng nhöõng ôû Taây-phöông maø ôû Ñoâng-phöông töø xöa cuõng ñaõ coù chuû nghóa hoaøi nghi aáy, ñeå ñi ñeán thaùi ñoä yeám theá, cöôøi ñôøi, nhö hoïc phaùi cuûa Trang töû laø moät. Hoï baûo: ta laø hoät caùt trong traán haûi voâ bieân, thì bieát voâ bieân sao ñöôïc, bieát ñeå laøm gì ? Thì cöù maëc keä noù, cöù khoanh tay maø cöôøi ñôøi, xem ñôøi, cho ñeán cheát, ñeán khi trôû laïi vôùi töï nhieân… Trang töû vaø beø baïn khoâng thaáy raèng con ngöôøi nhoû maø khaû naêng cuûa noù moãi luùc moät to, noù laø moät phaàn nhoû cuûa töï nhieân maø coù theå laøm chuû ñöôïc töï nhieân; cuoäc ñôøi ñaåy con nhaø yeám theá ra khoûi thaùi ñoä yeám theá, toác chaên cuûa baát cöù ngöôøi truøm chaên naøo; vaø ñeán moät möùc khoa hoïc vaø chieán ñaáu naøo yeám theá hoaøi nghi laø laïc haäu laø caûn trôû ñöôøng tieán boä.

Chuû nghóa hoaøi nghi döïa vaøo nhöõng lyù do sau ñaây:

- Tröôùc con ngöôøi ñaõ noùi, hieåu, tin moät caùch sai laàm; sau môùi thaáy caùi sai laàm aáy; nhöõng ngöôøi tröôùc ñaõ bieát ñaâu; vaø bieát ñaâu baây giôø ta noùi raèng ta ñuùng maø sau naøy, con chaùu, haäu lai laïi thaáy raèng sai ?

- Neáu thaät coù chaân lyù thì sao caùc nhaø tö töôûng, caùc nhaø trieát hoïc laïi khoâng ñoàng yù nhau maø caõi coï, maø choáng baùc nhau maõi; xöa caõi, nay caõi, mai coøn caõi; ai cuõng cho raèng mình phaûi, ai cuõng nghó raèng ñoái phöông laø sai. Theá nghóa laø khoâng coù ai sai ai ñuùng caû “beân naøy nuùi laø chaân lyù, beân kia nuùi laø phi lyù”

- Tìm giaûi thích söï vaät laø tìm nguyeân nhaân cuûa noù, roài laïi phaûi tìm nguyeân nhaân cuûa nguyeân nhaân aáy, cöù nhö theá maø ñi ngöôïc leân maõi, chöa bao giôø heát, chöa luùc naøo cuøng; thì chaéc gì ñaõ hieåu, ñaõ bieát roõ söï thaät ?

*

Nhöõng lyù do cuûa chuû nghóa hoaøi nghi coù giaù trò töông ñoái vôùi nhöõng loái nhaän thöùc khoâng khoa hoïc, ñoái vôùi nhöõng nguïy bieän cuûa nhöõng ngöôøi goïi laø nhaø tö töôûng. Xöa ñaõ coù, nay haõy coøn nhöõng “trieát gia” khoâng chòu caên cöù vaøo khoa hoïc ñeå nhaän thöùc, hoï khoâng chòu tìm chaân lyù baèng khoái oùc, maø hoï ñi tìm chaân lyù trong khoái oùc cuûa hoï. Hoï nguïy bieän hoï gaøn, hoï töï yù töôûng töôïng cuûa nhöõng ngöôøi raát ñaùng cho keû khaùc hoaøi nghi vaø phaûi hoaøi nghi nhöõng tö töôûng maây muø aáy môùi ñöôïc.

Nhöng töø ngaøy coù söï nhaän thöùc khoa hoïc trong lòch söû vaên minh cuûa loaøi ngöôøi thì lyù do cuûa chuû nghóa hoaøi nghi khoâng theå naøo coøn ñöùng vöõng ñöôïc nöõa, vaø tröôùc söï phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa khoa hoïc, ñöøng noùi chi laø chuû nghóa hoaøi nghi maø luoân caû thaùi ñoä hoaøi nghi cuõng sai laàm laïc haäu phaûn tieán boä.

Traû lôøi cho lyù do thöù nhaát cuûa chuû nghóa hoaøi nghi: vaãn bieát lòch söû tö töôûng con ngöôøi laø moät giaây laàm laïc, söûa chöõa nhöõng laàm laïc. Song laàm laïc sau so saùnh vôùi laàm laïc tröôùc laïi ít laàm laïc hôn. “laàm laïc moãi ngaøy moät bôùt voâ lyù” theo lôøi cuûa F.Engels. Noùi khaùc hôn, laøm sao phuùt choác, trong giaây laùt con ngöôøi coù theå tìm ngay ra chaân lyù hoaøn toaøn ? Nhaän thöùc laø caû moät quaù trình, quaù trình ñi tôùi chaân lyù. Ngaøy xöa oâng baø ta noùi traùi ñaát deït laø sai, baây giôø ta noùi traùi ñaát troøn laø gaàn ñuùng, gaàn ñuùng vì ngöôøi ta ñi voøng quanh noù ñöôïc nhö con kieán boø quanh traùi cam; roài ngöôøi ta leân baéc cöïc vaø xuoáng nam cöïc ñeå doø laïi bieát theâm raèng traùi ñaát deøn deïp ôû hai ñaàu moät ít, ñoù laø söï thaät hay gaàn ñeán söï thaät hoaøn toaøn, laøm sao maø ñôøi sau noùi traùi ñaát vuoâng ñöôïc ?

Traû lôøi cho lyù do thöù hai cuûa chuû nghóa hoaøi nghi: vaãn bieát coù nhöõng leõ maø caùc nhaø thöùc giaû khoâng ñoàng yù nhau, song ñaõ coù voâ soá söï thaät maø khoâng ai choái caõi ñöôïc caû: ñi maùy bay mau hôn ñi xe boø; ñeøn ñieän saùng hôn ñeøn daàu; 2 coäng 2 laø 4, con ngöôøi phaûi aên môùi soáng, coù soáng môùi coù baøn caõi nhau. Vaø hôn nöõa, khoa hoïc moãi ngaøy moät ñöôïc theâm tín nhieäm, nhaø hoaøi nghi trieät ñeå maáy cuõng haèng ngaøy duøng ñeán khoa hoïc, vaø khi oâng nhôø uoáng thuoác quinine heát soát reùt thì khoâng coù hoaøi nghi thuoác aáy cho ñeán ñoåi chòu soát reùt maø khoâng theøm uoáng thuoác quinine.

Traû lôøi cho lyù do thöù ba: lyù do thöù ba chæ coù nhöõng oâng meâ tín möôïn côù nhôõ nhôøi ñeå ra boä khoâng tin khoa hoïc maø coá söùc tin vaøo “loøng thaønh”, vaøo Thöôïng ñeá. Moãi moät tieán boä cuûa khoa hoïc laøm cho hoï sôï seät, sôï khoa hoïc laán maõi toân giaùo; traùi laïi, moãi khoù khaên (khoâng traùnh khoûi, maø caøng gaëp khoù khaên môùi caøng thaáy coâng duïng thöïc tieãn cuûa khoa hoïc) moãi khoù khaên cuûa khoa hoïc laøm cho hoï phaán khôûi, phaán khôûi ñeå laøm gì ? - Ñeå noùi vu vô laø “giaù söû ñuùng, lòch söû sai”, “mô moäng laø phaûi, thöïc teá laø laàm nhö oâng Lachelier chaúng haïn, ñoù laø chöa noùi ñeán Pascal, hay nhieàu nhaø toân giaùo laïc haäu khaùc.”

Ngaøy nay, theá löïc cuûa khoa hoïc baønh tröôùng maïnh; chuû nghóa hoaøi nghi khoâng vì theá maø heät nhö oâng Cuvillier töôûng laàm: traùi laïi, chöôùng maét khoâng ñöôïc, noù khoân kheùo traù hình trong nhieàu maàu saéc khaùc nhau cuûa duy taâm luaän, maø chuùng ta laàn löôït baøn ñeán.

Trong tình theá khaùng chieán cuûa Vieät Nam, haõy coøn coù moät nhoùm ngöôøi maø thaùi ñoä döïa vaøo moät chuû nghóa hoaøi nghi ñaùng tieác: ñoù laø nhoùm goïi laø “trí thöùc truøm chaên”, khoâng theo giaëc laø khaù, khoâng tham gia khaùng chieán moät caùch tích cöïc, laø toû moät yù thieáu tin töôûng vaøo tieàn ñoà cuûa ñaát nöôùc ít nhaát laø trong thôøi buoåi tieàn phaûn coâng, thaùi ñoä löôõng löï aáy ruùt nguoàn coãi xaõ hoäi trong tính chaát cuûa moät lôùp ngöôøi nhaát ñònh maø ñoàng thôøi, noù tieâu bieåu moät söï thieáu tin chaéc vaøo quy luaät khaùch quan cuûa xaõ hoäi vaøo naêng löïc saùng taïo voâ bieân cuûa quaàn chuùng giaùc ngoä.

*

B - BAÁT KHAÛ TRI LUAÄN

ÔÛ ñaây, chuùng ta khoâng nhö nhieàu nhaø trieát hoïc khaùc, traùch oâng E. Kant sao laïi hoaøi nghi sieâu hình hoïc; neáu ta coù traùch, ta chæ traùch sao oâng E. Kant ñaõ hoaøi nghi sieâu hình hoïc maø hoaøi nghi khoâng trieät ñeå, laïi lung tung roài trôû laïi moät thöù sieâu hình. Kant nhaän xeùt raèng raát ñuùng raèng sieâu hình hoïc khoâng thaønh moät khoa hoïc, khoâng ra moät thöù nhaän thöùc chaén chaén, khoâng theå baét ñaàu hoûi “laøm sao laäp noù ñöôïc ?” maø phaûi ñaët caâu hoûi “coù laäp noù ñöôïc khoâng ?”

Nhöng, Kant sa vaøo moät thöù chuû nghóa hoaøi nghi môùi, khoâng vì oâng nghi ngôø sieâu hình hoïc maø bôûi vì oâng ñaët cöông giôùi cho khoa hoïc; ngöôïc ngaïo thay, chính oâng laø moät kieän töôùng cuûa khoa hoïc trong moät thôøi, ñaõ coù coâng vó ñaïi trong vieäc taïo ra moät yù thöùc quan nieäm môùi veà vuõ truï.

Hume, nhaø trieát hoïc Anh cuõng ñoàng m oät moân phaùi baát khaû tri luaän nhö Kant. Cöù theo D. Hume thì quan heä nhaân quaû chæ laø “moät tin töôûng khoâng cöôõng noåi”, laø “moät thoùi quen chuû quan cuûa ta maéc phaûi vì ta thaáy hieän töôïng laäp ñi laäp laïi”.

YÙ cuûa D. Hume raát sai laïc, goïi quan heä nhaân quaû laø moät “tin töôûng chuû quan”, moät “thoùi quen” laâu ngaøy thì voâ lyù voâ cuøng. Neáu quaû noù chæ laø moät thoùi quen thì nguyeân taéc nhaân quaû (nhö luaät bieán ñoåi cuûa naêng löïc, löôïng, nhö luaät thu huùt, xoâ ñaåy toaøn caàu) chaúng qua nhö tính ñi huùt cuûa anh nghieän aù phieän sao? Neáu quaû noù chæ laø moät tin töôûng chuû quan thì khoa hoïc hôn gì moät meâ tín, roài oâng Claude Bernard, oâng Curie seõ bò ngang haøng vôùi nhöõng thaày tu, coøn nhaø kyõ sö, anh thôï maùy laø nhöõng tín ñoà meâ muoäi sao ? – Khoâng. Luaät nhaân quaû laø nhöõng luaät khaùch quan saün coù trong töï nhieân, xaõ hoäi, tö töôûng; ta tìm ñöôïc noù baèng trí naõo cuûa ta chöù khoâng phaûi ta tìm noù töï trong trí naõo, taâm hoàn ta thì laøm sao goïi noù laø chuû quan ñöôïc ?

Taát caû nhaän thöùc khoa hoïc ñeàu caên cöù vaøo luaät nhaân quaû, Hume baûo luaät nhaân quaû chæ laø moät tin töôûng, moät thoùi quen chuû quan, thì giaù trò cuûa nhaän thöùc theo loái nhaän thöùc aáy maø tieâu tan roài, laàu khoa hoïc theo ñoù maø nhö bò döïng treân moät baõi buøn laày, treân moät ñoáng caùt luùn.

Noùi khaùc hôn, cöù theo tö töôûng cuûa Hume thì con ngöôøi khoâng nhaän thöùc noåi vuõ truï vaø quy luaät cuûa vuõ truï chæ nhaän thöùc ñöôïc nhöõng tin töôûng, nhöõng thoùi quen cuûa mình, tin töôûng, song tin töôûng vaø thoùi quen chöa haún laø chaân lyù ñöôïc.

Kant choáng laïi vôùi Hume, kyø thaät laø gioáng vôùi Hume nhö moät khuoân tö töôûng.

Cöù theo Kant, thì nhaän thöùc laø gì ? – “Nhaän thöùc laø trí tueä ñaët quy luaät cuûa noù vaøo moät söï vaät”.

Nhieàu ngöôøi trieát hoïc töôûng ñaâu caâu noùi naøy cho söï nhaän thöùc coù hai yù nghóa: thöù nhaát laø yù nghóa töông ñoái cuûa nhaän thöùc, thöù nhì laø yù nghóa khaùch quan cuûa nhaän thöùc (Cuvillier, “trieát hoïc” trang 521). Traùi laïi chuùng toâi nghó raèng yù töôûng cuûa Kant, giaät luøi Kant veà phía chuû quan, duy taâm khoâng cöùu chöõa noåi.

Töông ñoái ? Phaûi chi Kant noùi raèng söï nhaän thöùc cuûa ta laø töông ñoái vôùi trình ñoä cuûa khoa hoïc, töông ñoái vôùi söï tieán bôûi chaân lyù hoaøn toaøn thì seõ ñuùng; ñaøng naøy töông ñoái luaän cuûa oâng laø töông ñoái luaän duy taâm: “Nhaän thöùc tuøy söï caáu taïo chuû quan cuûa trí tueä”; neáu trí tueä ta caáu taïo moät caùch khaùc thì nhaän thöùc vaø khoa hoïc seõ khaùc ñi.

Sao nhö theá ñöôïc ? Neáu trí tueä cuûa anh, cuûa toâi bò caáu taïo moät caùch khaùc hôn hieän nay thì traùi ñaát seõ vuoâng, maët trôøi seõ nhoû hôn traùi ñaát vaø caây moïc reã ôû treân trôøi, laù döôùi ñaát chaêng ? Nhaän thöùc laø tìm söï thaät khaùch quan, tìm quy luaät khaùch quan cuûa vuõ truï, maø söï thaät aáy, quy luaät aáy, vuõ truï aáy naøo coù tuøy söï caáu taïo cuûa trí tueä cuûa ta; traùi laïi trí tueä cuûa ta phaûi tuøy söï thaät nôi chuùng noù. Söï vaät khoâng baét buoäc phaûi quaây quaàn chung quanh trí tueä maø trí tueä baét buoäc phaûi thích öùng vôùi söï vaät.

Neáu quaû nhaän thöùc tuøy caáu taïo chuû quan cuûa trí tueä thì nhaän thöùc khoâng coøn coù giaù trò gì caû. ÔÛ ñaây Kant voâ tình ñaõ saùt caùnh vôùi Hume.

Thaät ra trí tueä khoâng ñaït ñöôïc quy luaät cuûa noù vaøo söï vaät, maø söï vaät ñaët quy luaät cuûa noù vaøo trí tueä môùi ñuùng hôn.

Cöù theo Kant, tuy caùch hieåu chuû quan ôû treân, ta chæ bieát ñöôïc nhöõng hieän töôïng cuûa vaät ñuïng chaïm vaøo caûm giaùc cuûa ta, ta khoâng theå bieát ñöôïc “vaät töï taïi”, nghóa laø khoâng theå bieát ñöôïc baûn chaát cuûa vaät.

Ñaây laø moät sai laàm nöõa.

Sao laïi chia vaät ra laøm hai phaàn, phaàn hieän töôïng vaø phaàn töï taïi, phaàn coù theå bieát ñöôïc vaø phaàn khoâng theå bieát ñöôïc ?

Quaû coù nhöõng phaàn cuûa vaät maø ta chöa bieát ñöôïc; chöa bieát khaùc haún vôùi khoâng theå bieát. Neáu noùi quaû quyeát raèng: “Ta khoâng theå bieát ñöôïc vaät töï taïi”, nghóa laø baûo vôùi khoa hoïc: ñöøng moù ñeán baûn chaát cuûa vaät maø laøm gì ! Khoâng theå bieát ñöôïc ñaâu! chæ nghieân cöùu nhöõng hieän töôïng beà ngoaøi thoâi. Voâ tình hay coá yù, Kant ñaõ haïn cheá khoa hoïc, vaïch moät möùc cuoái cuøng tröôùc nhaän thöùc cuûa con ngöôøi, nhö ngaên ñöôøng tieán boä cuûa khoa hoïc, cuûa nhaän thöùc maø khoâng moät lyù do chính xaùc naøo caû.

Moãi böôùc tôùi tröôùc cöûa khoa hoïc laø moãi phaàn vaät töï taïi baát khaû tri cuûa Kant bò khaùm phaù, khaùm phaù maõi ñeán heát, vaø khi trong phoøng thí nghieäm, trong thöïc haønh coâng ngheä, nhaø baùc só, nhaø kyõ sö ñaõ xem xeùt moå söï vaät laïi taùi taïo söï vaät, duøng noù maõi vaøo lôïi ích cuûa ngöôøi thì coøn chi laø “vaät töï taïi” baát khaû tri luaän cuûa Kant ? Luùc con ngöôøi tìm hieåu ñeán nguyeân töû thì böùc maøn quanh baûn chaát cuûa vaät bò tuaàn töï veùn leân.

Kant ñi caøng saâu vaøo ñöôøng duy taâm luaän, vaøo chuû quan tính cuûa nhaän thöùc: theo oâng “kinh nghieäm khoâng bao giôø coù tính caùch cuûa moät söï nhaän thöùc thaät ñöôïc maø chæ laø moät môù caûm xuùc thoâi” vaø “khaû naêng cuûa kinh nghieäm laø caùi gì cho nhöõng nhaän thöùc “trôøi cho” cuûa ta moät söï thaät khaùch quan”. Noùi khaùc hôn, vôùi oâng, kinh nghieäm khoa hoïc chæ ñoùng vai troø chöùng thöïc nhöõng nhaän thöùc “trôøi cho” ! Môùi sinh ra, tröôùc khi coù kinh nghieäm, oâng Kant ñaõ coù saün nhöõng nhaän thöùc, nhöõng quan nieäm roài! (sinh ra ñaõ bieát). Theo Kant, nhöõng quan nieäm trôøi cho ñoù, quan nieäm phi kinh nghieäm ñoù môùi laø nhaän thöùc thaät, môùi laø leõ phaûi, coøn khoa hoïc, kinh nghieäm chæ chöùng minh nhöõng quan nieäm saün coù kia thoâi.

Traùi laïi, traùi haún laïi môùi ñuùng: con ngöôøi sôû dó coù quan nieäm, coù nhaän thöùc laø nhôø thöïc teá, nhôø kinh nghieäm; kinh nghieäm vaø thöïc teá söûa chöõa maõi quan nieäm vaø nhaän thöùc cuûa con ngöôøi, söûa chöõa maõi cho noù tieáp caän vôùi chaân lyù hoaøn toaøn cuûa söï vaät khaùch quan.

Theo oâng E.Kant, chaân lyù laø gì ?

- Khoâng phaûi laø söï hoaø hôïp cuûa nhaän thöùc vôùi söï vaät, maø chính laø söï hoøa hôïp cuûa nhaän thöùc vôùi nhaän thöùc, töùc laø söï hoøa hôïp cuûa nhaän thöùc vôùi quy luaät cuûa lyù trí (Kant; “Luaän lyù hoïc”).

Neáu theá thì coøn ñaâu laø chaân lyù khaùch quan nöõa ? Neáu theá thì chæ coù chaân lyù chuû quan maø thoâi, nghóa laø khoâng coøn coù chaân lyù gì caû. Ngöôïc laïi môùi ñuùng: chaân lyù laø söï hoøa hôïp cuûa nhaän thöùc chuû quan vôùi söï vaät vaø quy luaät khaùch quan; thì nhaø khoa hoïc, nhaø tö töôûng chính tröïc phaûi ñöøng ngaàn ngaïi gì maø söûa laïi töï yù cuûa mình, neáu töï yù aáy hoaëc traùi hoaëc sai quy luaät khaùch quan cuûa söï vaät. Sai laàm maø nhaän thaáy sai laàm ñeå söûa chöõa thì coù xaáu hoå gì coù giaûm giaù trò cuûa ta ñaâu. OÂng X.Y.Z trong quyeån “Söûa ñoåi loái laøm vieäc”, xem nguyeân taéc pheâ bình vaø söûa chöõa nhö nguyeân lyù caên baûn cuûa tieán boä. YÙ töôûng aáy hoaøn toaøn ñuùng, chæ coù nhöõng ai khoâng laøm gì caû, khoâng tö töôûng gì caû môùi khoûi bò sai laàm; nhöng nhöõng keû aáy chöa phaûi laø con ngöôøi thaät.

Nghó saâu hôn nöõa ta coù theå töï hoûi vaäy lyù trí coù phaûi laø moät vaät ngoaøi töï nhieân nhö yù cuûa Kant khoâng ? Neáu noù ñöùng ngoaøi töï nhieân maø baét töï nhieân theo quy luaät cuûa noù thì nhaän thöùc cuûa ta cuõng nhö quy luaät cuûa noù khoâng coøn bieát caên cöù vaøo ñaâu maø phaân bieät traùi phaûi caû. Söï thaät, ngöôøi laø boä phaän cuûa töï nhieân thì khoái oùc, lyù trí cuûa ngöôøi laøm sao vöôït ra ngoaøi voøng töï nhieân ñöôïc ? Nhò nguyeân luaän cuûa Kant ñaït ñeán moät beá taéc, beá taéc cuûa baát khaû tri luaän vaø chuû nghóa hoaøi nghi thuû tieâu hay laø haïn cheá khoa hoïc, laøm maát heát giaù trò cuûa nhaän thöùc.

Vì lyù trí laø trong töï nhieân, boä phaän cuûa töï nhieân neân quy luaät cuûa noù hoøa hôïp vôùi quy luaät cuûa töï nhieân, cuõng vì ñoù maø ta nhaän thöùc ñöôïc söï vaät, nhaän thöùc baèng haønh ñoäng, thöïc tieãn, khoâng phaûi nhaän thöùc moät caùch baøng quan thuï ñoäng. Taùnh ñoàng nhaát cuûa toàn taïi vaø tö töôûng ôû choã ñoù khoûi caàn phaûi coù Thöôïng ñeá naøo, “hoøa hôïp thieân nhieân” naøo caû.

Chöõ “baát khaû tri luaän” ôû AÂu-chaâu do oâng Huxley baày ra; tuy Huxley beânh vöïc Darwin nhöng oâng coâng nhieân tuyeân boá raèng khoâng neân baøn veà vaán ñeà sieâu hình hoïc, raèng ta khoâng theå thaáu ñaùo ñöôïc moät vieäc vöôït ra khoûi trí tueä nhö vaán ñeà linh hoàn Thöôïng ñeá. Nhaø trieát hoïc “baát khaû tri” noùi: bieát khoâng ñöôïc nhöõng vieäc aáy, thì ñöøng chaïm ñeán noù laø hay hôn. Laøm sao bieát duy thaàn laø ñuùng hay voâ thaàn laø sai? Ñoái töôïng cuûa sieâu hình hoïc laø “baát khaû tri”, laø khoâng theå bieát ñöôïc. Hoï khoâng daùm caû quyeát raèng chæ coù Thöôïng ñeá trong trí töôûng töôïng cuûa ngöôøi meâ tín duy taâm, chæ coù Thöôïng ñeá do trí töôûng töôïng aáy sinh ra, khoâng coù Thöôïng ñeá thaät. Hoï coá traùnh baøn caõi; hoï laø nhöõng nhaø trieát hoïc maø Leùnine goïi laø “duy vaät xaáu hoå, nhaùt gan; hoï coá yù khoâng muoán ñuïng chaïm ñeán phong kieán tuy quaù thôøi maø coøn coù theá löïc. Hoï ñaïi bieåu cho thaùi ñoä löøng chöøng, thoûa hôïp cuûa moät giai caáp tö baûn (Anh, Ñöùc) ñaõ maát tính chaát caùch maïng vaø thoûa hôïp vôùi phong kieán ñeå thoáng trò nhaân daân; ñaùm nhaân daân aáy ñöôïc caû hai tö baûn, phong kieán ñeàu thuø haèn, ñeàu sôï seät.

Hoài ñoù Descartes, nhò nguyeân luaän cuûa Descartes veà Thöôïng ñeá vaø vaät chaát, tö töôûng vaø toàn taïi linh hoàn vaø xaùc thòt laø tieán boä tuy thieáu trieät ñeå, tuy nhöõng “nghòch lyù” cuûa Descartes xem nhö kyø khoâi khoù giaûi; ñeán Kant nhò nguyeân luaän giöõa “vaät töï taïi” vaø vaät hieän töôïng laø moät böôùc thuït luøi, nhöôïng boä cho thaàn bí vaøo khoa hoïc, giaûm giaù trò cuûa nhaän thöùc, ñoù laø taâm traïng ruït reø, e sôï treân maët trieát hoïc - cuûa moät giai caáp tö baûn vöøa muoán choáng phong kieán vöøa sôï voâ saûn giai caáp giaùc ngoä.

*

C – CHUÛ NGHÓA THÖÏC TIEÃNluie nhi nhu

“Giaùo chuû” cuûa chuû nghóa thöïc tieãn laø W James, Dewey, ngöôøi Myõ; khoûi caàn ngoù cho kyõ cuõng troâng thaáy ngay con daáu noåi cuûa tö baûn Myõ treân chuû nghóa thöïc tieãn naøy. Tröôùc tieân, nhöõng ngöôøi saùng taïo ra lyù thuyeát, coù yù tìm ñònh nghóa coi chaân lyù toân giaùo laø gì, vaø töø choã thaûo luaän veà chaân lyù rieâng bieät naøy hoï ñi ñeán choã ñònh nghóa chaân lyù noùi chung.

William James noùi: laáy gì chöùng thaät cho chaân lyù ? Caùi gì laøm tieâu chuaån cho chaân lyù ? – “nhöõng keát quaû thöïc teá cuûa yù kieán”. YÙ kieán ñuùng lyù laø yù kieán naøo “coù lôïi” “chaân lyù” vôùi “coù lôïi” laø hai quan nieäm gioáng nhau; “noù coù lôïi cho neân noù laø chaân lyù”; hay laø “noù laø chaân lyù neân noù coù lôïi” cuõng theá thoâi. Noùi moät caùch roäng hôn, caùi gì tieän, caùi gì thaønh coâng thì caùi ñoù laø chaân lyù vaø chaân lyù ôû ñoù, chæ ôû ñoù thoâi.

Theo Dewey vaø Schiller vieát: “chaân lyù coù tính caùch khí cuï” nghóa laø moät chaân lyù laø chaân lyù vì ngöôøi ta duøng ñöôïc noù ñeå laøm moät vieäc gì, chæ coù theá thoâi.

Chuû nghóa thöïc tieãn coù moät ñieåm hay hay laø noù lieân laïc söï nhaän thöùc vôùi thöïc tieãn, vôùi söï caàn ích cuûa con ngöôøi chöù khoâng ñeå söï nhaän thöùc bay boång treân khoâng trung maø chæ quaây quaàn chung quanh lyù trí thuaàn tuùy, nhaän thöùc ñeå nhaän thöùc.

Song, thöïc tieãn chuû nghóa sai laàm nhieàu choã:

1/ Caùi gì coù ích laø chaân lyù chaêng ?

- Haún laø khoâng ñuû! Caùi gì chaân lyù ñeàu laø coù ích; hoaëc tröïc tieáp, hoaëc giaùn tieáp; nhöng moãi caùi coù ích khoâng nhaát thieát phaûi laø chaân lyù: Quaân chuû ñoäc taøi coù ích, ích ôû choã noù thoáng nhaát ñöôïc nhieàu quoác gia, ích ôû choã noù laø caàn thieát lòch söû trong thôøi naøo, nhö theá maø noù coù phaûI laø chaân lyù ñaâu? Meâ tín coù ích cho phong kieán vaø tö baûn thoáng trò nhaân daân, nhöng naøo phaûI laø chaân lyù ñaâu? Nhôø bom nguyeân töû, boïn tö baûn Hoa Kyø ñieäu voõ, döông oai, nhö theá thì chaéc chaân lyù ôû phía naøo coù bom nguyeân töû maïnh nhaát, chaân lyù ôû Hoa Kyø vì ôû Hoa Kyø coù bom nguyeân töû ! chaân lyù ôû Ñöùc vì Ñöùc coù V1, V2 !

2/ Caùi gì tieän lôïi, thaønh coâng laø chaân lyù chaêng ?

- Cuõng khoâng nöõa. Ñoäc taøi tieän lôïi cho tö baûn taøi chính, coù phaûi vì theá maø noù gaàn leõ phaûi hôn daân chuû chaêng? Ñoàng ñoâ la ñaõ thaønh coâng ít ra laø taïm thôøi trong vieäc khuaát phuïc nhieàu nöôùc döôùi aùch cuûa noù, thì noù ñaõ ñaït chaân lyù vaø chaân lyù naèm trong ñoàng ñoâ-la chaêng? Nhieàu khi caùc oâng thaày phuû thuûy nhôø cuùng quaåy, buøa chuù maø chöõa cho keû tin dò ñoan khoûi beänh moät phaàn naøo, ñöôïc “an uûy” phaàn naøo, cuùng quaåy kia, buøa chuù kia, coù coâng hieäu nhö theá ñaõ laø chaân lyù chaêng ? Haún laø khoâng vaäy.

Traùi laïi, laém leõ raát chí lyù maø vì ñieàu kieän gì maø thaát baïi, thaát baïi taïm thôøi ví duï nhö vì keû thuø coøn maïnh hôn, khieán “vaän khöù anh huøng aåm haän”; thì khoâng vì thaáy noù taïm thôøi thaát baïi, taïm thôøi chöa thaéng lôïi maø voäi cho raèng noù sai laàm.

Phaûi tìm tieâu chuaån cuûa chaân lyù ôû choã khaùc.

Phaûi ñònh nghóa chaân lyù moät caùch khaùc.

Chuû nghóa thöïc tieãn tieâu bieåu ñöôïc taâm hoàn con buoân vaø xaâm chieám cuûa ñoàng ñoâ-la trong luùc noù coøn coù theá löïc.

D - CHUÛ NGHÓA “QUY ÖÔÙC” CUÛA POINCAR EÙ

Poincareù töï hoûi trong quyeån “Giaù trò cuûa khoa hoïc” caàn chi phaûi töï hoûi vaäy cho hình hoïc cuûa Euclide “ñuùng lyù hôn” thöù hình hoïc khaùc ? Ta chæ bieát raèng noù “tieän hôn”.

OÂng laïi noùi theâm:

“Quaû quyeát raèng: Traùi ñaát quay chung quanh maët trôøi, laø khoâng coù nghóa lyù giaù caû, vì khoâng coù thí nghieäm naøo ñeå cho ta laøm baèng côù chaéc chaén…hai caâu: “Traùi ñaát quay” vôùi “nghó raèng traùi ñaát quay laø moät leõ tieän lôïi” hai caâu ñeàu coù moät nghóa nhö nhau”.

(Poincare “khoa hoïc vaø giaû thuyeát”)

Vaäy theo oâng Poincare caùi mình goïi laø chaân lyù chaúng qua laø nhöõng quy öôùc ñeå laøm vieäc, khoâng phaûi töø lyù trí ra, cuõng khoâng phaûi töø kinh nghieäm ñeán, maø chính taïi nhaø khoa hoïc hay con ngöôøi khaùc baày ra cho tieän vieäc hôn, chæ coù theá thoâi. Nhöõng nguyeân lyù cuûa toaùn hoïc, cuûa cô giôùi hoïc ñeàu laø nhöõng quy öôùc caû.

Xeùt kyõ laïi, chuùng ta thaáy oâng Poincareù phuû nhaän tính chaát khaùch quan cuûa chaân lyù: oâng taùch nhöõng nguyeân lyù toaùn hoïc, cô giôùi hoaëc ra khoûi nguoàn goác khaùch quan, thöïc teá, kinh nghieäm cuûa noù, maø chæ ñeå cho noù caùi tính chaát “quy öôùc” chuû quan. Vaø, neáu nhö vaäy, thì khoâng coøn chaân lyù nöõa; neáu vaäy thì caû khoa hoïc caû nhaän thöùc con ngöôøi seõ maát heát giaù trò thöïc cuûa noù ñi, chæ coøn coù giaù trò “quy öôùc” “heïn hoø”, baøy ñaët cho deã giaûi maø thoâi.

Toâi nghó raèng traùi ñaát troøn, neáu quaû thaät traùi ñaát troøn, khoûi caàn coù quy öôùc cuûa toâi noù cöù troøn thì quy öôùc kia môùi coù giaù trò, môùi gaàn chaân lyù, gaàn söï thaät khaùch quan. Ngaøy xöa, ñeå “tieän” vieäc caét nghóa caùi baàu trôøi, ngöôøi ta töï tieän quy öôùc raèng ñaát baèng, roäng, ngaén, treân laø thieân ñaøng, döôùi laø ñòa nguïc, giöõa laø theá gian. Quy öôùc aáy, moät thôøi kia cuõng laø “tieän” laém ñaáy, nhöng coù phaûi laø chaân lyù ñaâu ?

Nhieàu nhaø tö töôûng tieáp noái chuû nghóa quy öôùc cuûa Poincareù vaø ñi xa moät caùch phi lyù hôn nöõa, cho ñeán ñoãi hoï xem khoa hoïc nhö moät thöù hoïc (ví duï nhö oâng Duhem) hoaøn toaøn töôïng tröng, hoaøn toaøn nhaân taïo, khoâng aên nhòp gì vôùi thöïc taïi caû.

OÂng Leroy so saùnh toaùn hoïc nhö moät troø chôi. Traät töï, nguyeân nhaân, keát quaû ñeàu laø nhöõng yù kieán do caùc nhaø baùc hoïc töï yù töôûng töôïng ra maø thoâi !

Ñaây laø moät xu höôùng muoán phaù hoaïi neàn moùng vaø uy tín cuûa nhaän thöùc khoa hoïc. Neáu cuûa nhaän thöùc khoa hoïc chæ laø moät “troø chôi chöõ”, moät söï töôûng töôïng kheùo cuûa lyù trí thì coøn ñaâu laø khoa hoïc nöõa ?

Hoï töôûng laøm vinh döï cho tö töôûng baèng caùch taùch rôøi tö töôûng ra khoûi thöïc taïi, cho tö töôûng moät naêng löïc saùng taïo ñoäc laäp, xaây döïng nhöõng quy öôùc vaø nguyeân taéc moät caùch töï yù, töï tieän; thöïc ra hoï gieát tö töôûng moät caùch raát ngoït ngaøo, eâm thaám: nhö vaäy khoâng reã caây khoâ, laù ruïng, tö töôûng taøn taï, ñieâu linh moät khi maát neàn taûng thöïc taïi vaø vaät chaát vaø do ñoù quan nieäm veà chaân lyù cuõng tieâu taùn chaúng nhöõng veà maët lyù thuyeát maø caû veà maët thöïc haønh nöõa.

*

E – MOÏI NGÖÔØI ÑEÀU ÑOÀNG YÙ LAØ TIEÂU CHUAÅN CUÛA CHAÂN LYÙ CHAÊNG ?

Nhaø luaän lyù hoïc Goblot nghó raèng chaân lyù laø keát quaû cuûa hoaït ñoäng tinh thaàn thuaàn tuùy, vaø phaûi ñöôïc toaøn theá giôùi ñeàu ñoàng yù; noùi khaùc hôn, caùi gì ñöôïc moïi ngöôøi ñeàu ñoàng thanh taùn thaønh, caùi aáy laø chaân lyù.

Khoâng bieát tinh thaàn thuaàn tuùy laøm sao ñem laïi chaân lyù, neáu tinh thaàn ñuùng xa thöïc taïi, thì hoaït ñoäng cuûa noù chæ ñem laïi nhöõng töôûng töôïng thuaàn tuùy thoâi.

Vaû laïi, bieåu ñoàng tình cuûa taát caû chöa chaéc ñaõ laø tieâu chuaån cho chaân lyù. Ngaøy xöa, treân theá giôùi naøy, coù ai daùm nghó raèng traùi ñaát xoay chung quanh maët trôøi ? Hoài noï, ai naáy ñeàu bieåu ñoàng tình laø maët trôøi xoay chung quanh traùi ñaát; ai cuõng ñeàu troâng thaáy maët trôøi moïc ôû phöông ñoâng, laën phöông taây vaø nhoû hôn quaû ñaát. AÁy theá maø söï bieåu ñoàng tình aáy laø sai laàm. Ngaøy xöa haàu heát con ngöôøi tin coù thaàn coù thaùnh, nhöng thaàn thaùnh coù ñaâu ?

Traùi laïi, moät mình Galileùe tin traùi ñaát troøn xoay chung quanh maët trôøi, maø ñoù laø söï thöïc.

Leõ taát nhieân ñaõ coù raát nhieàu nhaän thöùc khoa hoïc ñöôïc toaøn daân ñoàng yù, ñoàng tình; caùc oâng duy taâm duy thaàn cuõng phaûi ngaäm mieäng tröôùc nhieàu nhaän thöùc roõ raøng, chaéc chaén cuûa khoa hoïc. Nhöng neáu chæ laáy söï ñoàng yù, cuûa taát caû moïi ngöôøi laøm tieâu chuaån duy nhaát hay laø tieâu chuaån caên baûn cho chaân lyù laø chöa ñuû, ñoâi khi sai laàm laø khaùc.

*

F - GIAÛI ÑAÙP CUÛA BERGSON

Bergson toan vöôït qua nhöõng luùng tuùng cuûa caùc nhaø trieát hoïc maø chuùng ta ñaõ keå treân. Cöù theo nhöõng nhaø trieát hoïc keå treân thì nhaän thöùc cuûa con ngöôøi raát laø töông ñoái, raát laø mong manh. Coøn theo Bergson thì: taïi chuùng ta nhaän thöùc baèng trí tueä cho neân nhaän thöùc aáy môùi mong manh, töông ñoái, coù giôùi haïn, noâng caïn nhö theá; caàn phaûi vaø coù theå tìm moät quan naêng naøo cuûa con ngöôøi khaùc hôn laø trí tueä ñeå cho chuùng ta tröïc tieáp hieåu ngay ñöôïc nhöõng ñieàu tuyeät ñoái.

OÂng vieát:

“Coù hai caùch raát phaân bieät nhau ñeå bieát moät vaät; caùch thöù nhaát laø ñi voøng quanh vaät aáy, caùch thöù nhì ñi thaúng vaøo vaät aáy. Caùch thöù nhaát tuøy quan ñieåm cuûa ta vaø tuøy nhöõng töôïng tröng maø ta baøy giaûi; caùch thöù nhì khoâng tuøy quan ñieåm naøo caû vaø cuõng khoâng döïa vaøo töôïng tröng naøo caû. Caùch nhaän thöùc thöù nhì; ôû nôi naøo maø ta coù theå duøng noù ñöôïc thì noù cho ta ñaït tôùi tuyeät ñoái”

(Bergson “Nhaäp ñeà veà Sieâu hình hoïc”)

Vaø oâng noùi theâm: hai caùch hieåu aáy laø do hai quan naêng khaùc nhau: trí tueä vaø linh tính. Trí tueä ñi voøng quanh vaät; linh tính ñi ngay vaøo trong vaät.

Cöù theo oâng, trí tueä khoâng phaûi ñeå “suy luaän thuaàn tuùy”; trí tueä dính daùng vôùi nhöõng “taát yeáu cuûa haønh ñoäng”; muïc ñích cuûa trí tueä laø cheá taïo; con ngöôøi cheá taïo nhöõng coâng cuï - vieäc naøy phaân bieät con ngöôøi vôùi thuù vaät laø nhöõng ñoäng vaät khoâng bieát cheá taïo khí cuï - Trí tueä goàm nhöõng yù kieán saün coù töø tröôùc ta vaø saün coù chung quanh ta maø khoâng bieán hoùa, khoâng saùt nhaäp vaøo baûn chaát cuûa ta ñöôïc; noù tuøy söï nhu caàu cuûa sinh hoaït, tuøy tính caùch cuûa ngoân ngöõ, cho neân trí tueä nhö laø chieác aùo beân ngoaøi; cho neân vôùi trí tueä ta hieåu sinh hoaït moät caùch khoâng töï nhieân, khoâng saâu saéc; caàn coù trí tueä ñeå cho ta “giao teá” vôùi theá giôùi vaät chaát, giaùn ñoaïn vaø baát ñoäng. Trí tueä tröôùc heát laø moät söùc phaân tích. Noù chæ bieát ñöôïc beà ngoaøi cuûa vaät maø khoâng thaáu ñaùo noåi baûn chaát, tinh tuùy saâu saéc cuûa vaät, chæ bieát nhöõng caùi thoâng thöôøng ñaïi loaïi, maø khoâng bieát noåi nhöõng ñaëc ñieåm, caù taùnh.

Theo oâng, khoa hoïc töï nhieân , xaõ hoäi laø “coâng trình chæ cuûa trí tueä”, “tieán hoùa saùng taïo”, chæ laø coâng cuï cuûa söï haønh ñoäng, noù khoâng cho chuùng ta moät söï nhaän thöùc thaät söï nhö laø: sinh hoaït, vaän ñoäng vaø söï bieán ñoåi voâ cuøng.

Bergson nhaän xeùt vaø pheâ bình trí tueä moät caùch khaù gaét gao, khaù naëng neà. OÂng coá dìm trí tueä xuoáng, oâng ñoùng khuoân nhoát trí tueä ôû trong moät cöông giôùi nhaát ñònh. Ñoàng thôøi oâng raát taùn döông linh taùnh, ñöa vai troø linh taùnh leân cao hôn vai troø cuûa trí tueä.

Theo oâng, linh taùnh ñöôïc nung ñuùc theo hình thöùc cuûa sinh hoaït; noù laø moät quaù trình “noäi taïi” cuûa sinh hoaït; neáu linh taùnh aáy töï giaùc thì noù coù söùc giuùp ta “ñi vaøo ngay trong söï sinh hoaït”. Nhaø trieát hoïc phaûi bôi ngöôïc laïi caùc doøng tö töôûng thöôøng ngaøy, phaûi coá gaéng laøm sao cho doøng tö töôûng aáy chaûy ngöôïc laïi, khoâng phaûi tuoân ra ngoaøi maø trôû laïi vaøo trong; “Nhaø trieát hoïc phaûi xoay löng tröôùc khoa hoïc”, phaûi xa laùnh trí tueä, trôû veà vôùi linh tính; nhö theá môùi coù theå ñi thaúng vaøo trong vaät “nhaäp vôùi nhöõng gì thoáng nhaát vaø khoâng taû ñöôïc cuûa vaät” nhaân ñoù ta seõ coù moät nhaän thöùc tuyeät ñoái, hoaøn toaøn.

*

Giai caáp tö baûn Phaùp xem oâng Bergson nhaø trieát hoïc uyeân thaâm nhaát cuûa chuùng noù trong ñaàu theá kyû 20 naøy; chuùng noù töng boác Bergson leân chöa chaéc bôûi taøi ba gì, uyeân thaâm gì cuûa hoïc thuyeát Bergson, maø chaéc chaén nhaát laø taøi treân maët trieát hoïc Bergson tieâu bieåu ñöôïc tính caùch suy vong cuûa tö töôûng tö baûn tröôùc tieán boä voâ bieân cuûa loaøi ngöôøi.

Trí tueä coù ñaùng bò khinh reû, coù ñaùng bò maït saùt nhö theá khoâng ?

Linh tính coù ñaùng ñöôïc töng boác leân maây xanh xem nhö toaøn löôïng toaøn naêng nhö theá khoâng ?

Linh tính vaø trí tueä coù phaûi laø hai quan naêng tuyeät ñoái maâu thuaãn nhau nhö theá khoâng ?

Coù lyù do gì maø tin caäy vaøo linh taùnh hôn laø vaøo trí tueä chaêng?

Vì lyù do xaõ hoäi naøo maø Bergson muoán “bôi loäi ngöôïc doøng trí tueä, ngöôïc doøng khoa hoïc nhö theá ?”

Coù phaûi laø trí tueä ñi voøng quanh söï vaät, coøn linh tính ñi vaøo trong söï vaät chaêng ?

Vôùi linh tính cuûa oâng, oâng Bergson ñaõ vaøo trong söï vaät naøo hay laø chæ daét hoïc troø vaø ñoäc giaû cuûa oâng ñi vaøo quyeån saùch roài ñi quanh caùi chöõ “linh tính” ? Neáu quaû linh tính ñi vaøo trong söï vaät, hieåu ñöôïc baûn chaát cuûa söï vaät, thaáu ñöôïc tuyeät ñoái, thì ngöôøi daõ man, loaøi caàm thuù seõ hieåu saâu bieát roäng, gaàn guõi tuyeät ñoái hôn con ngöôøi thoâng minh, vì chuùng noù soáng veà linh tính nhieàu hôn laø veà trí tueä, ít suy luaän hay suy luaän khoâng noåi, linh tính cuûa chuùng laïi khoâng bò trí tueä caûi bieán hay laøm lu môø ñi.

Coøn caùc nhaø baùc hoïc thí nghieäm haøng ngaøn vaïn laàn, baét trí tueä cuûa hoï laøm vieäc raát meät, suy luaän raát nhieàu, hoï tìm ra nguyeân töû löïc chaúng haïn, thì, coâng trình aáy laø coâng trình gì? Coâng trình cuûa linh tính sao, vaø tìm ra teá baøo, naêng löïc nguyeân töû chính laø ñi saâu vaøo vaät roài ñaáy chöù, naøo phaûi chæ “voøng quanh söï vaät” maø thoâi ñaâu ?

Khoâng tìm maø gaëp, khoâng kieám maø ra, khoâng suy xeùt maø bieát, bieát laïi ñöôïc saâu xa, tröôùc heát ñoù laø caùi nghòch lyù raát voâ lyù cuûa nhaø “trieát hoïc linh tính” Bergson. Leõ coá nhieân nghòch lyù naøy khaùc haún vôùi nghòch lyù cuûa Descartes; nghòch lyù cuûa Descartes laø cuûa thôøi tö baûn naøy noï, nhö beänh “thieáu thôøi”; nghòch lyù cuûa Bergson laø beänh cuûa thôøi tö baûn suy vong, nhö beänh cuûa oâng laõo 80 tuoåi. Nghòch lyù cuûa Descartes laø höõu lyù; nghòch lyù cuûa Bergson laø voâ lyù.

Bieát maø khoâng caàn suy xeùt, khoâng caàn khaûo saùt, khoâng caàn quan ñieåm; baøy giaûi maø khoâng caàn lôøi noùi, khoâng caàn chuû nghóa, khoâng caàn aûnh töôïng. “Taøi” cuûa Bergson ôû choã ñoù. Taøi quaû quyeát suoâng.

Hieåu bieát nhö theá laø chaúng hieåu bieát gì caû. Thaät ra, linh tính vaø trí tueä laø hai hieän töôïng taâm hoàn cao thaáp khaùc nhau, maø noái tieáp nhau, quan heä laãn nhau, khoâng traùi nghòch nhau moät caùch tuyeät ñoái. Sinh hoaït caáp thaáp ñaõ coù linh tính (nhö caàm thuù) maø trí tueä thì coøn ít oûi; sinh hoaït caáp cao vöøa coù trí tueä vöøa coù linh tính. Hai beân, linh tính vaø trí tueä khoâng nghòch gì haún:

Tröïc giaùc cuûa oâng Lebon khoâng traùi vôùi trí tueä cuûa Becquerel: phaàn naøo nhôø tröïc giaùc cuûa Lebon maø Becquerel tìm bieát nhöõng aùnh saùng voâ hình. Nhöng tìm bieát ñöôïc aùnh saùng voâ hình laø nhôø tìm kieám, nhôø suy xeùt, nhôø thí nghieäm cuûa Becquerel chôù naøo phaûi Becquerel thaát baïi baèng trí tueä coøn Lebon thaønh coâng baèng tröïc giaùc. Ñeán thôøi khoa hoïc phaùt trieån, khi trí tueä con ngöôøi ñaõ phaùt trieån trong haønh ñoäng, trong kinh nghieäm, trong suy luaän saâu xa, maø ñoåi trôû laïi linh tính ñeå hieåu bieát tuyeät ñoái, ñoù laø moät tö töôûng hoaøn toaøn phaûn ñoäng, traùi haún vôùi lòch söû tieán hoùa.

Baûo trí tueä chæ bieát ñöôïc beà ngoaøi cuûa vaät, vaø baûo khoa hoïc chæ laø coâng trình cuûa trí tueä töùc laø phuû nhaän giaù trò cuûa nhaän thöùc khoa hoïc. OÂng Bergson ra ñôøi sau Kant moät theá kyû, trôû laïi yù kieán ñaõ laïc haäu (ngay töø hoài ñoù) cuûa Kant laø khoa hoïc chæ nhaän thöùc ñöôïc hieän töôïng beà ngoaøi cuûa vaät. Bergson khaùc vôùi Kant ôû choã Kant noùi baûn chaát cuûa vaät laø “baát khaû tri” coøn Bergson noùi baûn chaát cuûa vaät khoâng bieát ñöôïc baèng trí tueä chæ coù theå bieát ñöôïc baèng linh tính, nghóa laø cuõng khoâng bieát ñöôïc gì caû, vì bieát raèng linh tính vôùi khoâng theå bieát chaúng khaùc gì nhau maáy.

Trôû veà vôùi linh tính, choáng vôùi trí tueä, hay noùi cho ñuùng hôn, ñeå linh tính treân trí tueä, Bergson taïo ra moät thöù sieâu hình hoïc truïy laïc nhaát trong caùc thöù sieâu hình hoïc nhaän thöùc chæ döïa vaøo caên baûn voâ tri. Thoaùi boä aáy laø taâm hoàn cuûa tö baûn ñaõ ñeán luùc nhö thaày phuø thuûy sôï taø ma cuûa haén trieäu veà, troâng thaáy aùnh saùng cuûa khoa hoïc maø lo sôï, sôï khoa hoïc töï nhieân vaø xaõ hoäi ñöông veà tay giai caáp voâ saûn caùch maïng. Tö baûn ñeá quoác truïy laïc trôû veà vôùi linh tính, ruoàng boû trí tueä, trôû veà meâ tín, caàu vieän thaàn linh, tìm moái yeân uûy trong linh tính, trong thaàn bí, ñoù laø leõ raát deã hieåu. Coâng kích nhöõng boïn duy taâm hoài theá kyû 18, oâng Diderot coù vieát moät caâu maø ngaøy nay ta coøn coù theå duøng ñeå choáng laïi Bergson: “Ñi laïc, röøng saâu, trôøi toái, toâi chæ coù moät aùnh saùng nhoû (Diderot muoán noùi ñeán trí tueä) ñeå daét toâi. Moät ngöôøi laï maët chôït tôùi, baûo: anh ôi, thoåi ñeøn ñi môùi deã tìm loái. Ngöôøi laï maët aáy laø moät teân duy thaàn”. Linh tính cuûa tö baûn ñeá quoác cho chuùng noù bieát raèng tö baûn chuû nghóa ñöông chôø ngaøy xuoáng loã, neân chuùng noù suït luøi, sôï haõi tröôùc aùnh saùng cuûa trí tueä, aùnh saùng cuûa khoa hoïc nhö moät ngöôøi toäi aùc suït luøi, xanh maét tröôùc löôõi göôm ñöông chôø ñôïi phuùt haønh hình.

Nhöng coù traùnh ñöôïc naøo ?

Nhieäm vuï cuûa giai caáp voâ saûn vaø daân toäc bò aùp böùc laø vöøa thöøa höôûng xöùng ñaùng nhöõng aùnh saùng cuûa trí tueä, suy luaän cuûa nhaän thöùc khoa hoïc, vöøa phaùt trieån noù leân thaønh ra ñuû söùc giaûi thoaùt caû moät loaøi ngöôøi laøm “chuùa teå vaø chuû nhaân oâng cuûa töï nhieân” nhö yù nguyeän cuûa Descartes hoài 300 naêm veà tröôùc.

II

GIAÛI ÑAÙP CUÛA DUY VAÄT LUAÄN

Khi chuùng ta tieâu cöïc pheâ bình nhöõng tö töôûng duy taâm ôû treân, chuùng ta ñaõ ñoàng thôøi tích cöïc trình baøy quan ñieåm duy vaät veà vaán ñeà giaù trò cuûa nhaän thöùc. ÔÛ ñaây chuùng ta chæ ghi nhöõng yù chính cuûa duy vaät luaän maø thoâi.

a) Con ngöôøi coù theå nhaän thöùc ñöôïc vuõ truï: Baèng kieåu naøy hay baèng caùch khaùc, duy taâm luaän noùi raèng con ngöôøi khoâng theå nhaän thöùc ñöôïc vuõ truï; coù nhaän thöùc ñöôïc chaêng laø ñöôïc moät phaàn naøo ñoù thoâi, hoaëc khoâng chaéc chaén gì, vaø hoaëc ñöôøng nhaän thöùc phaûi ñoåi thaønh ñöôøng tín ngöôõng Thöôïng ñeá.

Traùi laïi, duy vaät luaän quaû quyeát raèng con ngöôøi coù theå nhaän thöùc ñöôïc töï nhieân, xaõ hoäi vaø nhöõng quy luaät cuûa noù; chaúng nhöõng nhaän thöùc ñöôïc hieän töôïng cuûa vaät maø ñeán baûn chaát cuûa vaät nöõa; khoâng coù gì ngaên caûn ñöôïc, giam haõm, haïn cheá ñöôïc söùc nhaän thöùc cuûa con ngöôøi.

b) Khoa hoïc coù giaù trò nhö laø nhöõng chaân lyù khaùch quan: Baèng caùch naøy hay caùch khaùc, caùc nhaø trieát hoïc duy taâm haïn cheá hay thuû tieâu giaù trò cuûa khoa hoïc. Traùi laïi, duy vaät luaän ñaët tín nhieäm cuûa con ngöôøi vaøo khaû naêng vaø keát quaû cuûa khoa hoïc töï nhieân vaø xaõ hoäi, xem noù coù giaù trò nhö nhöõng chaân lyù khaùch quan. Khoa hoïc caøng ngaøy caøng phaùt trieån, chöõa söûa maõi nhöõng sai laàm vaø khuyeát ñieåm, daét ta ñi gaàn maõi ñeán chaân lyù khaùch quan. Khoâng caàn thieát phaûi coù “tín ngöôõng” naøo, Thöôïng ñeá naøo ñeå nhaän thöùc vuõ truï; “tín ngöôõng”, Thöôïng ñeá chæ laøm môø aùm, sai laïc nhaän thöùc cuûa con ngöôøi.

c) Tö töôûng vaø töï nhieân khoâng traùi nghòch nhau: Khoâng caàn thieát coù tay Thöôïng ñeá xen vaøo ñeå hoøa hôïp trí tueä vôùi töï nhieân nhö Leibnitz, Mallebranche ñaõ nghó; vì trí tueä laø saûn phaåm cuûa khoaùi ouøc, cu#a ng#oâ#i, con ng#oâ#i la# sa#n pha#m cu#a töï nhieân; vaäy saûn phaåm cuûa khoái oùc (töùc nhaän thöùc, tö töôûng) roát cuøng cuõng laø saûn phaåm cuûa khoáI oùc, cuûa ngöôøI, con ngöôøI laø saûn phaåm cuûa töï nhieân, neân caû hai hoøa hôïp, thoáng nhaát chöù khoâng coù gì tuyeät ñoái maâu thuaãn nhau maø caàn coù oâng Thöôïng ñeá naøo ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn aáy.

Khoa hoïc thöïc nghieäm laø söï tieâu bieåu cho moãi hoøa hôïp vaø thoáng nhaát aáy giöõa tö töôûng vaø toàn taïi, giöõa yù thöùc vaø töï nhieân: quy luaät cuûa tö töôûng khoâng traùi ngöôïc maø aên khôùp ngay vôùi quy luaät cuûa töï nhieân.

d) Nhaän thöùc caù nhaân nhöùt thôøi vaø nhaän thöùc xaõ hoäi lòch söû: Khi ta noùi nhaän thöùc ñaây laø noùi nhaän thöùc cuûa con ngöôøi, töùc laø nhaän thöùc cuûa xaõ hoäi, cuûa loaøi ngöôøi, khoâng phaûi laø noùi nhaän thöùc cuûa caù nhaân; noùi nhaän thöùc trong quaù trình phaùt trieån cuûa noù, khoâng phaûi noùi nhaän thöùc trong moät giôø khaùc, moät ñòa ñieåm naøo; noùi nhaän thöùc toång hôïp cuûa ngöôøi ñaõ qua, ngöôøi ñang soáng, ngöôøi seõ tôùi, khaép caùc nôi. Tö töôûng cuûa ngöôøi xaõ hoäi aáy coù theå coù quyeàn baù chuû treân vuõ truï chaêng, nghóa laø noù coù naêng löïc bieát ñöôïc vuõ truï, laøm chuû nhöõng quy luaät cuûa vuõ truï goàm luoân quy luaät cuûa xaõ hoäi vaø tö töôûng chaêng ?

Tö töôûng cuûa töøng ngöôøi, nhaän thöùc caù nhaân nhöùt thôøi khoâng theå coù giaù trò baù chuû ñöôïc. Song, tö töôûng nhaân loaïi, nhaän thöùc xaõ hoäi, lòch söû, lòch söû coù giaù trò baù chuû.

Engels noùi:

“Quyeàn baù chuû cuûa tö töôûng ñöôïc thöïc hieän trong moät loaït con ngöôøi maø tö töôûng rieâng khoâng coù naêng löïc baù chuû; nhaän thöùc coù quyeàn tuyeät ñoái ñaït ñeán chaân lyù, thöïc hieän trong moät loaït sai laàm töông ñoái, caùi naøy vaø caùi kia coù ñöôïc thöïc hieän hoaøn toaøn ñaày ñuû laø nhôø thôøi gian voâ taän cuûa sanh hoaït cuûa loaøi ngöôøi”

(“Choáng Duhring” trang 113)

Noùi caùch khaùc: tö töôûng cuûa moãi ngöôøi laø coù haïn, tö töôûng cuûa nhaân loaïi laø voâ haïn; tö töôûng cuûa töøng ngöôøi, töøng thôøi, töøng tröôøng hôïp laø töông ñoáI, tö töôûng cuûa nhaân loaïi suoát lòch söû voâ cuøng laø tuyeät ñoái.

e) Caên nguyeân cuûa nhaän thöùc laø tranh ñaáu cho söï sinh toàn: nhaän thöùc laø caû moät quaù trình lòch söû, khoâng phaûi baét ñaàu töø nhöõng nguyeân lyù, nhöõng chaân lyù tieân thieân, chaân lyù trôøi cho, maø baét ñaàu töø toái ra saùng, töø sai ñeán ñuùng, töø ngu doát ñeán hieåu bieát, nhôø cuoäc tranh ñaáu vôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi ñeå soáng coøn, nhôø söùc lao ñoäng, nhôø söï saûn xuaát; nhôø lao ñoäng, saûn xuaát thích hôïp moät caùch tích cöïc vôùi hoaøn caûnh, maø khoái oùc, caûm giaùc cuûa con ngöôøi phaùt trieån leân maõi, kho kinh nghieäm moãi luùc moät nhieàu, nhaän thöùc moãi luùc theâm chính xaùc.

Nhö theá, nhaän thöùc coù tính caùch haønh ñoäng chôù khoâng phaûi bò ñoäng, tích cöïc chôù khoâng phaûi laø tieâu cöïc, bieán hoùa vaø tieán boä chôù khoâng phaûi laø baát di baát dòch, khoâng phaûi moät laàn coù saün, ñaày ñuû, maø noù tích tuï, caûi thieän vôùi lòch söû cuûa caû moät loaøi ngöôøi.

Nhö theá khoâng coù nguyeân lyù naøo coù saün trong trí ta, tröôùc khi ta coù kinh nghieäm caû; nguyeân lyù laø toång keát cuûa raát nhieàu kinh nghieäm ñeå soi saùng thöïc haønh veà sau.

Trí naõo chaúng nhöõng nhaän aûnh höôûng cuûa söï vaät, maø aûnh höôûng cuûa ngöôøi laïi phaûn chieáu ñeán söï vaät qua söùc caûi taïo cuûa ngöôøi tranh ñaáu.

f) Chaân lyù laø gì: Laø nhöõng söï thaät khaùch quan cuûa töï nhieân vaø xaõ hoäi, ôû trong töï nhieân vaø xaõ hoäi maø nhaän thöùc cuûa ta phaûi hoøa hôïp vaøo noù; nhaän thöùc töùc laø tìm bieát, bieát caøng ngaøy caøng roõ, caøng ñuùng nhöõng söï thöïc khaùch quan aáy. Söï thaät khaùch quan aáy laø tuyeät ñoái, coøn nhaän thöùc cuûa ta veà söï thaät aáy thì töông ñoái, töông ñoái vôùi tuyeät ñoái kia, töông ñoái vôùi thôøi, töông ñoái vôùi trình ñoä phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Quaù trình nhaän thöùc töùc laø ñi maõi veà chaân lyù khaùch quan tuyeät ñoái kia, cho tieáp caän noù, nhöng khoâng bao giôø hoaøn toaøn ñeán möùc aáy.

Nhö theá thì, khoâng coù nhaän thöùc naøo cuûa ta ñaõ löôïm ñöôïc maø ñöôïc goïi laø nhöõng chaân lyù vónh haèng tuyeät ñoái roài. Caû moät vuõ truï bieán chuyeån, tieán boä maõi thì nhaän thöùc cuûa ta veà vuõ truï khoâng theå naøo khoâng bieán chuyeån vaø khoâng tieán boä ñöôïc.

Ñöôøng phaùt trieån cuûa nhaân loaïi coøn daøi; coù theå noùi raèng khoa hoïc cuûa con ngöôøi môùi ñi nhöõng ñoaïn ñaàu tieân cuûa con ñöôøng daøi voâ taän aáy.

g) Tieâu chuaån cuûa nhaän thöùc laø thöïc haønh – Laøm sao bieát raèng hieåu bieát cuûa ta laø ñuùng ? Tieâu chuaån cuûa nhaän thöùc laø gì ? – Laø thöïc haønh. Thöïc haønh baèng lao ñoäng, baèng thí nghieäm, baèng coâng ngheä, hay baèng caùch maïng.

Moät nhaän thöùc maø ta bieát laø ñuùng khoâng phaûi taïi nhieàu ngöôøi taùn thaønh noù laø ñuû; cuõng khoâng phaûi taïi noù hôïp vôùi nguyeân lyù saün coù naøo, hôïp vôùi luaät rieâng cuûa trí tueä, hay taïi noù tieän lôïi.

Ngöôøi Anh noùi: “baèng côù cuûa khuùc doài laø ta aên no”. Ta aên khuùc doài thì laøm sao choái caõi raèng coù no ñöôïc.

Moät khi laøm laïi ñöôïc moät vaät hay moät hieän töôïng, aáy laø baèng côù raèng ta bieát noù, ta nhaän thöùc ñöôïc noù; ta laøm ra nöôùc, ta laøm ra ñieän, ta laøm ra nhieàu chaát maøu maø xöa nay ta laáy trong caùc thöù caây, ta cheá taïo ra ñöôïc nhöõng chaát hoùa hoïc coù theå v.v… ñoù laø nhöõng baèng côù chöùng thöïc raèng nhaän thöùc cuûa ta laø ñuùng. Khi ta döï ñoaùn ñöôïc nhöõng khuûng hoaûng, nhöõng bieán coá chaùnh cuûa xaõ hoäi tö baûn laø ta bieát ñöôïc nhöõng quy luaät phaùt trieån cuûa noù.

Noùi roäng hôn, luoân luoân söï nhaän thöùc phaûi do thöïc haønh, do kinh nghieäm maø ra thì nhaän thöùc môùi vöõng vaøng vaø phaûi luoân luoân kieåm ñieåm nhaän thöùc tröôùc aùnh saùng cuûa thöïc haønh, cuûa kinh nghieäm. Nhaát thieát khoâng uoán naén thöïc teá theo tö töôûng rieâng maø phaûi söûa chöõa tö töôûng theo thöïc teá.

Nhaän thöùc vaø thöïc haønh, hai ñieàu phaûi ñi ñoâi nhau maõi, maø thöïc haønh môùi laø goác cuûa nhaän thöùc cuõng nhö vaät chaát laø goác cuûa taâm hoàn. Giaù trò cuûa nhaän thöùc ôû nôi ñoù vaø chæ ôû nôi ñoù thoâi.

*

KEÁT LUAÄN

Toùm laïi:

Coù 3 vaán ñeà caên baûn cuûa trieát hoïc:

1. Toàn taïi cuûa ngoaïi giôùi; nghóa laø hoûi vaäy coù hay khoâng coù theá giôùi khaùch quan.

2. Quan heä giöõa toàn taïi vaø tö töôûng nghóa laø hoûi vaäy toàn taïi laø chính yeáu hay tö töôûng laø chính yeáu.

3. Giaù trò cuûa nhaän thöùc cuõng goïi laø ñoàng nhaát cuûa toàn taïi vaø tö töôûng; nghóa laø hoûi vaäy con ngöôøi coù theå ñaït ñeán chaân lyù khoâng ? Con ngöôøi coù theå bieát ñöôïc ngoaïi giôùi khoâng ?

Duy vaät luaän traû lôøi raèng: theá giôùi laø thöïc taïi vaät chaát vaø coù theå bieát ñöôïc.

Ñoù laø vuõ truï quan cuûa duy vaät luaän.

Neáu quaû theá giôùi laø thöïc taïi thì chuùng ta noùi rieâng vaø ñoaøn theå cuûa chuùng ta noùi chung, khoâng theå naøo khoâng ñöùng veà maët khaùch quan maø xem xeùt söï vaät; chuû quan, theo lôøi oâng X.Y.Z laø moät beänh caàn phaûi chöõa neáu muoán tö töôûng, nhaän xeùt cho ñuùng ñeå haønh ñoäng cho coù keát quaû toát.

Neáu quaû theá giôùi laø vaät chaát, vaät chaát laø coãi reã cuûa tö töôûng, thì, phaøm muoán hieåu moät thöù yù thöùc naøo phaûi tìm caên coãi cuûa noù, caên coãi saâu xa trong sinh hoaït vaät chaát cuûa xaõ hoäi, maø muoán caûi taïo moät yù thöùc naøo cho trieät ñeå phaûi caûi taïo nguyeân goác vaät chaát sinh ra noù; vuõ truï bieán chuyeån theo quy luaät khaùch quan thì chuùng ta vaø ñoaøn theå chuùng ta phaûi caên cöù söï haønh ñoäng cuûa mình vaøo söï nhaän thöùc nhöõng quy luaät aáy, khoâng theå tuøy yù muoán mình trong cuûa ai ñöôïc; nhaân ñoù chính trò vaø xaõ hoäi hoïc trôû thaønh nhöõng moân khoa hoïc chính xaùc cuûa moät chính ñaûng tieán boä, moät chieán só caùch maïng khoâng theå naøo khoâng caàn bieát.

Neáu quaû con ngöôøi coù theå nhaän thöùc ñöôïc töï nhieân vaø xaõ hoäi thì haønh ñoäng cuûa con ngöôøi seõ coù söùc caûi taïo ñöôïc xaõ hoäi vaø töï nhieân theo lôïi ích cuûa mình. Song, muoán nhaän thöùc töï nhieân vaø xaõ hoäi cho ñuùng ñaén, caù nhaân vaø ñoaøn theå ñeàu caàn aùp duïng moät phöông phaùp ñuùng ñaén. Phöông phaùp aáy laø phöông phaùp bieän chöùng. Duy vaät luaän thieáu bieän chöùng nhö coù maét maø khoâng ngöôi, nhö coù nhaân theå maø thieáu naêng löïc hoaït baùt.

MUÏC LUÏC

Phaàn thöù nhaát

Ñoái töôïng tính chaát vaø taùc duïng cuûa trieát hoïc

ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA TRIEÁT HOÏC.. 16

TÍNH CHAÁT CUÛA TRIEÁT HOÏC.. 34

TAÙC DUÏNG CUÛA TRIEÁT HOÏC.. 45

Phaàn thöù hai

Toàn taïi cuûa theá giôùi khaùch quan

MOÄT VAÁN ÑEÀ, HAI GIAÛI ÑAÙP. 56

BA ÑIEÅM TRAÙI NHAU GIÖÕA DUY TAÂM VAØ DUY VAÄT.. 60

YÙ NGHÓA CUÛA VAÁN ÑEÀ, TOÀN TAÏI CUÛA THEÁ GIÔÙI KHAÙCH QUAN 63

GIAÛI ÑAÙP CUÛA CAÙC MOÂN PHAÙI DUY TAÂM TRÖÔÙC VAÁN ÑEÀ TOÀN TAÏI CUÛA NGOAÏI GIÔÙI 67

ÑAÏi yù cUÛA caùc nhaø duy taâm vaø yù nghóa xaõ hOÄi cUÛa hOÏc thuyEÁt cUÛa nhÖÕng triEÁt gia AÁy.. 76

Pheâ bình caùc lÔØi giAÛi ñaùp duy taâm... 80

GiAÛi ñaùp cUÛa duy vAÄt luAÄn.. 95

Phaàn thöù ba

Toàn taïi vaø tö töôûng

VAÄT CHAÁT.. 108

THÔØI GIAN, KHOÂNG GIAN.. 126

SINH HOAÏT.. 148

TAÂM HOÀN.. 158

Phaàn thöù tö

Giaù trò cuûa nhaän thöùc

A – CHUÛ NGHÓA HOAØI NGHI 189

B - BAÁT KHAÛ TRI LUAÄN.. 194

C – CHUÛ NGHÓA THÖÏC TIEÃN.. 203

D - CHUÛ NGHÓA “QUY ÖÔÙC” CUÛA POINCARE.. 206

E – MOÏI NGÖÔØI ÑEÀU ÑOÀNG YÙ LAØ TIEÂU CHUAÅN CUÛA CHAÂN LYÙ CHAÊNG ? 208

F - GIAÛI ÑAÙP CUÛA BERGSON.. 210

GIAÛI ÑAÙP CUÛA DUY VAÄT LUAÄN.. 217

LOÏAI S AÙCH NGHIEÂN CÖÙU TRIEÁT HOÏC

TRAÀN VAÊN GIAØU

VUÕ TRUÏ QUAN

BOÄ QUOÁC GIA GIAÙO DUÏC XUAÁT BAÛN

1949

VUÕ TRUÏ QUAN

CUØNG MOÄT TAÙC GIAÛ

ÑÖÔNG IN

- DUY VAÄT LUAÄN NÖÔÙC PHAÙP

- NHAÄN THÖÙC LUAÄN

LOAÏI SAÙCH NGHIEÂN CÖÙU TRIEÁT HOÏC

___________

TRAÀN VAÊN GIAØU

VUÕ TRUÏ QUAN

Boä Quoác Gia Giaùo duïc xuaát baûn

1949

---

[1] Nguyeân vaên vieát soùt chöû ‘h’